Taniec to układ ruchów ciała i gestów wykonywany w takt muzyki, albo rytmicznych dźwięków. Wyróżniamy taniec obrzędowy, ludowy- tradycyjny taniec związany z danym obszarem, którego formy rozwinęły się na przestrzeni czasu, taniec towarzyski, wywodzący się z tańców dworskich, balet klasyczny- forma tańca teatralnego oraz taniec nowoczesny. Taniec towarzyszy człowiekowi od zawsze, dlatego też tak często staje się inspiracją dla pisarzy, malarzy, reżyserów.
W literaturze i sztukach plastycznych zainteresowania tematyką eschatologiczną zaowocowało pojawieniem się motywu "danse macabre" - "tańca śmierci". "Taniec śmierci" przedstawiany był w następujący sposób: upersonifikowana śmierć, mająca postać szkieletu z kosą lub rozkładających się zwłok ludzkich prowadzi korowód, w którym podążają przedstawiciele różnych stanów społecznych, płci, o różnym majątku i wykształceniu. Obraz ten symbolizuje równość wszystkich ludzi wobec śmierci - egalitaryzm. Śmierć jest wszechwładna, nikt nie jest w stanie jej uniknąć. Liczy się tylko postępowanie. Szczególnie mocno przemijalność ludzkiego życia akcentował wiek XV. Był to czas bardzo niespokojny, trapiony wojnami i epidemiami. Motyw dance macabre narodził się najprawdopodobniej we Francji. Nie wiemy czy obraz ten pojawił się najpierw w sztukach plastycznych czy w przedstawieniach teatralnych, a dopiero później został uwieczniony przez artystów malarzy. Naukowcy mają w tej kwestii różne opinie. Jedno jest pewne: taniec śmierci był przedstawiany i ukazywany w drzeworycie. Najbardziej popularne w średniowieczu przedstawieniem tańca śmierci pochodzi z 1424 roku i znajdowało się na malowidle ściennym w krużgankach Cmentarza Niewiniątek w Paryżu. Dzieło to zaginęło w XVII wieku podczas zawalenia się krużganka. W 1485 paryski drukarz Guyot Marchant ozdobił wydanie "La Danse macabre" drzeworytami. Pod ściennymi malowidłami umieszczone były sentencje pochodzące prawdopodobnie z poematu Jana le Fevre'a. Proste figury i łatwe, acz bardzo wymowne wiersze tworzyły niepowtarzalną całość, która z pewnością wstrząsała oglądających dzieło wiernych. Było to kolejne przypomnienie sentencji memento mori. W „Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią” jednym z najciekawszych polskich tekstów średniowiecznych, danse macabre nie pojawia się bezpośrednio. Jednak treść utworu wyraźnie wskazuje, że anonimowy autor został zainspirowany tym motywem. Obraz śmierci, którą ujrzał Mistrz Polikarp, odpowiada wyobrażeniom utrwalonym w ikonograficznych tańcach śmierci. Śmierć przedstawiona w tym utworze ma postać rozkładającego się ciała kobiety, jest odrażająca.
„Chuda, blada, żółte lice
łszczy się jako miednica;
Upał ci jej koniec nosa,
Z oczu płynie krwawa rosa;
Przewiązała głowę chustą
Jako samojedź krzywousta;
Nie było warg u jej gęby,
Poziewając skryta zęby;
Miece oczy zawracając,
Groźną kosę w ręku mając;
Goła głowa, przykra mowa,
Ze wszech stron skrada postawa-
Wypięła żebra i kości,
Groźno siecze przez lutości.”
Mistrzowi Polikarpowi mówi o tym, że jest wszechwładna i że tylko dobrze postępujący ludzie mogą się jej nie bać. Rola tanecznego korowodu śmierci symbolizuje jej potęgę. Ma więc w utworze charakter dydaktyczny i perswazyjny.
