14. Zmiana systemowa w Polsce.pdf

14. Zmiana systemowa

w Polsce

14.1. Organizacja

Reforma ubezpieczen. Cztery reformy

przeprowadzone

w 1999 r. w Polsce to:

reforma

administracji

terenowej,

reforma

edukacyjna,

reforma

ubezpieczenia

spolecznego

oraz wprowadzenie

ubezpieczenia

zdrowotnego.

W zakresie

ubezpieczenia

spolecznego

reforma

skoncentrowala

sie na spo-

sobie finansowania

oraz na zasadniczej

zmianie

systemu

emerytalnego

pracow-

ników

i pochodnych

grup

ubezpieczonych.

Przywrócono

skladke

platna

przez

pracowników

i zaleznosc

sposobu

finansowania

swiadczen

od ich rodzaju,

a wiec

cechy charakterystyczne

dla ubezpieczenia

niemieckiego

oraz wyodrebnionych

funduszy

istniejacych

w Polsce do 1950 r. Natomiast

rolnicze ubezpieczenie

spo-

leczne

pozostalo

poza sfera zmian.

Ustawa

o systemie

ubezpieczenia

spolecznego

z 1998 r. tworzy jednolity

system obejmujacy

wszystkich ubezpieczonych

poza rolnikami.

Znosi

wyodreb-

nienie

ubezpieczenia

spolecznego

pracowników

i innych grup okreslanych

jako

pochodne

od ubezpieczenia

pracowniczego,

przy zachowaniu

nielicznych

szcze-

gólowych postanowien,

jak odnoszace

sie do samodzielnie

prowadzacych

dzia-

lalnosc gospodarcza,

twórców, duchownych,

które wynikaja ze specyfiki wykony-

wanej przez nich pracy. Ustawa

zniosla z blizej niewyjasnionych

przyczyn, napo-

tykajac

znaczny

opór,

tradycyjna

odrebnosc

systemu

zaopatrzenia

zawo-

dowych zolnierzy i funkcjonariuszy

sluzb zmilitaryzowanych

dla wszystkich wste-

pujacych

na sluzbe po

1998 r., przy zachowaniu

jedynie

praw

nabytych,

pozo-

stawiajac

dotychczasowy

system

jako

wygasajacy

dla pelniacych

sluzbe

przed

1997 r. Zachowala

natomiast

wprowadzony

rok wczesniej

odrebny

system

za-

opatrzeniowy

dla

sedziów

i prokuratorów

niezgodny

z zasadami

reformy.

Wprowadzila

obowiazek

zgloszenia

do ubezpieczenia

oraz

indywidualna

ewi-

dencje

kazdego

ubezpieczonego,

zaniechana

od 1952 r. Obowiazek

zgloszenia

do ubezpieczenia,

aczkolwiek

zagrozony

sankcjami

w przypadku

jego

niespel-

nienia, nie ma charakteru

konstytutywnego,

poniewaz

obowiazek

ubezpieczenia

wynika wprost z ustawy. Spoczywa on zarówno

na platniku,

jak i na samym ubez-

168

pieczonym.

Wprowadzenie

indywidualnej

ewidencji

ubezpieczonych

rejestruja-

cej przebieg

ubezpieczenia,

wplacone

skladki i rozdzial

ich na poszczególne

fun-

dusze wymagalo

stworzenia

gigantycznego

systemu

informacyjnego

obejmuja-

cego comiesieczna

indywidualna

rejestracje

danych

dotyczacych

kazdego

ubez-

pieczonego.

Niesprawnosc

systemu informatycznego

spowodowala,

ze wystapily

zasadnicze

trudnosci

w przeprowadzeniu

reformy.

Obowiazujacy

w pierwszych

miesiacach

zakaz korygowania

danych bezposrednio

przez ZUS

tylko je spote-

gowal. Dopiero

od polowy

2001 r. opanowano

rejestracje

na biezaco,

powoli

likwidujac

poprzednie

zaleglosci.

