Psychologia rozwojowa - adolescencja.doc

Psychologia rozwoju – ADOLESCENCJA

Adolescencja – wzrastanie ku dojrzałości, okres przemian prowadzących człowieka z dzieciństwa ku dorosłości . Od 10 do 20 r.ż.

1.       Miejsce i rola adolescencji w przebiegu ludzkiego życia

Czas intensywnych przemian , którym podlega większość procesów rozwoju (biologicznych, psychicznych i społecznych), są one wzajemnie powiązane i wyznaczają różne psychologiczne wzory przebiegu adolescencji

- perspektywa fizjologiczna – naciska na zmiany w budowie i czynnościach ciała powstałych pod wpływem mechanizmów neuroendokrynnych (łączne oddziaływanie procesów nerwowych i hormonalnych). Początek dojrzewania (wynikający z programu gen.) zachodzi w ośrodkowym układzie nerwowym: z niego są wysyłane impulsy do gruczołów endokrynnych.

- perspektywa psychologiczna – najwięcej badań,  procesy emocjonalne, poznawcze i rozumienie norm moralnych. Centralne miejsce – poszukiwanie przez dorastających  własnej tożsamości .

Oerter ujmuje proces doj. z 2 pkt. Widzenia: 1) pozycji między dzieciństwem, a dorosłością (pozycja marginalna wg Lewina) 2)dążenia do ukształtowania stabilnej struktury osobowości oraz mocnej tożsamości (Erikson)

Konsekwencje marginalnej pozycji:

- nieśmiałość, wrażliwość i agresywność

- konflikt między wartościami, ideologiami i  stylami życia

- wynikające z tego afektywne napięcia- skłonność do radykalizmu, ekstremizmu, rygoryzmu oraz nagła zmiana statusu

Moratorium psychologiczne – poszukiwanie własnej tożsamości

- perspektywa socjologiczna – adolescencja to element kultury, procesy społecznego dojrzewania, Trawińska wymienia 1) proces wchodzenia w społeczne role osób dorosłych 2)proces tworzenia programów życiowych opartych na doświadczeniu i twórczym przeżywaniu relacji między obrazem świata i strukturą JA.

To czy proces adolescencji  zostanie wyróżniony w społ. Oraz jak jest spostrzegany zależy od zadań jakie społ. stawia przed członkami.  Inicjacja w kulturach pierwotnych – przekazywanie tajemnic życia ; w społeczeństwach cywilizowanych raczej nie ma, tylko symboliczna inicjacja (np. matura)

Różnica między dojrzałością (w psychologii odnosi się do osobowości), a dorosłością(odnosi się do wieku życia).

Okres – 10-20 r.ż, ale do studiujących dłużej.

W adolescencji uzyskuje człowiek dwie zdolności – do dawania życia i samodzielnego kształtowania własnego życia, stąd też biorą się dwa okresy adolescencji: wczesna adolescencja (wiek dorastania) i późna adolescencja ( wiek młodzieńczy)

Faza dojrzewania biologicznego –pokwitanie, faza pubertalna, faza poczwarki

Przełom tych dwóch okresów (16 r. ż) – kryzys tożsamości  - okres w rozwoju tożsamości, kiedy czł. musi dokonać ważnych wyborów, sposób pokonania go, determinuje późniejszy okres. Ale to wszystko zależne od konkretnej j. Adolescencja ma przebieg heterogenijny (różnice między różnymi młodymi np. ze wsi, miast, niepełnoprawnymi)

2.       Wczesna adolescencja (wiek dorastania)

I.                     Fizjologiczne przemiany i ich konsekwencje w sferze emocji i obrazu samego siebie

Współcześnie nie traktuje się ich jako przemian  izolowanych od wpływów społecznych oraz psychicznych.

Początek – z podwzgórza wychodzą sygnały do szyszynki, która uwalnia gonadotropiny, które pobudzają gonady (jajniki/jądra) po przyspieszonej produkcji estrogenu(wzrasta 6-krotnie)/testosteronu(wzrasta 20-krotnie).  Pierwszy zaobserwowany symptom – skok pokwitaniowy (dotyczy układu kostnego i mięśniowego) – chł. 12-15 r.ż. – przyrost o ok. 20 cm i 20 kg, dz. – 2 lata wcześniej i nie tak gwałtownie. Różnicuje się budowa ciała: chłopcy – rozrost ramion, rosną do 25 r.z., dziewczęta: rozrost miednicy i podskórnej tkanki tuszowej àzaokrąglenie sylwetki. Rosną do 21 r.ż.