Opis poloneza, zamieszczony na kartach „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza wszedł na stałe do kanonu polskiej literatury i wiele już razy był przywoływany jako niezwykle nośny symbol. Polonez to taniec rdzennie polski. Jest on symbolem przemijającej polskiej tradycji szlacheckiej, ze wszystkimi jej wadami i zaletami. Adam Mickiewicz opisuje szlacheckie obyczaje, wielokrotnie podkreślając, iż są one "ostatnie" (m.in. podtytuł dzieła -Pan Tadeusz czyli ostatni Zajazd na Litwie). Takim odchodzącym w przeszłość obyczajem było tańczenie poloneza. Podczas tańca ważny jest jego porządek, prawidłowa kolejność i dobór par. Podkomorzy wraz z Zosię tańczą w pierwszej parze. Podkomorzy swym tanecznym kunsztem wzbudza podziw, ale i smutek, ponieważ „Może ostatni, co tak poloneza wodzi”. Za nimi podążają kolejne pary:
„I szły pary po parach hucznie i wesoło,
Rozkręcało się, znowu skręcało się koło,
Jak wąż olbrzymi, w tysiąc łamiący się zwojów;
Mieni się centkowana, różna barwa strojów…”
Opis poloneza w Panu Tadeuszu jest niezwykle szczegółowy, dynamiczny. Czytelnik ma wrażenie, że znajduje się wśród tańczących par. Oprócz niezwykle realistycznego przekazania obyczaju, jakim jest tańczenie poloneza, autor użył go jako symbol odchodzenia w przeszłość dawnej tradycji.
Degas- francuski artysta żyjący na przełomie XIX i XX wieku. Studiował w paryskiej Szkole Sztuk Pięknych. Początkowo malował historyczne i współczesne sceny rodzajowe, konie i sceny sportowe. Znany jest jednak szczególnie z obrazów przedstawiających tancerki z Opery Paryskiej. Degas jest zaliczany do impresjonistów, jego prace chyliły się jednak często w kierunku realizmu i romantyzmu. W latach osiemdziesiątych XIX wieku malarz zaczął tracić wzrok, skłonił się więc ku rzeźbie i pastelom, jako że techniki te nie wymagały ostrego wzroku.
Obraz "Niebieskie tancerki" powstał ok.1899 roku. Wykonany jest w pasteli. Widok skupia się na czterech tancerkach w niebieskich sukienkach, które najprawdopodobniej przygotowują się do występu. Na drugim planie zobaczyć można kolejne tancerki. Wzrok przyciąga jasna barwa ich sukienek, która kontrastuje z pierwszym planem. Tło stworzone jest metodą dywizjonizmu. Jest to metoda malarska typowa dla impresjonistów, polegająca na nałożeniu farby plamami tuż obok siebie tak, że z pewnej odległości zlewają się tworząc kolory uzupełniające. Tonacja tła z kolei współgra z pierwszym planem. Artysta zastosował barwy zimne, przeważają odcienie niebieskiego i zielonego koloru. Kompozycja obrazu jest statyczna. Nastrój zdaje się być pełen napięcia, tajemniczości, ale także harmonii. Degas dążył do jednoczesnego wyrażenia ulotności i trwałości w istocie przedłużał moment czyniąc go trwałym. Tematyka tańca pozwalała artyście na dekompozycję każdego ruchu, każdej pozy tancerki czy grupy baletowej dla odtwarzania ich formy w pełni jej rzeczywistej precyzji i dokładności wolnej od wszelkiej przypadkowości, a jednocześnie dawała możliwość odtworzenia jej fantastyczności, na formułowanie ideału plastycznego sztuki, doskonałego ożywionego piękna.
"Primabalerina" to dzieło impresjonistyczne. Był to nurt w europejskiej sztuce, który został zapoczątkowany przez grupę paryskich artystów w ostatniej ćwierci XIX wieku. Najbardziej charakterystyczną cechą malarstwa impresjonistycznego było dążenie do oddania zmysłowych, ulotnych momentów. Dzieło Edgara Degas wykonane jest techniką pasteli, przedstawia scenę rodzajową , a dokładniej tancerkę. Kompozycja jest wielopostaciowa, jednak na obrazie wyodrębniona jest postać baletnicy, pozostałe postaci są ukryte w głębi sceny. Obraz cechuje asymetria jej główny element (primabalerina) jest przesunięty ku prawej krawędzi dzieła. W lewym górnym rogu dostrzegamy inne postaci, reszta obrazu to scena i horyzont. Kompozycja jest też dynamiczna, ale również spokojna, harmonijna i zrównoważona. Możemy tutaj zaobserwować ruch prowadzony od prawej do lewej, co sugerują ruchy i dynamika głównej postaci. Światło jest rozproszone, mimo to najjaśniejszym elementem jest tańcząca primabalerina. Kolorystyka dzieła jest stonowana. Dominującymi barwami są odcienie brązu, beżu, ciemnej zieleni oraz bieli. Główna postać obrazu jest zaakcentowana poprzez jasne barwy karnacji oraz stroju z drobnymi elementami o mocniejszej barwie, jak czerwone kwiaty. Obraz przedstawia pogodny nastrój. Gestykulacja i mimika baletnicy jest znacząca, uosabia harmonię. Dzieło prezentuje środki typowe dla impresjonizmu, autor posługuje się rozmytymi plamami barwnymi o zatartych granicach oraz łagodną kreską. Cechy te świadczą o realizacji założeń właściwych impresjonizmowi, jak i indywidualnym rozwoju artysty, co wyraża się nietypową kompozycją z przesuniętymi ku krawędzi obrazu elementami.
