PSYCHOLOGIA jako nauka, definicja, przedmiot:
l TO NAUKOWE BADANIE ZACHOWANIA JEDNOSTEK I ICH PROCESÓW PSYCHICZNYCH
l ZACHOWANIE TO SPOSÓB PRZYSTOSOWANIA SIĘ ORGANIZMÓW DO ŚRODOWISKA. Zachowanie jest działaniem.
l Psychologia potoczna
to mniej lub bardziej społecznie powszechne i nie weryfikowane w drodze badań przekonania dotyczące ludzkiej natury i mechanizmów zachowań.
DZIEDZINY PSYCHOLOGII:
l Psychologię możemy podzielić na teoretyczną i praktyczną, stosowaną
l Podstawowy dział psychologii teoretycznej to psychologia ogólna. Gromadzona w jej obrębie wiedza przynosi poznanie zasadniczych prawidłowości życia psychicznego i dlatego stanowi podstawę dla każdej z dziedzin psychologii.
l Ważnym działem psychologii teoretycznej jest psychologia społeczna. Zajmuje się badaniem procesów społecznych i zachowania ludzi znajdujących się w sytuacjach społecznych, rozumieniem i wyjaśnianiem w jaki sposób aktualna, wyobrażona lub symboliczna obecność innych ludzi wpływa na myśli, uczucia i zachowanie danej jednostki. Problematyka psychologii społecznej koncentruje się na zagadnieniach postaw, funkcjonowania małych grup i teorii zachowania społecznego jednostki.
l Poznaniem bardziej specyficznych zagadnień w psychologii teoretycznej zajmuje się poza tym psychologia rozwojowa i psychologia różnic indywidualnych.
l Psychologia rozwojowa zgłębia przemiany psychiczne człowieka zachodzące we wszystkich okresach jego życia, a więc zarówno w niemowlęctwie, dzieciństwie, w wieku dojrzałym i w starości.
l Psychologia różnic indywidualnych zajmuje się różnicami i przyczynami ich występowania, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi jednostkami pod względem ich procesów poznawczych, motywów działania, potrzeb, funkcji, osobowości itp.
l Do psychologii stosowanej zalicza się m.in. medyczną, kliniczną, wychowawczą, psychologię pracy, organizacji, psychologię polityczną, ekologiczną, wojskową, twórczości, sportu i wiele innych. Psychologia kliniczna -zajmuje się przyczynami zaburzeń przystosowania (w aspekcie psychologicznym), a w zakresie działalności praktycznej- ich diagnozą psychologiczną, profilaktyką i postępowaniem psychokorekcyjnym zmierzającym do złagodzenia lub usunięcia zaburzeń w przystosowaniu.
Cele psychologii (jako dziedziny naukowej):
l Opisywanie (fakty behawioralne, obiektywność, unikanie wniosków i interpretacji)
l Wyjaśnianie (zależy od punktu widzenia danego badacza i dostępnego materiału dowodowego, ale dana propozycja wyjaśnienia musi zostać uzasadniona przez systematycznie zebrane dane)
l Przewidywanie tego się zdarzy- w jakich warunkach dane zachowanie pojawi się lub zmieni. W psychologii trzeba uwzględniać fakt, że na większość zachowań wpływa kombinacja wielu różnych czynników. Wchodzą one w skład: zmiennych dyspozycyjnych (wewnętrzne determinanty, takie jak genetyka, motywacja, inteligencja), zmiennych środowiskowych/sytuacyjnych (zewnętrzne wpływy na zachowanie)
l Kierowanie tym, co się dzieje-spowodowanie wystąpienia lub nie wystąpienia danego zachowania.
l Polepszanie jakości życia- ostatecznym celem psychologii jest zastosowanie jej w rozwiązywaniu ludzkich problemów, polepszaniu jakości życia, pomocy społeczeństwu w bardziej efektywnym funkcjonowaniu.
PODSTAWOWE METODY BADAWCZE W PSYCHOLOGII:
l obserwacja,
l rozmowa i wywiad,
l testy inteligencji i zdolności,
l kwestionariusze osobowości,
l testy projekcyjne
l eksperyment
Prekursorzy psychologii zdrowia
l Medycyna psychosomatyczna- oparta na koncepcji psychoanalitycznej.