Uzyskanie dojrzałości płciowej:

- dziewczęta:  zapowiada ją menstruacja (ale często po pierwszej występuje okres bezpłodności (ok. 1 rok). Potwierdzony związek między czasem pierwszej miesiączki, a warunkami ekonomicznymi . Np. te z dużych miast wcześniej niż wiejskie i z rodzin wielodzietnych. Klimat nie odgrywa roli. Pewna Ola dziedziczności. Wpływ czynników wych. – wcześniej jak są konflikty rodzinne i brak ojca.

Różny stosunek w kulturach, im lepiej przygotowane tym b. są skłonne akceptować. Symptomy somatyczne są wszędzie takie same, ale zmienność nastrojów to zjawisko występujące tylko w krajach zachodnich.

- chłopcy: pierwszy symptom – obecność spermy w moczu następnie wytrys nasienia (zazwyczaj podczas snu – zmazy nocne)

Chłopcy

- faza dziecięca 0-11 - nie stwierdza się zwiastunów pokwitania

- faza przedpokwitaniowa  11-13 - powiększenie jąder oraz zmiany skóry moszny, początek rozwoju owłosienia łonowego, zmiany proporcji ciała (skok pokwitaniowy), sylwetka 'wyrostka"

- faza właściwa – 13-15 – dalszy rozwój narządów płciowych i owłosienia łonowego, początek owłosienia pachowego, mutacja głosu (powiększenie krtani), mniejszy przyrost wysokości, ale dalej sylwetka wyrostka, długokończynowość, zgrubienie rysów twarzy, trądzik

- faza młodzieńcza – 15-17 – zakończenie rozwoju narządów płciowych, owłosienie łonowe przybiera kształt rombu, głos męski, jabłko Adama (zakończenie rozwoju krtani), owłosienie na twarzy i innych częściach ciała, znacznie wolniejsze tempo przyrostu wysokości ciała.

Dziewczęta:

- faza dziecięca 0-10 – nie stwierdza się

- faza przedpokwitaniowa – 10-12 – rozwój piersi do postaci „pączka” (pierwszy zwiastun), początek owłosienia łonowego, skok pokwitaniowy, sylwetka „podlotka”

- faza pokwitania właściwego – 12-14 – dalszy rozwój piersi, dalsze rozwój owłosienia łonowego +pachowego, pierwsza miesiączka, mniejsze przyrosty wysokości, sylwetka długokończynowa, zaczyna się sylwetka kobieca, zgrubienie rysów twarzy, trądzik

- młodzieńcza – 14-16 – dalszy rozwój piersi, owłosienie łonowe przybiera postać trójkąta, regularność miesiączek, zwolnienie tempa przyrostu ciężaru, zaznacza się kobieca topografia przyrostu podściółki tłuszczowej, wygląd kobiecy sylwetki, wysubtelnienie rysów twarzy

Inne zmiany

- oczy – zamiana w soczewce – mogą się pojawić wady wzroku

- głos – dziewczęta – niższy, chłopcy – mutacja

- trądzik u chłopców – zwiększone wydzielanie androgenu

- u chłopów okres niezręczności ruchowej, co jest związane z pewnymi zaburzeniami statystki ciała w skutek przesunięcia środka ciężkości ciała ku górze oraz pobudliwością (np. drżenie rąk)

Te zmiany są źródłem emocji – czasem pozytywnych, zazwyczaj ambiwalentnych, niekiedy negatywne. Porównywanie rzeczywistego obrazu z siebie z wyobrażeniami i wzorami z mediów. – jeśli postrzegają siebie jako wyraźniej odbiegających od stereotypu mają obniżoną samoocenę. Właściwości fizyczne ważniejsze od intelektualnych i społecznych potem to się zmieni). Zmiany w wyglądu ciała są ważniejsze dla dziewcząt, są skłonne łączyć wygląd zew. z wł. psychicznymi. Ich poczucie własnej wartości związane jest z relacjami z innymi, z własną atrakcyjnością i popularnością. Odwrotnie u chłopców.

Wcześnie dojrzewające dziewczęta – większa l. osobistych problemów, częstsze występowanie objawów psychosomatycznych i kontaktów z używkami. Inny problem – molestowanie seksualne, zazwyczaj też wcześniej podejmują aktywność seksualną, więcej konfliktów z rodzicami, więcej się od nich oczekuje (m.in. odpowiedzialności). Wśród rówieśników – najpierw niska pozycja, potem prestiż wzrasta

Późno dojrzewające – mniej problemów osobistych, mniej problemów ma nimi otoczenie, na ogół nie mają zmiejszonego poczuci awartości przez to, że częściej utrzymuje się u nich dziecięca sylwetka i zachowanie, przeciwnie – pozytywna samoocena.

