3.12.12r.
Temat: Diagnozowanie środowiska rodzinnego.
Rodzina – traktowana jako podstawowy obszar wpływów zamierzonych i niezamierzonych.
Kategoria rodziny jako grupy społecznej – diagnostyczną analizę znaczących wychowawczo cech:
Stanisław Kawula wymienia trzy grupy czynników analizujących poziom wychowania w rodzinie:
1. czynniki ekonomiczno-społeczne – wielkość rodziny, struktura, źródła utrzymania, sprawowanie opieki materialnej nad dziećmi, podział pracy i ról w rodzinie,
2. czynniki kulturowe – wykształcenie rodziców, dokształcanie rodziców, kultura języka rodziny, majątek kulturowy rodziny, sposoby spędzania czasu wolnego, stosunek rodziny do nauki, stosunek rodziny do tradycji i nowości,
Aktualne tendencje w poznawaniu rodziny rozpatrują odejście od rodziny jako zbioru i wkładu cech zależności, czyli odejście od systemu przyczynowo-skutkowego na spojrzenie systemowe, w którym rodzina traktowana jest jako system charakteryzujący się specyficznymi relacjami, strukturą, posiada określoną dynamikę, wypracowuje system kontroli i władzy. W takim rozumieniu rodziny dużą rolę odgrywa historia i mity.
Perspektywa systemu proponuje wykorzystać specyficzny program opisowy i narzędzi pozwalających na ich identyfikację.
Kilka zasad poznania rodziny jako środowiska wychowawczego:
1. zasada wartościującego charakteru diagnozowania rodziny – ocenie poddajemy kiedy chcemy ustalić jej wpływ i związek z jakimś stanem rzeczy, np. problemy szkolne.
2. Zasada diagnozy pozytywnej rodziny – odkrycie sił jednostki i jej najbliższego środowiska, na którym można oprzeć postępowanie wychowawcze. Diagnoza polega na zebraniu odpowiednich informacji by wskazać te elementy jak: jej najbliższe środowisko, które może mieć znaczenie dla poprawnego jej funkcjonowania.
3. Zasada uwzględniania kontekstu społecznego rodziny – obraz i funkcjonowanie rodziny a także efekty wychowania powinny być opisane na tle celu społecznego i kulturowego, na których charakteryzuje się otoczenie rodziny. Otoczenie tworzy ekosystem warunkujący funkcjonowanie i kierunki wymagań i oczekiwań od rodziny. Zasada ta opiera się na założeniu, iż system rodziny powiązany jest w określony sposób z innymi systemami zewnętrznymi. Rodzina może partycypować, funkcjonować poprzez adaptacje, inercje (wierność) albo opozycje (odrzucenie, konflikt).
4. Zasada relatywności wpływu warunków środowiska rodzinnego – konieczność uwzględnienia rodziny, jej obiektywnego i subiektywnego wymiaru. Zgodnie z zasadą rodzinę opisujemy w perspektywie zewnętrznej i wewnętrznej.
5. Zasada holizmu poznawczego – rodzina jako środowisko wychowania stanowi jakąś całość, jest układem różnych cech i warunków, a nie prostą ich sumą. Podstawowe płaszczyzny funkcjonowania rodziny to:opiekuńcza, wychowawcza, organizacyjna, strukturalna, ekonomiczna, emocjonalna, wzajemnie się one przenikają. Diagnozując rodzinę możemy powiedzieć, że jest to układ wzajemnie powiązanych czynników.
6. Zasada uwzględniania dynamizmu rodziny – rozwija się i zmienia w czasie, przechodzi przez etapy, pojawiają się specyficzne problemy i zadania, formowane są odmienne wzorce i modele zachowań.
Zasada ta określa 8 faz funkcjonowania rodziny. Są to:
◦ para małżeńska bez dzieci,
◦ para z małym dzieckiem,
◦ rodzina z dzieckiem w okresie przedszkolnym,
◦ rodzina z dzieckiem w okresie szkolnym,
◦ rodziny z nastolatkami (13-21 r. życia pierwszego dziecka),
◦ rodziny z dziećmi opuszczającymi dom (od pierwszego do ostatniego dziecka),
◦ „puste gniazdo” - rodzice w wieku średnim, przejście na emeryturę,
◦ starzenie się rodziców.
Diagnoza rodzinna funkcjonuje w 2 rodzajach diagnozowania:
a) diagnozowanie całościowe – dąży do przedstawienia ogólnej charakterystyki środowiska wychowania rodziny i wyrażania ogólnej oceny jej funkcjonowania. W takiej diagnozie uwzględnione jest stosunkowo duża liczba jakościowa cech oraz analizowane są związki między nimi. W tym rozumieniu spotykamy się z takimi typami rodzin jak:
- wzorcowe środowisko rodzinne,
- środowisko przeciętne – prezentuje zbiór dominujących cech w danej zbiorowości o niejednoznacznych wartościach pedagogicznych wszystkich kryteriów,
- środowisko rodzinne niekorzystne wychowawczo (cechy negatywne),
- środowisko dysharmonijne – wzorce współwystępują z czynnikami negatywnymi,
Inny typ podaje Kawula:
· rodziny wzorcowe (stanowią najlepsze warunki wychowania w stosunku do innych kategorii rodzin w danym środowisku),
· normalne (najczęściej spotykane cechy w tym środowisku to wielkość rodziny),
· rodziny jeszcze wydolne wychowawczo, w których te działania wychowawcze rodziny nie są jednoznaczne, czasem występuje prawidłowe zachowanie,,
· niewydolne wychowawczo – częste zaburzenia rodzin, brak więzi, kolizje z prawem,
b) diagnozowanie wybiórcze – tak diagnozowana rodzina koncentruje się na niektórych wybranych cechach. Najczęściej przedmiotem zainteresowań diagnozą stają się działania wychowawcze rodziców, style wychowania, atmosfera, interakcje. Możemy to spojrzenie przyrównać do diagnozowania w psychologii.
c) diagnozowanie przyczynowo-skutkowe – dąży do ustalenia liniowego związku między stanem rzeczy, a warunkami życia rodzinnego. Skutek: zaburzenie zachowania.
d) systemowy model – rodzina – układ wzajemnych zależności, szukamy objawów. Diagnozowanie przyczyn i skutków opiera się na kwestionowaniu, wywiadach, pozwala odpowiedzieć na pytanie: dlaczego taki stan występuje?
e) model systemów odchodzi od badań na rzecz wykorzystania informacji na rzecz wzajemnych działań rodziny, np. wywiad u strukturalizowany.
coliberek44