Zajmowała się głównie rolą konfliktów psychodynamicznych w etiologii określonych chorób i dysfunkcji-jak np. w nadciśnieniu tętniczym -„osobowość nadiśnieniowca”, zawale serca -„osobowość zawałowca”, astmie, chorobie wrzodowej itp. Aktualnie przyjmuje się wieloczynnikową koncepcję choroby-w etiologii uczestniczą czynniki biologiczne, psychiczne i społeczne. Człowiek jako jedność bio-psycho-społeczna.
l Medycyna behawioralna- oparta na behawioryzmie. W niej objawy somatyczne ujmowane są jako jedna z form zachowania-wadliwego, utrudniającego adaptację. Do ich leczenia („oduczenia”) stosuje się terapię behawioralną, np. biofeedback. Aktualnie podejście to wymaga ujęcia interdyscyplinarnego- nie można bowiem ignorować bio-psycho-społecznych mechanizmów pośredniczących (zespoły leczące).
l Psychologia medyczna- rozwinięta na styku psychologii z medycyną. Obejmuje takie zagadnienia, jak:
-zależności psychosomatyczne oraz somatopsychiczne
-psychologiczna charakterystyka sytuacji człowieka chorego
-zachowanie się wobec własnej choroby, obraz choroby
-problematyka kontaktu lekarz-pacjent
Aktualnie całokształt dorobku psychologii medycznej włączyła w swój zakres „kliniczna psychologia zdrowia”, natomiast termin „psychologia medyczna” odnosi się teraz do zakresu psychologii wykorzystywanego w nauczaniu lekarzy i w praktyce medycznej.
Psychologia zdrowia-dziedzina psychologii stosowanej
l Zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej do obszaru choroby i zdrowia
l Składa się z dwóch działów:
1) Kliniczna psychologia zdrowia zajmuje się w praktyce psychologicznymi aspektami chorób (człowiekiem chorym).
Dział ten opiera się przede wszystkim na teorii stresu i radzenia sobie.
Główne zadanie- pomoc psychologiczna w chorobach somatycznych.
2) Psychologiczne uwarunkowania i korelaty zdrowia
- ten dział opiera się głównie na paradygmacie salutogenetycznym. Jego istota polega na poszukiwaniu czynników sprzyjających rozwojowi zdrowia i chroniących je w okolicznościach szkodliwych. Stanowi on niezbędne uzupełnienie klasycznego paradygmatu patogenetycznego, ukierunkowanego na poszukiwanie przyczyn chorób.
Tu działaniem praktycznym jest przede wszystkim promocja zdrowia adresowana do ludzi zdrowych.
W problematyce zdrowia i choroby aktualnie wykorzystywany jest dorobek wszystkich głównych koncepcji/paradygmatów psychologicznych:
GŁÓWNE KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA:
l BEHAWIORYSTYCZNA
l PSYCHODYNAMICZNA
l POZNAWCZA
l HUMANISTYCZNA
KONCEPCJA BEHAWIORYSTYCZNA-CZŁOWIEK ZEWNĄTRZSTEROWNY
l zadaniem psychologii jest badanie relacji między bodźcem a reakcją
l środowisko to mozaika bodźców
l struktura zachowania jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska
l zachowanie jest instrumentalne, sprawcze- zawsze jest instrumentem do osiągania pewnych konsekwencji i skutków
l te ważne konsekwencje sterujące zachowaniem to wzmocnienia
l behawioryści podkreślają rolę sterowania pozytywnego
l Główne zasługi behawioryzmu: poznanie jak środowisko fizyczne i społeczne oddziałuje na człowieka, opisanie skutecznych procedur i metod podawania wzmocnień pozytywnych, podważenie skuteczności kary.
l Główne wady, braki koncepcji: wizerunek człowieka bez świadomej aktywności, bez spontanicznej twórczości, portret człowieka zewnątrzsterownego, reaktywnego, jednowymiarowego.
