Teoria gospodarki publicznej
Wykład nr 1
Literatura:
Podstawowa:
1. Stiglitz Joseph. E., Ekonomia sektora publicznego
2. Kleer J., Sektor publiczny w Polsce i na świecie
3. Kleer J., Karpiński A., Owsiak St, Spór o przyszłość sektora publicznego
Uzupełniająca
4. Kleer J. (red. nauk.), Stan i perspektywy sektora publicznego w gospodarce rynkowej.
Wnioski dla Polski, OLYMPUS Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu
5. Afonso A., Schuknecht L., Tanzi V., Efektywność sektora publicznego: porównanie
Międzynarodowe, Europejski Bank Centralny, referat nr 242, OLYMPUS SW im. R.
Kudlińskiego w Warszawie
6. Kożuch B., Markowski T., (red. nauk.), Z teorii i praktyki zarządzania publicznego,
Fundacja Współczesne Zarządzanie
7. Kleer J., Drogi do gospodarki rynkowej
8. Kowalik T. Współczesne systemy ekonomiczne. Powstanie, ewolucja, kryzys.
9. Morawski W., Socjologia ekonomiczna
PRACA PISEMNA
T: Charakterystyka instytucji publicznej.
I Strona tytułowa: na górze nazwa uczelni, wydział, specjalność, nazwisko; na środku tytuł; na dole: Rzeszów 2010.
II Wstęp: obszar funkcjonowania instytucji np. szkolnictwo 1-2 strony na podstawie literatury, przypisy
Rozdz:[w: tytuł ksiażki, red., wyd., rok wydania]
Inicjał imienia i nazwiska
Artykuł: „ ‘’, nr 2, rok wydania
Internet: link
Bibliografia na końcu alfabetycznie
III Podmiot powołujący instytucję oraz podstawa prawna funkcjonowania (od kiedy, kto)
IV Miejsce w hierarchii instytucjonalnej (komu podlega)
V Struktura organizacyjna (schemat, skład osobowy)
VI Typ stylu zarządzania (pionowy, poziomy, mieszany)
VII Dobór kadry i liczba zatrudnionych
VIII Cel i obszar działania (potrzeby)
IX Współpraca z innymi instytucjami (z poza obszaru instytucji np. szkoła z kulturą)
X Okres działania instytucji w tym w innych strukturach (rejonowe →powiatowe, transformacja)
XI Wielkość posiadanego majątku trwałego i zasobów materialnych (pracownie komputerowe)
XII Sposób pozyskiwania środków finansowych oraz ich pomnażanie (kto przydziela fundusze, liczba, wielkość, na co przeznaczone albo złożyli wnioski i nie przydzielono) w jakich latach, jaka droga, sponsorzy
XIII Sposób i koszty marketingu
XIV Charakterystyka odbiorców usług (liczba klientów, jakość obsługi, frekwencja)
XV Jakość obsługi klientów – jaka ocena
XVI Konkurencyjność wobec innych instytucji
Wykład nr 2
Państwo w gospodarce:
- definicja państwa
- geneza i istota państwa
- niedoskonałość rynku
- teoretyczne koncepcje udziału państwa w gospodarce
- argumenty za i przeciw interwencji państwa w gospodarkę
- ekonomiczna funkcja państwa
- metody i narzędzia realizacji funkcji ekonomicznych państwa
- zasady regulacji w społeczeństwie, gospodarce i polityce
- ile państwa w gospodarce ?
Definicje państwa
„Państwo powinno mieć na uwadze nie tylko interes udziałowców […] powinno także dbać o dobro ludzi, je propagować aby w ten sposób umocniła się żywotność narodu „
Otto von Bismarck
Państwo – zbiór instytucji, w których sposób podejmowania decyzji odnoszących się do użycia rzadkich zasobów oparty jest na specyficznym wartościowaniu o charakterze kolektywnym i politycznym, w odróżnieniu od sektora prywatnego kierującego się rachunkiem rynkowym.
1. Państwo to porządek prawny i instytucja:
- parlament – władza ustawodawcza
- rząd – władza wykonawcza
- sądy – przestrzeganie prawa i kontrola władzy
2. Mechanizmy sprawowania władzy.
3. Egzekucja prawa.
4. Instytucje państwa zmieniają się wraz z rozwojem społeczno – gospodarczym.
5. System instytucjonalny ma silny wpływ na efektywność, przedsiębiorczość innowacyjność, rozwój ekonomiczny, społeczny.
Geneza i istota państwa
Arystoteles: natura człowieka predysponuje go do użycia w państwie.
Teoria obrony przed zagrożeniem rodów i plemion.
Teoria darowizn i podbojów.
