EPIDEMIOLOGIA
Pięć najczęstszych przyczyn zgonów w Polsce
· Choroby serca 52%
· Nowotwory 20%
· Urazy i zatrucia 6,6%
· Choroby układu oddechowego 4,3%
· Choroby układu trawiennego 3,2%
Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych
2006 – 2015; 2,5 mld PLN
Główny cel:
poprawa wyleczalności na nowotwory do poziomu Europy:
wyleczalność we wszystkich stopniach zaawansowania
u M ok. 40%
u K ok. 50%
Wyleczalność w krajach Unii Europejskiej przy pomocy różnych metod
· Chirurgia 22%
· Radioterapia 18%
· Chemioterapia 5%
· podwyższenie poziomu oświaty zdrowotnej i podstaw prozdrowotnych społeczeństwa
· zahamowanie wzrostu zachorowań na nowotwory o ok. 10% (now. tytoniozależne o ok. 10 -20%; piersi i jelita grubego o 50%, żołądka 30%)
· poprawa w zakresie wczesnego wykrywania raka szyjki macicy, piersi i jelita grubego
Uczelnie medyczne:
Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii na uczelniach medycznych w Polsce
Placówki onkologiczne w Polsce
· Instytut Onkologii (Warszawa, Kraków, Gliwice)
· Akademie Medyczne
· Regionalne centra onkologiczne
· Oddziały onkologii w szpitalach ogólnych
· Przychodnie onkologiczne
Polski Krajowy Rejestr Nowotworów (od 1963); oddziały terenowe
Zbiera i opracowuje dane epidemiologiczne, w odniesieniu do Polski oraz innych krajów
Źródła danych epidemiologicznych w onkologii
1. Karty zgłoszenia nowotworu
2. Akty zgonu
3. NFZ (RUM)
(niedorejstrowane +/- 17% w 2007)
Statystyka nowotworów w Polsce w 2007
· ok. 129.000 nowych zachorowań rocznie
· ok. 93.000 zgonów rocznie
· współczynniki zgonów: ok. 200/100.000 u mężczyzn i 100/100.000 u kobiet
· 2. przyczyna zgonów (26% u M, 23% u K)
Epidemiologia nowotworów - ogólna charakterystyka
1. Umieralność z powodu nowotworu (gł. K; 32% zgonów) < 65 rż jedną z najwyższych w UE
2. Ponad 25% u M i >45% u K zgonów w ieku 20-64 lat związana z now. tytoniozależnymi
3. Wskaźniki zachorowań w wieku średnim jedne z najwyższych w UE
4. Trwała tendencja spadkowa zachorowań i umieralności u M i K raka żołądka
5. W populacji K – największa dynamika wzrostu raka płuca najczęstszy nowotwór od 2007 r. w części kraju, główna przyczyna zgonów u K
6. Rak jelita grubego – najwyższa dynamika wzrostu głównie u M
7. Stale wysoka umieralność z powodu raka szyjki macicy vs. kraje UE
Główne przyczyny sytuacji epidemiologicznej w Polsce:
· Wydłużenie średniego czasu życia
· Zmiany stylu życia i czynników środowiskowych (ekspozycji na czynniki ryzyka; tytoń)
· Niskiej skuteczności programów wczesnej diagnostyki (badań przesiewowych o udokumentowanej skuteczności) i leczenia
· Lepsza diagnostyka
· Dokładniejsze dane statystyczne
Znaczenie stylu życia i czynników środowiskowych
· 80% zachorowań zależy od szeroko pojętych czynników środowiskowych:
· Tytoń 25-40%
· Alkohol 2-4%
· Dieta 10-70%
· Zachowania seksualne i reprodukcyjne 1-13%
· Ekspozycja zawodowa 2-8%
· Zanieczyszczenie środowiska 1-5%
Skuteczność działań prewencyjnych
1. Oświata zdrowotna i skuteczny system informowania (przekonywania) społeczeństwa
2. Odpowiednia organizacja placówek służby zdrowia
3. Przeszkolenie personelu
4. Nakłady finansowe
Profilaktyka onkologiczna
Pierwotna- zmniejszenie narażenia na czynniki rakotwórcze
Wtórna – wczesne wykrywanie, leczenie stanów przednowotworowych
Profilaktyka pierwotna
działania mające na celu usuwanie lub unikanie znanych albo podejrzanych czynników karcinogennych (azbest, środki konserwujące żywność, substancje dodawane do kosmetyków i innych wyrobów użytku codziennego), propagowanie zdrowego stylu życia
Działania prewencyjne
· Profilaktyka pierwotna à cel: spadek zachorowalności
· Profilaktyka wtórna à cel: spadek umieralności
· Profilaktyka trzeciej fazy à cel: przeciwdziałanie postępowi choroby
Antykoncepcja doustna
· U K aktualnie przyjmujących występuje niewielki wzrost zachorowań na raka piersi ( brak ryzyka po 10 latach od odstawienia)
· Spadek ryzyka raka trzonu i jajnika ( wydaje się, że efekt ochronny utrzymuje się po odstawieniu)
· Spadek ryzyka raka jelita grubego nie potwierdzony w pełni
· Wzrost ryzyka raka szyjki macicy i raka wątroby
HTZ
· Skoniugowane estrogeny/progestageny niewielki wzrost ryzyka raka piersi, u aktualnie przyjmujących, po kilku latach stosowania
· Prawdopodobnie również wzrost raka jajnika
· Same estrogeny – wzrost raka trzonu macicy, prawdopodobnie spadek raka jelita grubego
· Nie rekomendowane w profilaktyce – ryzyko objawów niepożądanych z układu krążenia
· HTZ zalecana do krótkotrwałego stosowania celem łagodzenia objawów menopauzy
Prewencja pierwotna – rak szyjki macicy
· szczepienia przeciw HPV ( typy: 16, 18, 6, 11)
Prewencja pierwotna – rak piersi
Zalecenia:
· zwiększona aktywność fizyczna, prawidłowa masa ciała, unikanie alkoholu, wczesna donoszona ciąża, doustna antykoncepcja przed 35 rż u nieródek do 3 lat, HTZ do 10 lat
· możliwość zmniejszenia ryzyka zachorowania jedynie o najwyżej 50%
· profilaktyczna mastektomia u nosicielek mutacji genu BRCA1
Chemoprewencja
Brak skuteczności
1. β karoten (rak płuca)
2. Wit. A, C, E (+- karoten, cynk, molibden)
3. selen (+- inne suplementy diety)
4. błonnik
5. wapń
6. NSLPZ (wyj. sulindak i celekoksyb; chorzy z rodzinną polipowatością)
Udokumentowana skuteczność
1. tamoksyfen
Cechy warunkujące celowość wykonywania badań przesiewowych
· skuteczność badania jest zweryfikowana w badaniach z losowym doborem chorych
· możliwe jest skuteczne leczenie choroby
· zachorowalność i umieralność związana z danym schorzeniem jest wysoka
· program badania obejmuje populacje, w których ryzyko wykrycia nowotworu jest względnie wysokie
· system ochrony zdrowia posiada odpowiednią liczbę specjalistów i środki finansowe umożliwiające przeprowadzenie badania
· osoby, u których schorzenie zostaje wykryte, akceptują proponowane im leczenie
Wady badań przesiewowych (na przykładzie mammografii)
· potencjalne ryzyko związane z narażeniem na promieniowanie jonizujące
· wykonywanie u wielu kobiet zbędnych biopsji chirurgicznych
· podjęcie niepotrzebnego leczenia w przypadku niektórych zmian
· negatywne skutki psychologiczne
· błędne rozproszenie obaw badanej kobiety w przypadku wyniku fałszywie ujemnego
· wysoki koszt
Zalecenie
Kobiety w wieku 25-59. rż powinny uczestniczyć co 3 (1-5) lat w przesiewowych badaniach cytologicznych w kierunku raka szyjki macicy
Ocena metodą Besheda:
1. AGUS, ASCUS
2. CIN 1
3. CIN 2, 3
Mężczyźni i kobiety w wieku powyżej 50. rż powinni co 1-2 lata uczestniczyć w badaniach przesiewowych ( test na krew utajoną)
(Sigmoidoskopia – co 5 lat, Kolonoskopia – co 10 lat)
karsic