Znaczenie tańca doceniono również w innych dziedzinach sztuki, a z powodzeniem wykorzystano we współczesnym filmie. Za przykład może posłużyć film Liza Friedlandera „Wytańczyć marzenia”. Przedstawia on losy pewnej grupy uczniów, która za złe postępowanie – narkotyki, kradzieże, rozboje, wagary, ściąganie itp. zostaje po lekcjach w szkole. Nagle pojawia się Pierre Dulaine grany przez Antonio Banderasa, który oferuje pomoc uczniom. Dyrektor szkoły wyraża zgodę, więc Pierre od razu bierze się do pracy. Uczniowie jednak reagują dezaprobatą, ponieważ jest on nauczycielem tańca towarzyskiego, a oni doskonale tańczą w stylu hip-hop. A jest to taniec nowoczesny zapoczątkowany przez Afro-amerykanów i Latynosów. Powstał on na początku lat siedemdziesiątych XX wieku. Muzykiem, który zapoczątkował ten ruch prawie na całym świecie jest DJ Hollywood. Ten taniec posiada bardzo otwartą technikę związaną ze street-dance. Łączy klasyczne style technicznie takie jak: locking, pop ping i funk. Do upowszechnienia się tego stylu przyczyniły się teledyski wykonawców muzyki hip-hop, soul, pop czy R N B. Mimo że na początku trudno jest zachęcić młodzież do tańca towarzyskiego, Pierre'owi udaje się to do tego stopnia, że po wielu dniach ćwiczeń startują oni w turnieju. Jednak nie zapominają o swoim hip hopie, ponieważ podczas turnieju uczniowie tańczą tango w niestandardowej choreografii gdyż łączą oni klasykę z nowoczesnością, mieszają taneczny styl ich życia i wyuczony przez Pierra. Dzięki temu wszystkiemu odradzają się przyjaźnie, za wszelką cenę pokonują trudności oraz problemy rodzinne, aby znaleźć cel swojego życia.
Generalnie można zauważyć, iż motyw tańca stanowi symbol w wielu utworach, który przechodził ewolucję, jego znaczenie jest głęboko zakorzenione w naszej świadomości i oznacza jedność narodów, społeczności, grupy, tańczą bowiem wszyscy, nie zważają na pozycje a ni stan społeczny. Obraz tańca często stanowi zakończenie utworów. Taniec w tekstach ikonograficznych pobudza zmysły, oddaje ekspresję, wprowadza nas w świat tancerek funkcjonujących na pograniczu światów. Degas dążył do jednoczesnego wyrażenia ulotności i trwałości w istocie przedłużał moment czyniąc go trwałym. Tematyka tańca pozwalała artyście na dekompozycję każdego ruchu, każdej pozy tancerki czy grupy.
Dziś taniec postrzegany jest jako rozrywka, ostatnio zaczyna być nawet sztuką jednoosobową – mówię tu o tańcach typu breakdance, techno czy hip-hop. Ciekawe czy człowiek za kolejne tysiąc lat, bez pomocy podręczników historii, rozpozna jakieś podobieństwo między tym tańcem, w którym tańczą na głowie dla poklasku, a tym, w którym tańczący stawia cały świat na głowie, by nigdy go już nie odwrócić? To pytanie pozostawiam bez odpowiedzi.
coliberek44