Epikur, Hobbes, Locke, Rousseau: państwo umowa społeczna
Grecka demokracja: reformy Solona i Peryklesa 5-6 w. p.n.e.
Państwo tworzą obywatele a nie bóg
Wolny Grek słucha tylko prawa
Niedoskonałość rynku:
Gospodarka rynkowa:
- ludzie dokonują dobrowolnej wymiany na rynku
- konsumenci decydują co jest produkowane
Rynek:
- podstawowe funkcje: ustalenie cen
- podstawowe funkcje cen: informacje o rzadkości dóbr (lub czynników produkcji)
Państwo:
- chroni prawo własności
- zapewnia i gwarantuje wywiązywanie się z umów
Niedoskonałości rynku (cechy rynku):
1. Popyt rynkowy nie zawsze wyraża racjonalne preferencje indywidualne, które mogą być niespójne i niekompletne lub mogą odpowiadać innym celom niż użyteczność indywidualna. Powoduje to zmianę przebiegu funkcji popytu i podaży, wpływając na destabilizację rynku.
2. Popyt rynkowy nie zawsze wyraża zapotrzebowanie na dobra korzystne społecznie.
Dobra które są wynikiem racjonalnego wyboru wg indywidualnej skali preferencji danej osoby mogą być szkodliwe społecznie np. narkotyki.
3. Działania mechanizmu rynkowego wywołuje tzw. Efekty zewnętrze.
Skutki transakcji rynkowych na osoby, które w nich nie uczestniczą.
4. Uczestnicy konkurencji rynkowej nie są chętni do przyjmowania jej reguł i chętnie korzystają z możliwości zapewnienia sobie trwałej przewagi nad rywalami przez zmniejszanie ich szans we współzawodniczeniu o korzyści ekonomiczne.
5. Nie ma pełnego i swobodnego przepływu informacji.
Informacje rynkowe mogą być zniekształcone np. przez inflację, niepewność.
6. Niektóre dobra nie są produkowane w sektorze prywatnym są to tzw. Dobra publiczne.
Podsumowanie:
Na gruncie analizy błędów rynku pojawia się teoria interesu publicznego o charakterze normatywnym, uzasadniająca iż jeżeli rynek nie działa w interesie publicznym, to rząd powinien włączać się do gospodarki, korygując jej mechanizm lub bezpośrednio zajmując się produkcją. Koncepcja ta uznaje iż oprócz interesów prywatnych istnieje interes publiczny, który nie może być realizowanym przez rynek.
Teoretyczne koncepcje udziału państwa w gospodarce
Interwencjonizm – definicja
Aktywne oddziaływanie państwa w sferę gospodarczą i społeczną. Oddziaływanie polityki gospodarczej która nie jest skierowana przeciwko działaniu mechanizmu rynkowego, rozwój lub też wpasowuje się w wynikającego z niego tendencje.
Funkcje aparatu państwowego w gospodarce (Morawski):
1. Pierwszy typ funkcji polega na stworzeniu przez państwo życzliwego kontekstu dla gospodarki – prawo (M.Weber, R.Comerch)
2. Drugi typ funkcji polega na stymulowaniu rozwoju gospodarczego poprzez mobilizację rzadkich zasobów – pośrednie regulacje gospodarki (polityka celna, ulgi podatkowe, udzielanie dotacji).
3. Trzeci typ funkcji polega na bardzo aktywnej a nawet bezpośredniej regulacji gospodarki (P.E.Evans)
Należą tu tzw.:
- funkcje akuszerki np. kontrola cen, płac, wielkości produkcji, kontrola monopoli itp. bo przyczyniają się do rozwoju np. polityki przemysłowej
- funkcje męża np. gdy państwowy instytut badawczy pracuje na użytek państwowych przedsiębiorstw
4. Czwarty typ funkcji polega na podejmowaniu przez państwo bezpośredniej działalności produkcyjnej np. budowy portów, elektrowni, przedsiębiorstw.