Zaklad Ubezpieczen

Spolecznych. Zaklad

Ubezpieczen

Spolecznych

zostal

wyposazony

w osobowosc

prawna,

co ulatwia

udzial w stosunkach

cywilnopraw-

nych oraz wylacza pracowników

ZUS z zakresu

obowiazywania

ustawy o sluzbie

cywilnej. Warunki

ich zatrudnienia

okreslone

sa za pomoca

ogólnych przepisów

prawa

pracy

z wykorzystaniem

zbiorowego

ukladu

pracy

uwzgledniajacego

szczególne potrzeby.

Precyzyjnie okreslono

kompetencje

prezesa

Zakladu

i kolegialnego

zarzadu

(poprzednio

nieistniejacego,

poniewaz

Zaklad

byl traktowany

jako centralny

or-

gan administracji

panstwowej),

skladajacego

sie z 2-4 osób powolywanych

przez

rade nadzorcza posiadajaca

uprawnienia

doradczo-kontrolne,

a w niektórych spra-

wach

decyzyjne.

Sklad rady nadzorczej

ograniczono

do 15 osób powolywanych

przez Prezesa

Rady Ministrów, po jednej

trzeciej na wniosek: ministra

pracy, or-

ganizacji pracodawców

oraz zwiazków zawodowych wraz z organizacjami

emery-

tów i rencistów. Rady nadzorcze

przy oddzialach

ZUS ulegly likwidacji. Poza tym

w organizacji

Zakladu

nie wprowadzono

istotnych

zmian. Rozbudowany

jednak

zóstal pion orzecznictwa

lekarskiego

i zwiekszone zadania w zakresie profilaktyki.

14.2. Finanse

Wprowadzenie skladki pracownika. Zróznicowanie

Funduszu.

Wprowa-

dzenie

skladek

platnych

przez pracowników

wymagalo

ubruttowienia

wynagro-

dzen, czyli podniesienia

ich o wysokosc skladki. Wskutek

tego, chcac zachowac

wysokosc

poprzedniej

skladki

(45%),

wielkosci

skladek

musialy ulec przelicze-

niu z dokladnoscia

do setnych

czesci procentów.

Platnikami

skladek

pozostali

pracodawcy.

Pracodawcy

zatrudniajacy

powyzej 20 pracowników

jak poprzednio

zostali obarczeni

wyplata zasilków. Z tego tytulu rozliczaja

sie saldem naleznosci

z Zakladem

Ubezpieczen

Spolecznych.

Za wykonywanie

tego

typu obowiazku

'otrzymali

nieznaczne

wynagrodzenie.

Wyplata

zasilków

dla pracowników

ma-

lych zakladów

i dla samodzielnie

ubezpieczajacych

sie nadal

pozostala

w gestii

ZUS,

co przy znacznym

wzroscie

liczby takich

pracodawców

przyczynia

sie do

rozrostu

administracji

Zakladu

Ubezpieczen

Spolecznych.

Zachowana

zostala jednosc Funduszu

Ubezpieczen

Spolecznych

(FUS), sta-

nowiacego

panstwowy

fundusz

celowy. Wyrózniono

jednak

w jego ramach

czte-

169

ry fundusze

(podfundusze

) z wyodrebnionymi

skladkami,

zgodnie

z przyjetym

klasycznym

rozróznieniem

rodzajów

ubezpieczenia

spolecznego

i sposobów

ich finansowania.

Ma to znaczenie

dla reasekuracji

ubezpieczeniowej.

Tabela

14.1.

Fundusz

Ubezpieczen

Spolecznych

SkladkaSwiadczenia

Fundusz

19,52%,

0,40-8,12%

3% w calosci

13%, po polowie:

po polowie:

w calosci

pracownik

renta

emerytura

swiadczenia

niezdolnosci

pracownik

pracodawca

szkoleniowa,

6,5%

wypadkowe

pracy,

renta

z tytulu

zasilek

chorobowy,

swiadczenie

6,5%

i pracodawca 9,76%

Rentowy

rodzinna,

opiekunczy

wyrównawczy,

rehabilitacyjne;

zasilek

(do 2001

macierzynski,

zasilek:

pogrzebowy

r. porodowy)

Stworzono

równiez fundusze

rezerwowe

dla ubezpieczenia

rentowego,

cho--

robowego

i wypadkowego,

pelniace

nie tyle funkcje

rezerwowa,

co zabezpie-

czenia

plynnosci

wyplat

swiadczenia

ze wzgledu

zróznicowane

okresy

wplywów ze skladek.

Skladka emerytalna

zostala podzielona:

1 % jest przekazywany

na powolany

wzorem

amerykanskim

Fundusz

Rezerwy

Demograficznej,

na pokrycie

przewi-

dywanego

po 2009 r. deficytu bedacego

nastepstwem

procesu

starzenia

sie lud-

nosci

i 7,3%

z czesci pracownika

na jego

konto

w otwartym

funduszu

emery-

talnym. Pozostala

czesc skladki zasila fundusz

emerytalny

FUS. W 2002 r. odpis

na Fundusz

Rezerwy

Demograficznej

zostal obnizony

do symbolicznej

wysoko-

sci 0,1 %, a jego srodki zostaly wykorzystane

na sfinansowanie

budzetu

poprzez

zakup

obligacji i udzielenie

kredytów.

Wprowadzenie

ubezpieczenia

wypadkowego

odlozono

ze wzgledu na trud-

nosci organizacyjne

i wprowadzono

dopiero

w 2003 r. Opiera

sie ono na skladce

placonej

wylacznie przez pracodawców

podwójnie

zróznicowanej,

tak jak w sys-

temach

niemieckim

i polskim funkcjonujacym

do 1950 r., zgodnie

z branza

dzia-

lalnosci

gospodarczej,

a nastepnie

stopniem

niebezpieczenstwa

w danym zakla-

dzie. Zmianie

ulegl system finansowania,

a swiadczenia

pozostaly

bez zmian.

Wprowadzajac

reforme,

zmieniono

termin

oplacania

skladek - zamiast

od-

noszenia

skladek

do miesiaca

powstania

naleznosci

na miesiac

ich zaplaty,

praktycznie

spowodowalo

jednorazowo

utrate

skladek

za jeden

miesiac.

Na-

danie

osobowosci

prawnej

Zakladowi

Ubezpieczen

Spolecznych,

jak nastepnie

pokazala

rzeczywistosc,

umozliwilo

zaciaganie

posrednia

droga pozyczek

poza-

budzetowych.

Wobec

niedostatecznych

dotacji

zwiazanych

z reforma

emerytal-

na ZUS,

jako

osoba

prawna,

musial

zaciagac

pozyczki

na wolnym

rynku

poza

170

--'"

-------

biezacym

budzetem,

tworzac

przyszle zobowiazania

panstwa.

W ten sposób po-

przez

narastanie

zadluzenia

z tytulu

nie oplacania

naleznych

skladek

na rzecz

otwartych

funduszy

emerytalnych

posrednio

finansowano

dzialalnosc

ubezpie-

czenia,

podobnie

jak przedsiebiorstw

i innych jednostek

panstwowych.

Oprócz

dotychczasowych

zadan

zleconych

w zakresie

poboru

skladek

na Fundusz

Pra-

cy i Fundusz

Gwarantowanych

Swiadczen

Pracowniczych

ZUS

zostal

obcia-

zony

dodatkowymi

zadaniami

w zakresie

poboru

skladek

ubezpieczenie

zdrowotne.

W 2000 r. pobierane

skladki na ubezpieczenie

spoleczne

w 63,3% pocho-

dzily z sektora

prywatnego.

Dotacja

celowa wyniosla tylko 1,7 mld zl, stanowiac

1,2% wydatków

budzetu.

Dotacja

okreslana

jako

wyrównawcza

13,6 mld zl,

czyli 9% tych wydatków.

Byla ona przede

wszystkim wymuszona

koniecznoscia

podwójnego

finansowania

swiadczen

emerytalnych

(biezacych

przyszlych)

wskutek

przekazywania

czesci skladek

na rzecz

otwartych

funduszy

emerytal-

nych w wyniku

przeprowadzonej

reformy,

na co czesto

nie zwraca

sie uwagi.

Ogól wydatków

z Funduszu

Ubezpieczen

Spolecznych

wyniósl

13% produktu

krajowego

brutto,

a z funduszu

rolników

2%.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: