2010 Odyseja Kosmiczna.pdf

Arthur C. Clarke

Odyseja kosmiczna 2010

Od Autora

Książka2001 - Odyseja kosmiczna powstawała w latach 1964—1968, a drukiem ukazała się

w lipcu 1968 r., krótko po wejściu na ekrany filmu o tym samym tytule. Jak pisałem -w

Zagubionych światach 2001, obydwa przedsięwzięcia realizowane były jednocześnie, tak że

powstało między nimi swego rodzaju sprzężenie zwrotne. Często zdarzało mi się poprawiać

maszynopis po obejrzeniu kopii roboczych filmu opartego na wcześniejszej wersji powieści -

był to inspirujący, ale raczej pracochłonny sposób pisania książki.

Dzięki temu jednak między powieścią a filmem wytworzył się związek o wiele bliższy, niż

zdarza się to zazwyczaj, lecz pojawiły się również istotne rozbieżności. W powieści celem

statku kosmicznego „Discovery" był Japetus - najbardziej enigmatyczny ze wszystkich

księżyców Saturna. Statek znalazł siew systemie Saturna mając za sobą podróż przez okolice

Jowisza. Zbliżył się do tej ogromnej planety i używając jej gigantycznego pola

grawitacyjnego niczym procy, nabrał przyśpieszenia i wyruszył w drugą część podróży.

Dokładnie ten sam manewr powtórzyły sondy kosmiczne „Voy-ager" w roku 1979, podczas

pierwszego szczegółowego rekonesansu wokół zewnętrznych olbrzymów.

W filmie natomiast Stanley Kubrick mądrze uniknął zamieszania, umiejscawiając trzecie

spotkanie Człowieka z Monolitem pośród księżyców Jowisza. Saturn całkowicie wypadł ze

scenariusza, chociaż później Douglas Trumbull wykorzystał doświadczenia zdobyte podczas

filmowania planety i jej pierścieni we własnym filmie pod tytułem Cichy bieg.

W połowie lat sześćdziesiątych nikt nie był w stanie przewidzieć, że eksploracja księżyców

Jowisza rozpocznie się nie w następnym stuleciu, lecz po upływie piętnastu lat. Nikt nie

marzył nawet o cudach, jakie zostaną odkryte,

chociaż dziś doskonale wiemy, iż zdobycze obydwu „Yoyagerów" zbledną któregoś dnia w

porównaniu z czymś jeszcze mniej wyobrażalnym. Gdy pisałem 200 J - Odyseję kosmiczną,

lo, Europa, Ganimedes i Callisto były jedynie punkcikami światła nawet w najsilniejszych

teleskopach. Obecnie są to dla nas oddzielne, niepowtarzalne światy, z których lo jest

najbardziej aktywnym wulkanicznic ciałem w przestrzeni całego Układu Słonecznego.

Rozpatrując wszystkie za i przeciw - zarówno książka, jak i film wypadają nieźle w

zestawieniu z najnowszymi odkryciami. Szczególnie interesująco przedstawia się porównanie

sekwencji filmowych z Jowisza z prawdziwymi zdjęciami, wykonanymi przez kamery

„Ybyagera". Niemniej jednak przy pisaniu nowej powieści należy wziąć pod uwagę odkrycia

z roku 1979, gdy księżyce Jowisza przestały być białą plamą na mapie wszechświata.

Istnieje też inny, bardziej subtelny czynnik psychologiczny, który należy uwzględnić. 2001 -

Odyseja kosmiczna powstała w czasach, które znalazły się już poza jedną z wielkich linii

podziału ludzkiej historii. Czasy te oddzielił od nas na zawsze moment, kiedy Neil Armstrong

postawił swoją stopę na Księżycu. Dwudziesty lipca 1969 r. był ciągle odległy o pięć lat, gdy

Stanley Kubrick i ja zaczęliśmy myśleć o „typowym dobrym filmie science fiction"

(określenie S.K.). Historia i fikcja nierozerwalnie splotły się ze sobą.

Astronauci ze statków „Apollo" widzieli film przed wyruszeniem na Księżyc. Załoga „Apolla

8", która w Boże Narodzenie 1968 r. jako pierwsza w historii ujrzała ciemną stronę Księżyca,

opowiadała mi później o pokusie nadania komunikatu radiowego o odkryciu wielkiego

czarnego Monolitu. Rozsądek wziął jednak górę.