5. Piąty typ funkcji polega na monopolizowaniu przez państwo działalności produkcyjno – ekonomicznej, uznawaniu własności państwowej za dominującą, poddawaniu działalności gospodarczej centralnemu planowaniu (gospodarka socjalistyczna)
6. Szósty typ funkcji to łupieżcza działalności aparatu wobec własności państwowej polegające na korupcji lub kradzieży majątku publicznego (M.Castells: w krajach Afryki dostęp do władzy państwa zapewnia też dostęp do bogactwa – państwo wampir np. Zair)
Wykład nr 3
W teorii ekonomii istnieją dwie przeciwstawne doktryny:
- etatyzm (Polska)
- liberalizm
- totalitaryzm
Etatyzm:
- popiera ingerencję państwa w prywatną działalność gospodarczą
- popiera duży udział budżetu państwa w produkcie krajowym
- preferuje utrzymywanie znacznego sektora własności państwowej
- preferuje ograniczanie, kontrolowanie kontaktów gospodarczych z zagranicą
- popiera dość swobodnie prowadzoną politykę fiskalną
- dąży do ograniczenia samodzielności banku centralnego
Liberalizm:
- preferuje minimalizację ingerencji państwa w prywatną działalność gospodarczą
- preferuje minimalizację udziału budżetu państwa w produkcie krajowym
- jest przeciwny utrzymywaniu przedsiębiorstw państwowych
- sprzyja konkurencji i otwarciu na świat
- popiera niezależność banku centralnego
Liberalizm a Etatyzm
- Demokratyczne, liberalne państwo chroni wolność indywidualną, sprzyja przedsiębiorczości i innowacjom
- Etatyzm podporządkowuje wolność i przedsiębiorczość jednostki interesowi społeczeństwa jako całości
- Etatyzm kwestionuje liberalizm na gruncie moralnym, społecznym i ekonomicznym (krytykuje erozje koedycyjnych wartości, materializm, rozpad rodziny, pogoń za zyskiem, akceptacja bezrobocia, rozwarstwienie społeczne etc.)
- Liberalizm krytykuje etatyzm za ograniczenie wolności, przedsiębiorczości i innowacyjności jednostki, niższą od możliwej do osiągnięcia efektywności i sprawności.
Teoretyczne koncepcje udziału państwa w gospodarce.
Klasyczna koncepcja państwa – minimum (A.Smith, D. Ricardo)
- Im mniej państwa tym lepiej
- Samoczynnie działający mechanizm rynkowy sprawia, że egoistyczne działanie jednostek – gospodarczych stają się korzystne dla ogółu
- Działalność państwa powinna sprowadzać się do zapewnienia ładu instytucjonalno – prawnego, obrony narodowej, porządku publicznego, stworzyć jak najlepsze warunki dla konkurencji.
Model interwencjonizmu państwowego (J.M.Keynes)
- Minimalizowanie konsekwencji wad gospodarki rynkowej (tj. niezdolność do pełnego zatrudnienia, niesprawiedliwy podział dochodu)
- Rozwiązania: polityka taniego pieniądza, roboty publiczne, polityka redystrybucyjna dochodów, umiarkowany protekcjonizm.
- Priorytety polityki: stabilizacja (przez skuteczniejszą politykę fiskalną) i walka z bezrobociem.
Monetaryzm (M.Friedman)
Głównym zadaniem polityki gospodarczej jest walka z inflacją w długim okresie za pomocą wszelkich narzędzi polityki monetarnej.
Nowa ekonomia klasyczna (R.Lucas, R.Barro)
- Hipoteza racjonalnych oczekiwań przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, analizując np. prowadzoną przez rząd politykę gospodarczą, oprócz przebiegu danego zjawiska w przeszłości wykorzystują wszelkie dostępne informacje, które mogą ułatwić poprane prognozowanie. Nie dają się oszukiwać.
- Teoremat nieefektywności państwa: państwo poprzez swoją politykę gospodarczą nie jest zdolne do skutecznego oddziaływania na koniunkturę gospodarczą
- Państwo ma tworzyć stabilne i czytelne reguły polityki fiskalnej, monetarnej i walutowej
Szkoła neoaustriacka (F.Hayek)
- Istotna jest ochrona własności prywatnej i konkurencji
- Ważna jest prywatna przedsiębiorczość oraz walny rynek jako najlepszy mechanizm alokacji zasobów i najlepsze źródło informacji
Ekonomia podaży (A.Laffer, G.Gilder)
Polityka gospodarcza ma stymulować podażową stronę gospodarki przez redukcję podatków dla pobudzenia inwestycji, obniżkę podatków od dochodów osobistych oraz ograniczenia sektora publicznego.
Teoria wyboru publicznego (K.Arrow, J.Buchman, G.Tullock, A.Downs, W.Niskanen)
- Państwo ma interweniować tylko w sytuacji gdy istnieją dowody, że rozwiązania rynkowe są mniej efektywne
- Politycy są jak przedsiębiorcy maksymalizujący swoje własne korzyści
- Pojawia się teoria biurokracji i teoria politycznego cyklu koniunkturalnego
Ewolucja i dynami systemów instytucjonalnych:
- czynniki wewnętrzne i zewnętrzne
- konieczność zdolności funkcjonalnych między podsystemami
- otwartości i elastyczności systemu (zdolność do dostosowywania się do zmieniającej rzeczywistości)
- spadek sprawności systemu (masowe niezadowolenie)
- dyfuzja i osmoza (przenikanie) nowych warunków systemów sprawniejszych lub upowszechnienia doktryn religijnych ideologicznych oferujących alternatywne rozwiązania
- dostosowanie systemu ekonomicznego i jego nadbudowy do postępu technologicznego, zmian w strukturze społecznej i gospodarczej
Wykład nr 4
Referaty: Zjawisko współczesnego konsumentaryzmu, Konsumpcja, konsumpcjonizm; na podstawie książki Zygmunta Baumana „Płynna nowoczesność”. Charakterystyka rynku i konsumenta wg. Baumana.