l Główni przedstawiciele: Watson, Thorndike, Skiner, Pawłow
KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNACZŁOWIEK NIEDOSKONAŁY
l Determinizm- zachowanie ludzkie jest przesądzone przez biologicznie ukształtowane popędy- wg Z. Freuda głównie przez popęd seksualny- panseksualizm
l Przyjmuje się istnienie nieświadomych motywów działania, między którymi często zachodzi konflikt
l Osobowość jest konstelacją złożoną z id, ego i superego, cechuje ją stałe napięcie. Sprzeczność motywów popędowych i wymagań jakie stawia superego rodzi konflikty, lęki, poczucie winy. Popędy mają też znaczenie aktywizujące do działania
l Osobowość jest ukształtowana głównie we wczesnym dzieciństwie
l Pesymistyczny obraz człowieka niedoskonałego, ale i nie bezbronnego
l System obrony „ja” tworzą mechanizmy obronne, takie jak np. represja, projekcja, racjonalizacja, substytucja. Są to nieświadome, nawykowe metody radzenia sobie z konfliktami i obrony ego, ukształtowane w wyniku socjalizacji.
l Główne osiągnięcia- zwrócenie uwagi na motywację nieświadomą, rolę popędów i mechanizmów obronnych, poznanie procesu socjalizacji, pokazanie jego wpływu na rozwój osobowości, podkreślenie szczególnego znaczenia sytuacji rodzinnej i pierwszych doświadczeń dziecka, apel o humanizację świata.
l Braki, słabe strony- obraz zbyt kliniczny, człowiek jako istota słaba, działająca irracjonalnie, przecenianie roli czynników motywacyjno-emocjonalnych i podświadomości, a nie docenianie roli czynników poznawczych i mechanizmów rozwoju, słabość metodologiczna.
l Główni przedstawiciele: psychologia głębi- Z. Freud, psychologia indywidualna- Adler, psychologia analityczna- C. Jung, neopsychoanaliza- E. Fromm, K. Horney, H. Sullivan
l
KONCEPCJA POZNAWCZACZŁOWIEK SAMODZIELNY
l Człowiek jest samodzielnym podmiotem, który decyduje o swoim losie i który na ogół działa świadomie i celowo
l Sprawuje sprawczą kontrolę, może też generować informacje i wiedzę, Dzięki temu przekracza granice swojego środowiska- działa transgresyjnie i rozwija kulturę, która jest najważniejszym dokonaniem człowieka
l Kultura z kolei rozwija człowieka
l Głównym składnikiem osobowości są struktury poznawcze- system informacji wewnętrznych utrwalonych w pamięć
l Emocje, uczucia, motywacja są pochodne względem informacji
l Człowiek nie tylko opisuje, ale też wartościuje świat
l Działa po to, by osiągać wartości
l Psychoterapia poznawcza zmierza do stworzenia bardziej adekwatnego systemu konstruktów osobistych,
l Punktem wyjścia samorozwoju jest samowiedza
l Słabe strony koncepcji- jest ona mało dynamiczna, tworzy portret człowieka kontemplacyjnego
l Główni przedstawiciele- Bruner, Simon, Beck,Kelly, Tomaszewski, Reykowski
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA-POSZUKIWANIE NOWEJ KONCEPCJI CZŁOWIEKA
l Psychologia „ja” powstała w latach 60-tych jako protest przeciwko behawioryzmowi i psychoanalizie. Dąży do odkrywania mocnych stron człowieka.
l Człowiek jest całością, działa w świecie zewnętrznym mającym również charakter całościowy i integralny
l W naturalnych warunkach jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system
l Zaburzenia powstają wtedy, gdy człowiek przestaje być całością, gdy działa wbrew naturze, gdy rzeczywistość blokuje jego rozwój
l Ludzkie zachowania są uwarunkowane przez teraźniejszość, to co dzieje się „tu i teraz”
l Człowiek jest z natury dobry, jego działania są konstruktywne
l Celem wychowania i terapii jest osoba dojrzała, która umie aktualizować swoje potencjalne szanse
l Słabe strony koncepcji- człowiek nie jest ani dobry ani zły. To jaki jest, zależy od jego środowiska społecznego, wpływu kultury, wychowania. Koncepcja słaba metodologicznie, zamiast rzetelnie badać zachowania, opisywać i wyjaśniać- wartościuje, idealizuje.
l Główni przedstawiciele-...
fidzia135