Później też zdarzały się niesamowite wprost przypadki naśladowania sztuki przez życie.

Najdziwniejszym ze wszystkich była saga statku „Apollo 13" z roku 1970.

Na dobry początek modułowi dowodzenia, w którym przebywała załoga, nadano nazwę

„Odyseja". Tuż przed wybuchem pojemnika z tlenem -co w efekcie stało się przyczyną

niepowodzenia misji - załoga słuchała Za-ratustry Ryszarda Straussa, utworu, który

powszechnie wiązano z akcją filmu. W chwilę po zaniku mocy Jack Swigert nadał do

Kontroli Lotu: „Houston, mamy problem". Są to słowa, których użył Hal zwracając się do

astro-nauty Franka Poole'a w podobnych okolicznościach: „Przepraszam, że przerywam

uroczystość, ale mamy pewien problem".

Gdy opublikowano raport z misji „Apolla 13", szef administracji NASA Tom Paine przesłał

mi kopię dokumentu z dopiskiem pod słowami Swiger-ta: „Dokładnie tak, jak przewidziałeś,

Arthurze". Do tej pory czuję się bardzo dziwnie, rozmyślając nad całą tą serią wypadków -jak

gdybym ponosił za nie współodpowiedzialność.

Są i mniej poważne, lecz równie uderzające podobieństwa. Jedną z najciekawszych

technicznie sekwencji filmu była scena, gdy Frank Poole biega wokół pionowo umieszczonej

olbrzymiej wirówki, gdzie utrzymuje się dzięki „sztucznej grawitacji", powstałej wskutek

obrotów maszyny.

Prawie dziesięć lat później załoga „Skylaba" - jedna z najbardziej udanych misji kosmicznych

- zdała sobie sprawę, że projektanci wyposażyli jej statek w podobną geometrię: pierścień

pojemników magazynowych obiegał gładką, kolistą powierzchnią wnętrze stacji kosmicznej.

„Skylab" wprawdzie się nie obracał, lecz nie przeszkadzało to jego pomysłowym

mieszkańcom biegać wzdłuż kręgu pojemników, niby myszy w obrotowej klatce, dokładnie

tak jak pokazano w Odysei. Zapis telewizyjny tej sceny ze „Skylaba" został wysłany na

Ziemię (czy muszę dodawać, jaki podkład muzyczny jej towarzyszył?) z następującym

komentarzem: „Powinien to zobaczyć Stanley Kubrick". Oczywiście w swoim czasie

zobaczył dzięki kasecie magnetowidowej, którą mu wysłałem (nawiasem mówiąc nigdy nie

odzyskałem kasety; Stanleyowi chyba oswojona czarna dziura służy za kartotekę).

Kolejnym ogniwem, które łączy film z rzeczywistością, jest obraz pędzla dowódcy statku

„Apollo-Sojuz", kosmonauty Aleksieja Leonowa, zatytułowany Obok Księżyca. Po raz

pierwszy zobaczyłem go w roku 1968, gdy Odyseję prezentowano na konferencji

zorganizowanej przez Narody Zjednoczone, poświęconej pokojowemu wykorzystaniu

przestrzeni kosmicznej. Tuż po projekcji Aleksiej pokazał mi, że jego obraz (ze strony

trzydziestej drugiej książki Leonowa i Sokołowa Gwiazdy czekają na nas, Moskwa 1967)

przedstawia dokładnie taką samą konfigurację ciał niebieskich jak początek filmu: Ziemia

wznosząca się ponad Księżycem, a za nimi wschód Słońca. Szkic do obrazu z autografem

Leonowa wisi obecnie w moim biurze. Inne szczegóły znajdują się tutaj, w rozdziale

dwunastym.

Nadszedł już moment, by zidentyfikować inną, może mniej znaną postać z kart tej książki:

Hsue-shen Tsiena. W roku 1936, wspólnie z wielkim The-odorem van Karmanem i Frankiem

J. Maliną, doktor Tsien zakładał Aero-nautyczne Laboratorium Guggenheima przy

Kalifornijskim Instytucie Technologicznym (GALCIT), które bezpośrednio poprzedzało

słynne Laboratorium Napędów Odrzutowych w Pasadenie. Tsien był także pierwszym

profesorem Fundacji Goddarda w Kalifornijskim Instytucie Technologicznym i wniósł tam

ogromny wkład do rozwoju amerykańskich badań rakietowych w latach czterdziestych.