Wykład nr 5
Referaty: Neoliberalizm, Instytucje.
Rządowe wydatki w latach 1870-1913 na cele publiczne wynosiły ok. 10% podczas gdy pod koniec XX wieku wzrosły do wielkości od 30 do ponad 60%. Maksymalne wydatki były we Francji, Szwecji, Austrii, Belgii natomiast minimalne w USA i Szwajcarii. Najniższe wydatki pod koniec XIX wieku były w USA (3,9%) pod koniec wieku XX wzrosły o 33 %. Są to najwyższe wydatki rządowe w stosunku do krajów porównywanych. Francja jest krajem w którym 4-krotnie poziom wydatków był maksymalny w stosunku do pozostałych krajów. Szwecja jest krajem w którym poziom był 3-krotnie najwyższy pod koniec XX wieku. W 1996 roku w Szwecji poziom wydatków był najwyższy i wynosił 64,7%. Austria – poziom wydatków w jednym roku był na poziomie maksymalnym (lata 60-te). W 1996 roku ten poziom wynosił 56,5%. Belgia – w 80 roku poziom wydatków był najwyższy około 50% w porównaniu z Austrią.
Argumenty za i przeciw państwa w gospodarkę:
Argumenty za:
- łagodzenie różnych form bezrobocia
- podtrzymywanie wzrostu gospodarczego
- zapewnienie stabilizacji cen (podtrzymywanie dochodów)
- wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarki
- utrzymywanie równowagi bilansu płatniczego
- ograniczanie ubóstwa
Argumenty przeciw:
- nadmierne i rosnące koszty interwencji (wzrost długu publicznego)
- niezamierzone skutki uboczne (przerost biurokracji)
- wpływ różnych grup nacisku na decyzje rządu
- niepełne odzwierciedlenie preferencji indywidualnych i społecznych
- paraliż mechanizmów rynkowych
- chybiony efekt (czynnik czasu)
- zniechęcanie do pracy, oszczędzania i inwestycji na skutek rozbudowanego systemu świadczeń społecznych
Podsumowanie
1. W żadnej gospodarce rynkowej nie istnieje taki automatyzm rynkowy, który poprzez samoczynne działania doprowadziłby do cząstkowej lub globalnej równowagi ekonomicznej i sprawiedliwości społecznej.
2. Wady i negatywne skutki interwencjonizmu nie są jego immanentną cechą nie wynikają bowiem z istoty interwencji, są sumą błędnych metod, niewłaściwych instrumentów bądź nieodpowiedniego zakresu ich stosowania.
Ile państwa w gospodarce
Ekonomiczne funkcje państwa
Za dobra „bezpłatne” (np. edukacja, służba zdrowia) płaci budżet?
Dobra „bezpłatne”
- finansowane z podatków = społeczeństwo płaci
- społeczeństwo płaci ale nie decyduje kto dostaje pieniądze
- skutek: nagradzani „zaprzyjaźnienie: marny produkt przy dużych kosztach a nie najbardziej efektywni (dobry produkt przy najniższych kosztach).
Wykład nr 6
Podstawy teoretyczne przemiany sektora finansów publicznych.
Finanse publiczne obejmują stosunki społeczne powstające w toku gromadzenia i wydatkowania środków publicznych.
Finanse publiczne nie są stanem naturalnym, lecz rzeczywistością kształtowaną przez prawo stanowione i podlegają regułom przezeń ustanowionym.
Finanse publiczne podlegają w szczególności określonym regułom (zasadom finansowym) organizacji i zarządzania.
Istnieje słaba potrzeba analizowania funkcjonowania finansów publicznych oraz poddawania ich naprawie, ponieważ z różnych przyczyn stan finansów publicznych może okazać się niezadowalający i wymaga reformy.
Finanse publiczne mogą być wadliwe w szczególności ze względu na:
- strukturę i stan dochodów publicznych
- struktur i stan wydatków publicznych
- strukturę i stan długu publicznego (wewnętrznego i zewnętrznego)
- organizację sektora finansów publicznych
- system prognozowania , programowania i planowania finansowego
...
jubas28