Wcześnie dojrzewający chłopcy – b. pewni siebie, swobodni, aktywni, oceniani jako b. atrakcyjni,  te cechy mają dużą trwałość w późniejszym życiu, ale większa popularność i oczekiwania mogą powodować problemy.

Później dojrzewający chłopcy – negatywne emocje, przeżywają,że nie są prawi fizycznie jak ich koledzy, brak wiary w siebie, osamotnienie, kompensują to w różny sposób (dążenie w innej dziedzinie lub zwiększona agresywność.

Procesy neurohormonalne przyczyniają się do zwiększonego pobudzenia emocjonalnego oraz do labilności (chwiejności) emocji. Lękliwość (13-14 r.ż szczególnie), ambiwalencja uczuć (przeżywanie jednocześnie pozytywnych i negatywnych),

II.                   Zmiany w zakresie czynności poznawczych

Piaget – przejście ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych – charakteryzuje się b.logicznym oraz abstrakcyjnym i mniej egocentrycznym myśleniem. Dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają różne opcje, stawiają dociekliwe pytania. Ich otwartość  i poszukiwanie racjonalnych wyjaśnień łączy się z krytycyzmem i odrzuceniem dotychczasowych autorytetów. Zaczynają posługiwać się ironią, parodią i metaforą. à Życie intelektualne staje się intensywne, bogate.  Jednak rozwój operacji formalnych trwa przez cały okres adolescencji i należy pamiętać o indywidualnych uwarunkowaniach. (Piaget najpierw mówił, że to stadium rozwija się od 11-15 r.ż, potem przyznał, że przez całą adolescencję i uzyskuje optymalny poziom między 15 a 20 r.ż. ) 2 fazy:

- wczesna faza operacji formalnych  - zwiększają się zdolności hipotetycznego myślenia (swobodne, nieskrępowane myślenie, ujmujące świat nadmiernie subiektywnie i idealistycznie)

- późna faza operacji formalnych – dorastający konfrontuje swoje rozumowanie z rzecz., przywrócenie intelektualnej równowagi.

Dorastających chark. też niepewność poznawcza wynikająca z refleksji. Wahanie się i zastanawianie -> świadomość, że nie wszystkie sytuacje są proste z problemy rozwiązywalne, niekiedy b.nasilone – nawet proste sytuacje postrzegane jako trudne.

Zmiany czynności poznawczych ujmowane z punktu widzenia procesów informacyjnych – procesy te przebiegają szybciej niż u dzieci

- w zakresie percepcji – spostrzeżenia b. dokładne, wielostronne i ukierunkowane, najwyższa w ciągu życia wrażliwość zmysłów

- rozwija się uwaga dowolna – u dzieci miała chark. mimowolny

- rozwija się pamięć logiczna i dowolna – dalszy rozwój pamięci mechanicznej, ale najczęściej korzystają z pamięci logicznej + mogą utrzymać w określonym czasie więcej myśli niż dzieci

Zmiany w strukturze języka oraz jego funkcjach :

- wzrost zasobu słownictwa i jego treści – poszerzenie się też odcieni znaczeniowych , znaczenie potoczne i naukowe, dosłowne i przenośne, metafory i symboliczny sens

- rozumienia struktury gramatycznej języka

- kultury języka w zakresie mowy ustnej i pisanej

Monitoring kognitywny – lepiej obserwują i analizują możliwości swojego umysłu, ujmują je krytycznie i modyfikują. Sprzyja tworzeniu samego siebie, młodzieńczy egocentryzm  (skutek osiągnięcia s.o.formalnych oraz zainteresowania własną osobą.  „Wiara we wszechmoc refleksji”(Piaget), „spojrzenie skierowane do wewnątrz”(Coelman)à wytworzenie w myślach „wyimaginowanej publiczności” (rozwój wyobraźni +marzenia- mają charakter życzeniowy, ale też często kompensacyjny i ucieczkowy, częściej u dziewcząt. )

Koncepcja Wygotskiego – interakcje społeczne w okresie dzieciństwa i dorastania, w tym przede wszystkim rozmowy, wywierają głęboki wpływ na struktury poznawcze oraz sprawność myślenia. U dorastających którzy uczestniczą w dyskusjach sprawność myślenia uzyskuje wyższy poziom.

III.                 Rozwój społeczny. Interakcje z rówieśnikami i dorosłymi

Różne ujęcia rozwoju społecznego:

- ujęcie stadiów rozwoju kognitywnego – społeczna i moralna dojrzałość wynika ze stadium rozwoju kognitywnego

- teorie społecznego uczenia się – poziom dojrzałości społecznej dorastających jest zdeterminowany oddziaływaniami wychowawczymi rodziców i innych osób znaczących. Z tym się zgadzają psychoanalityce, ale inaczej rozumieją mechanizmy wpływu tych osób.

- podejście biologiczne – główną rolę przypisuje się uzyskaniu odpowiedniej dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego, pozwalającej na świadome kontrolowanie emocji.

Każda zwiera trochę prawny, szczególne ważne są interakcje interpersonalne.

Związki rówieśnicze

Dorastający b. aktywnie dobierają sobie partnerów, oczekując od nich wymiany myśli i współdziałania.  Na samym początku adolescencji obserwuje się antagonizm płci ( z reguły jest pozorny, ukrywa zainteresowanie przeciwną płcią.)

Rodzaje związków rówieśniczych:

- paczki (kliki) – małe, blisko ze sobą zżyte grupy , najpierw złożone z osób tej samej płci, potem heteroseksualne, zazwyczaj w tym samym wieku, mają te same zainteresowania i pochodzą z podobnego środowiska społecznego.

- grupy- liczniejsze, kontakty oparte o te same zainteresowania oraz orientacje zawodowe

- związki przyjaźni – obejmujące zazwyczaj jednego lub dwóch bliskich przyjaciół, z którymi kontakty są intensywne i oparte na zaufaniu i lojalności.

4 fazy kształtowania się grup rówieśniczych wg Dunphy’ego

1)      Faz poprzedzająca tworzenie się grupy właściwej; powstają wówczas odizolowane od siebie, jednopłciowe paczki, które cechuje tajemniczość

2)      Początek paczek heteroseksualnych, kontakty z innymi paczkami podejmowane są sporadycznie i tylko zespołowo, nastawienie do innych paczek jest antagonistyczne

3)      Członkowie paczek o wysokim statusie nawiązują indywidualne kontakty z członkami innych paczek , można przynależeć do więcej niż jednej paczki, tworzą się luźne grupy  rówieśnicze ponad paczkami

4)      Potrzeba przynależności do grupy słabnie,  wyodrębniają się w niej pary przyjaciół

Związki przyjaźni chłopów i dziewcząt są inne,co łaczy się z odmiennym werbalnym stylem komunikowania myśli i uczuć. Ogólnie: dziewczynki gadają, chłopcy działają J

Związki rówieśnicze tworzą poczucie wspólnoty, podział na „my” i „oni” (dorośli), specyficzne zachowania, styl, język (wyrażający to co w świecie dorosłych nie da się wyrazić) à kultura młodzieżowa – własne symbole, obowiązujące normy, wzory zachowań, wzmacnia tożsamość młodzieży , zaznacza jej odrębność.

Silna zależność z grupą rówieśniczą i konformizm grupowy występuje wobec braku bliskość w rodzinie. Specyficzną formą kultury młodzieżowej są subkultury.

Dorastający ustalają strefę wpływów, w której podporządkowują się bądź regułom dorosłych, bądź rówieśników, chcąc uniknąć konfliktów. Z reguły jednak silniejsze okazują się zasady rówieśników. Dodatkowo zasady dorosłych obowiązują w b. powaznych kwestiach, a rówieśników  w b. błahych. à dlatego na kulturę młodzieżową mówi się kultura wolnego czasu.  Przynależność do grupy ma pozytywne i negatywne aspekty.

Funkcje grupy rówieśniczej

Wg. Ausubela:

- zastępowanie rodziny  - bezpieczeństwo i określony status

- stabilizacja osobowości – szczególnie w okresie gwałtownych przemian

- wzbudzanie poczucia własnej wartości

-określenie standardów zachowania – przygotowanie do funkcjonowania w szerszym społeczeństwie

-  zapewnienie bezpieczeństwa  wynikającego  z liczebności –chroni przed przymusem ze strony dorosłych

- stwarza okazję do rozwijania społecznych kompetencji

- stwarza warunki to przyjęcia wzorów i ich naśladowania

Z punktu widzenia zadań socjalizacyjnych grupa rówieśnicza nie może zastąpić rodziny , ale stosunki w niej panujące stają się prototypem dla przyszłych stosunków międzyludzkich.

Początkowe fazy miłości:

- szczenięca – ważniejsze samo kochanie niż obiekt

- cielęca – obiekt otoczony bezgranicznym uwielbieniem.

- dopiero po nich romantyczna – przypadająca na wiek młodzieńczy

Związki z dorosłymi

Stosunek do rodziców staje się b. realistyczny i przekorny.  Problem – nieokreślony status – ani nie dzieci, ani nie dorośli, zamknięcie dzieci, rodzice nie radzą sobie z autonomią dzieci, nie są pewni ich odpowiedzialności.

Obszary konfliktowe (sprzeczności)

- między kontrolą rodziców, a potrzebą swobody dorastających

- między odpowiedzialnością dorosłych, a dzieleniem się nią z dorastającymi

-między przykładaniem przez rodziców dużej wagi do nauki szkolnej – a poświęceniem czasu na inne rodzaje aktywności przez dorastających

Ogólnie

- konflikty są często pozorne, przeważa pozytywna więź

- więcej z synami

-bliższa więź z matkami

- zależność od szczęśliwego związku rodziców

- przejście od zależności do partnerstwa (trudniejsze dla rodziców)

-bliskie więzi z dziadkami (niestwierdzone w krajach zachodnich)

IV.                Główne rodzaje działalności

- zdolność do wyznaczania odległych celów

-podporządkowana im, zorganizowana i planowana aktywność – to wiąże się z rozwojem poznawczym i intelektualnym, pozwalającym na spostrzeganie swojego życia w odległej perspektywie  i szerokim kontekście społecznym

- czasem to wszystko zakłócane przez labilność i niezrównoważenie emocjonalne

- też poszerzenie się działalności

- zmienia się też kierunek aktywności – zwrot ku wnętrzu

- dążenie do przeżyć wzruszającym i pięknych

- cechą wspólną wszelkich aktywności jest intensywność

- aktywność indywidualna i zbiorowa

- preferencje kulturalne zależne od poziomu edukacji

- aktywność zespołowa – drużyny sportowe, zrzeszenia się w organizacjach młodzieżowych, klubach

-ruchy proekologiczne

- ogólnie – czas (chaotycznych) intensywnych poszukiwań

- główna aktywność – uczenie  się

V. Postawy i przekonania. Kształtowanie się poglądu na świat

- poddają ocenie postępowanie własne i cudze  - ten wzrost ujęć wartościujących wpływa na kształtowanie się ich postaw i przekonań, które stopniowo stabilizują się i stają się światopoglądami – bywają zmienne, burzliwe, ofensywne – jest wyrazem intelektualnego ujmowani świata i jego oceną i zachętą do działania. Jest więc związany z moralnością.

Rozwój moralny. Teoria Piageta i Kohlberga

Stadium realizmu moralnego osiąga stadium autonomii moralnej (postępowanie uniezależnione od opinii otoczenia, wyznaczają go intencje wynikające z subiektywnej odpowiedzialności. ) Rzeczywistą siłą kształtującą rozwój moralny jest współdziałanie z rówieśnikami.

Kohlberg – na okres wczesnego dorastania przypada konwencjonalny poziom rozwoju moralnego – jednostka kieruje się standardami należącymi do innych. 2 stadia: 1)ocena zchowania wynika z aprobaty społecznej 2)ocena zachowania oparta jest na prawie i porządku, szacunek dla autorytetów.

Rygoryzm moralny

Jest to ujmowanie powinności jako bezwzględnych, od których nie wolno odstępować. Surowość, pryncypialność młodzieży w ocenach. Największy poziom 7-11 r.ż., potem systematycznie maleje. Potem rośnie u dorosłych, ale inny trochę. Spadek rygoryzm młodzieży wiąże się ze złożonością problemów i sytuacji jakich doświadcza, wymagają one dużej elastyczności.

Idealizm młodzież

Rozumiany jako potrzeba czynienia dobra, jest uznaną wartością okresu dorastania, wymaga jednak określonych warunków do urzeczywistnienia się. (respektowanie prawa młodzieży do szacunku i samodzielności).  Szuman uważał,że idealizm rodzi się z marzeń, których jeszcze nie opanowało doświadczenie. 3 fazy idealizmu

- antycypacyjny , oczekiwanie dobra, idealny model rzecz.

- kompensacyjny – występuje po złych doświadczeniach jako protest i ucieczka od rzecz.

- normatywny (praktyczny) – staje się przyjętą normą, świadomym wyborem, pragnienie naprawy świata kieruje się ku sprawom realnym.

Wysoko cenił idealizm, wskazując na jego rozwojowy wpływ.

...