Później, w czasie jednego z epizodów niechlubnej epoki McCarthy'ego, został osadzony w

areszcie na podstawie rozdmuchanych oskarżeń o zagrożenie bezpieczeństwa kraju, gdy starał

się powrócić do swojej ojczyzny. Przez ostatnich dwadzieścia lat był jednym z pionierów

chińskiego programu rakietowego.

Na koniec pozostała jeszcze tajerrnicza kwestia „oka Japetusa" z rozdziału trzydziestego

piątego 2001 - Odysei kosmicznej. Opisuję tam odkrycie astronauty Bowmana, który na

jednym z księżyców Saturna dostrzegł ,jasny, biały owal o długości czterystu mil i szerokości

dwustu... Olbrzymia elipsa miała doskonałą symetrię... stanowiła tak wyraźny obszar, jakby

ktoś celowo wytyczył jąna małym księżycu". Przy bliższym badaniu Bow-man przekonał się,

że, jasna, owalna płaszczyzna na ciemnym tle przypomina olbrzymie puste oko przyglądające

się coraz bliższemu statkowi". Dopiero później „dostrzegł maleńką, czarną plamkę dokładnie

w samym środku", która okazała się Monolitem (a raczej jednym z jego egzemplarzy).

No cóż, kiedy „Yoyager l" przesłał pierwsze fotografie Japetusa, widać było na nich

odcinający się ostrą linią biały owal z małą, czarną kropką pośrodku. Carl Sagan natychmiast

przysłał mi z Laboratorium Napędów Odrzutowych kopie fotografii, dołączając do nich

tajemniczą notatkę: „Myśląc o tobie.. ."Nie wiem, czy powinienem czuć ulgę czy

rozczarowanie, gdyż „Yoyager 2" pozostawił tę sprawę ciągle otwartą.

Książka, którą zamierzacie przeczytać, jest niewątpliwie o wiele bardziej złożona, niż można

by się spodziewać po przysłowiowym dalszym ciągu wcześniejszej powieści bądź filmu.

Tam, gdzie pierwsza część i film różniły się, pozostałem zazwyczaj wiemy wersji filmowej;

jednakże głównym celem, który mi przyświecał, było uczynienie obecnej powieści bardziej

zwartą i tak dokładną przy opisywaniu faktów w świetle dzisiejszej wiedzy, jak tylko jest to

możliwe. Co oczywiście w roku 2001 i tak nie będzie mieć większego znaczenia.

Arthur C. Clarke Kolombo, Sri Lanka, styczeń 1982

Część pierwsza

LEONÓW

Rozdział pierwszy

Spotkanie

Nawet teraz, w epoce metrycznej, teleskop ten nazywano teleskopem tysiącstopowym, a nie

trzystumetrowym. Olbrzymi spodek pośród gór znajdował się w półcieniu, tropikalne

zachodzące słońce oświetlało tylko trójkątny zespół antenowy wznoszący się wysoko ponad

środkiem dysku. Jedynie ktoś obdarzony doskonałym wzrokiem mógłby dostrzec dwie

ludzkie postacie wśród plątaniny siatek, kabli i prowadnic.

- Nadszedł czas - powiedział doktor Dmitrij Moisiejewicz do swojego starego przyjaciela

Heywooda Floyda - by porozmawiać o wielu rzeczach. O pryncypiach i statkach

kosmicznych, a także zmowach milczenia, lecz przede wszystkim o monolitach i psujących

się komputerach.

- Dlatego nalegałeś, żebym urwał się z konferencji. Nie, nie abym miał coś przeciwko temu.

Słyszałem wykład Carla tyle razy, że mógłbym recytować go z pamięci. A widok stąd jest

rzeczywiście wspaniały. Wiesz, byłem w Arecibo mnóstwo razy, nigdy jednak nie udało mi

się dojść do podstawy anteny.

- To wstyd, Heywoodzie. Ja tu byłem już trzy razy. Pomyśl, słuchamy całego wszechświata, a

nikt nie jest w stanie podsłuchać tego, co tutaj mówimy. Przejdźmy więc do waszego

problemu.

- Jakiego problemu?

- Zacznijmy od tego, dlaczego zrezygnowałeś z funkcji sekretarza Narodowej Rady

Astronautyki.

- Nie zrezygnowałem. Uniwersytet Hawajski płaci znacznie le-

- W porządku, nie zrezygnowałeś, wyprzedziłeś ich po prostu o jedno posunięcie. Woody,

znamy się już od tak dawna, że nie uda ci się mnie oszukać. Gdyby ci teraz ktoś znów

zaproponował posadę w NRA, czy wahałbyś się z przyjęciem jej?

- Masz rację, ty stary lisie. Co chcesz wiedzieć?

- Po pierwsze, raport, który po tylu naleganiach w końcu napisałeś, zawiera wiele

niedomówień. Pomińmy już śmieszne i, uczciwie mówiąc, niezgodne z prawem

utrzymywanie w tajemnicy wykopania przez waszych ludzi Monolitu z Tycho...

- To nie był mój pomysł!

- Miło mi to słyszeć i nawet ci wierzę. Doceniamy również, że teraz pozwalacie wszystkim

badać Monolit, co zresztą powinno być możliwe dawno temu. Chociaż faktem jest, że nie na

wiele się to zdało...

W ciszy, która zapadła, dwaj mężczyźni rozmyślali przez chwilę nad czarną zagadką

nieoczekiwanie wytropioną na Księżycu i tak wzgardliwie opierającą się dotąd wszystkim

instrumentom, za pomocą których ludzie usiłowali ją rozwikłać.

- Bez względu na to, czym jest Monolit - kontynuował rosyjski naukowiec - tam, przy

Jowiszu, istnieje coś znacznie ważniejszego. Coś, co odebrało wszystkie sygnały i sprawiło,

że twoi ludzie zaczęli mieć kłopoty. Przy okazji, przyjmij ode mnie wyrazy współczucia. Co

prawda, osobiście znałem tylko Franka Poole'a. Spotkałem go w dziewięćdziesiątym ósmym

na kongresie IAF. Wyglądał na porządnego człowieka.

- Dziękuję. Wszyscy byli porządnymi ludźmi. Chciałbym wiedzieć, co się tam stało.

- Cokolwiek to było, z pewnością przyznasz, że obecnie sprawa dotyczy całej ludzkości, a nie

tylko Stanów Zjednoczonych. Nie możecie dłużej wykorzystywać swej wiedzy wyłącznie na

użytek własnego kraju.

- Dmitrij, wiesz doskonale, że twój kraj postąpiłby dokładnie tak samo. I ty byś mu pomógł.

- Masz absolutną rację. Nie mówmy jednak o przeszłości, do której należy też wasza

administracja odpowiedzialna za cały ten bałagan. Być może nowy prezydent znajdzie sobie

lepszych doradców.

- Możliwe. Masz jakieś propozycje? A jeśli tak, to czy są oficjalne, czy wyłącznie osobiste?

- W tej chwili całkowicie prywatne. Coś, co cholerni politycy nazywają badaniem gruntu i

czemu w razie potrzeby oficjalnie kategorycznie zaprzeczę.

- Uczciwie stawiasz sprawą. Mów dalej.

- W porządku. Oto jak wygląda sytuacja: budujecie „Discovery II" na orbicie parkingowej z

godnym podziwu pośpiechem. Nie ma jednak nadziei na ukończenie prac przed upływem

trzech lat, a to oznacza, że nie zdołacie wykorzystać najbliższej optymalnej konfiguracji

planet...

- Nie zaprzeczam ani też nie potwierdzam. Pamiętaj, że jestem tylko skromnym rektorem

uniwersytetu w przeciwległym zakątku świata niż ten, w którym mieści się Rada

Astronautyki.

- A twoja ostatnia podróż do Waszyngtonu miała na celu jedynie odwiedziny u starych

przyjaciół, prawda? Pozwolisz, że, dokończę. Nasz „Aleksiej Leonów"...

- „Leonów"? Myślałem, że nazywa się „Herman Titow".

- Błąd, rektorze. Kochana, stara CIA zawiodła cię po raz kolejny. Statek nazywa się

„Leonów", przynajmniej od końca stycznia. I nie mów nikomu, że wiesz ode mnie, iż doleci

do Jowisza o rok wcześniej niż „Discovery".

- Nie mów nikomu, że to ja ci powiedziałem, ale właśnie tego się obawiamy. I co dalej?

- Ponieważ moi szefowie są tak samo głupi i krótkowzroczni jak twoi, chcą, żebyśmy

polecieli sami. To zaś oznacza, iż może się nam przytrafić to samo, co zdarzyło się wam - i

będziemy mieli remis albo jeszcze gorzej.

- A co według ciebie nam się przytrafiło? Wiecie tyle samo, co my. Nie musisz zaprzeczać, że

odbieraliście transmisję Bowmana.

- Oczywiście, że odbieraliśmy. Włącznie z ostatnią, kiedy to padły słowa: „Boże! Tu jest

pełno gwiazd!" Przeprowadziliśmy nawet analizę intonacji jego głosu. Wykluczyliśmy

możliwość halucynacji. Bowman z całą pewnością opisywał stan rzeczywisty.

- A co powiesz o efekcie Dopplera w jego przypadku?

- Zupełnie nieprawdopodobne. Kiedy sygnał zanikał, Bowman opadał z szybkością równą

jednej dziesiątej prędkości światła. Przyśpieszenie to osiągnął w czasie krótszym niż dwie

minuty, co daje ciążenie ćwierć miliona razy większe od normalnego!

- Zginął więc na miejscu.

- Nie udawaj naiwnego, Woody. Urządzenia radiowe w waszych kapsułach nie wytrzymują

nawet setnej części takiego przyśpieszenia, jeśli zatem przetrwało radio, podobnie musiało

być z Bowma-nem. Przynajmniej do momentu, kiedy straciliśmy kontakt.

- Przepraszam, sprawdzam tylko tok twojego rozumowania. Od tego punktu jednak błądzimy

po omacku, wy zresztą też.

- Zgadujemy. Ze wstydem muszę przyznać, że wyłącznie zgadujemy. Ale żadna z

odpowiedzi, do których dochodzimy, nie jest nawet w połowie tak szalona, jak z pewnością

szalona jest prawda.

Wokół nich zapłonęły ostrzegawcze światła sygnalizacyjne, oświetlając purpurowym

blaskiem trzy smukłe wieże zespołu antenowego, widoczne na tle ciemniejącego nieba.

Ostatnie promienie słońca znikały za okolicznymi wzgórzami. Floyd czekał na wieczorny

rozbłysk, którego nigdy dotąd nie widział. Jak zwykle poczuł się rozczarowany.

- Powróćmy do sedna sprawy - rzekł po chwili. - Do czego zmierzasz, Dmitrij?

- Bank informacji „Discovery" zawiera bezcenne dane, Heywoo-dzie. Najprawdopodobniej

dane te są wciąż uzupełniane, mimo że statek zaprzestał transmisji. Chcielibyśmy je mieć.

- Rozumiem. Nic nie stoi na przeszkodzie, byście weszli na statek, kiedy „Leonów" dotrze do

„Discovery", i skopiowali wszystko, na co macie ochotę.

- Chyba nie muszę ci przypominać, że pokład waszego statku jest suwerennym terytorium

Stanów Zjednoczonych i każde naruszenie tej suwerenności poczytywane będzie za akt

piractwa.

- Pomijając warunki bezpośredniego zagrożenia życia, co -jak sądzę - bez trudu da się

upozorować. Z odległości miliarda kilometrów będziemy mieli duże kłopoty ze

sprawdzeniem, co wyprawiają wasi chłopcy.

- Dzięki za interesującą propozycję. Przekażę ją dalej. Ale nawet jeśli znajdziemy się na

pokładzie, rozszyfrowanie waszych systemów operacyjnych i odczytanie banków pamięci

zajmie nam całe tygodnie. Dlatego wolałbym zaproponować współpracę. Jestem przekonany,

że to najlepszy sposób - pomijając oczywiście trudności związane z przekonaniem naszych

szefów.

- Chcesz, aby jeden z naszych astronautów poleciał z wami?

- Tak, najlepiej, gdyby był to inżynier znający systemy operacyjne „Discovery". Jeden z tych,

których przygotowujecie w Houston do sprowadzenia statku na Ziemię.

- Skąd o tym wiesz?

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: