We wstępie Pavol Dancák zarysował także i uzasadnił przyjętą w monografii strukturę wywodu. W treści i formie dociekań wyraźna jest inspiracja myślą Józefa Tischnera. Jego przesłanie dotyczące etycznych zasad i źródeł uprawiania filozofii Dancák wprost przytacza na początku wstępu: „Filozofia sa kedysi rodila z úžasu nad obklopujúcim svetom (Aristoteles). A potom aj z pochybnosti (Descartes). A teraz, na našej zemi, sa rodí z bolesti“ (s. 4). Zdaniem autora książki „Personalistický rozmer vo filozofii 20. storočia“ sama myśl personalistyczna w dużej mierze „sa rodí z bolesti”, także jej interpretacja i systematyzacja kierująca się zasadą życzliwej lektury nie powinna być obojętna na ludzkie „bolesti”. Jest to więc filozofia zaangażowana „w sprawę człowieka”, poczuwająca się do obowiązku prowadzenia bezkompromisowej i pogłębionej refleksji nad cierpieniem, którego człowiek aktualnie doświadcza. Filozoficzna teoria (subtelny namysł) i ludzka egzystencja (praktyka codzienności) spotykają się z sobą zwłaszcza w myśli personalistycznej. Pavol Dancák jest świadom tego swoistego, teoretyczno-praktycznego statusu personalizmu, co wyraża w formie zwięzłej sentencji: „Vo filozofickom diskurze, ale aj v životnej praxi, sa otvárajú témy, ktoré majú personalistický rozmer” (s. 4). Dancák nawiązuje tu w jakiejś mierze do metodyki badań Tischnera, który uwzględniając „bóle ludzkiej egzystencji”, a zwłaszcza doświadczany przez człowieka kryzys nadziei, systematycznie rozpracowywał interesujące go stanowiska we współczesnej antropologii filozoficznej i etyce (aksjologii). Ten tischnerowski, polski element w przyjętym sposobie pisania monografii oraz polskie wątki w jej treści (m.in. analiza koncepcji osoby Karola Wojtyły) dostatecznie usprawiedliwiają też polską recenzję dotyczącą tej pozycji.
W rozdziale pierwszym („Personalizmus a jeho hlavné témy”) dociekania są skupione nad tym, jak można rozumieć kategorię osoby oraz przytoczono wypracowane w literaturze przedmiotu podziały rozumienia osoby i typy personalizmu. Dancák dokonuje meta-systematyzacji, czyli zestawia i porządkuje niektóre z dotychczasowych systematyzacji. Wskazuje m.in., że wśród słowackich badaczy personalizmu Zlatica Plašienková wyróżnia następujące jego typy: „etický, kresťanský, katolícky, tomistický, fenomenologický, existenciálny, ateistický, panteistický, teistický, psychologický ap., ako aj ich rôzne kombinácie“[2]; nie jest to wszakże jedyny możliwy sposób systematyzacji typów personalizmu. Charakteryzując treści wspólne różnych doktryn pretendujących do miana „personalizmu”, stwierdza się, że w personalizmie prezentuje się „autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulująca jej pełną afirmację”, a także „programy działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące wartości ekonomiczne i techniczne wartościom osobowo-duchowym” (M. Żardecka, Personalizm, w: Leksykon Filozofii Klasycznej, red. J. Herbut, Lublin 1997, s. 422); „Zdôrazňujú, že človek ako osoba nikdy nemôže byť považovaný za prostriedok, pretože on zo svojej prirodzenosti je stále cieľom činnosti. Rozvoju osoby majú byť podriadené všetky partikulárne hodnoty realizované v živote jedinca aj spoločnosti” (s. 12). Podkreśla się też, że personalizm u podstaw przyjmuje niezbywalny, moralny wymiar osoby. W zakończeniu rozdziału pierwszego (s. 25-31) rozpatrzono podstawowe idee personalizmu, które sformułował Emmanuel Mounier. To jego częstokroć uznaje się za jednego z „ojców założycieli” personalizmu, bowiem to on ogłosił i wypromował Manifeste as service du personnalisme (1936 r.) oraz wypracował nośne pojęcie „personalizmu wspólnotowego” (le personnalisme communautaire), które ma przezwyciężać przeciwstawienie wartości osoby ludzkiej względem wartości wspólnoty.
Rozdział drugi, zgodnie ze swym tytułem („Človek podľa Maxa Schelera”), dotyczy personalizmu i rozumienia osoby według Maxa Schelera (1874-1928). Koncepcja Schelera wydatnie zaważyła bowiem na refleksji personalistycznej w XX wieku. Dancák wskazuje na główne elementy doktryny Schelera i dokonujące się w niej przemiany. Akcent położony jest też na związki personalizmu Schelera z jego filozoficznymi analizami religii i miłości. Uwzględnione zostają poglądy tych myślicieli, na których oddziaływał Scheler. W ostatniej części rozdziału (s. 43-46) Dancák zwraca uwagę na interpretację myśli Schelera, której dokonał Karol Wojtyła. W zakończeniu rozdziału jest konkluzja warta przytoczenia w recenzji, gdyż wyrażone zostają w niej również intencje autora monografii: „Schelerovo dielo je mnohotvárne a obsahuje množstvo podnetov pre aktuálne otázky a predovšetkým je spojené s celým vedecko-filozofickým pohybom, ktorý odmietol ideály chladného pozitivistického bádateľstva, mechanistický prístup k vysvetľovaniu sveta i života a naturalizmus v psychológii aj v sociológii. Poukázal na metodologické limity exaktných vied, čo bolo veľmi dôležité v dobe, v ktorej mnohé redukcionistické koncepty sa snažili uzatvoriť človeka do materiálnej oblasti. Schelerovo filozofické myslenie sa prirodzene vyvíjalo počas jeho bohatého života, a preto je potrebné, aby uvažovanie o jeho personalistickom prínose reflektovalo rozmanitosť jeho duchovného a intelektuálneho vývoja” (s. 46). W nurcie refleksji personalistycznej podstawowe elementy myśli Schelera wciąż stanowią aktualny przedmiot dyskusji, inspirują do nowych analiz i propozycji rozwiązań.
Rozdział trzeci („Osoba vo svete”) dotyczy filozoficzno-teologicznej koncepcji człowieka, którą wypracował Romano Guardini (1885-1968). Dancák wymienia i omawia główne elementy koncepcji Guardiniego. Podjęta jest też obecna u Guardiniego kwestia przełożenia personalistycznej koncepcji osoby na personalistyczną koncepcję wiary religijnej; ten wątek to także nawiązanie do dociekań Ladislava Hanusa i Mariana Jaworskiego. W zdaniu kończącym ten rozdział uwidacznia się bliskość autora monografii do stanowiska, które reprezentuje Guardini: „Romano Guardini prorocky odvážne a zrozumiteľne analyzoval choroby ľudskej spoločnosti a ich príčiny. Nezastavil sa však pri tejto analýze, ale ponúkol ľudskému spoločenstvu aj riešenia súčasných kríz. Vývoj spoločnosti, nestabilita a strácanie nádeje sú potvrdením jeho myšlienok o osobe vo svete, ale zároveň sú aj výzvou k zmenám” (s. 59). Współczesne zagrożenia człowieczeństwa (masowy zanik respektu wobec ludzkiej godności) są tym kontekstem, w którym mają na nowo uwydatniać się walory personalistycznej myśli Guardiniego.
Rozdział czwarty przedstawia „Personalistický charakter filozofie Paula Ricoeura“. To ważna część monografii, gdyż ukazany jest w niej wypracowany przez Paula Ricoeura (1913 – 2005) sposób samorozumienia człowieka, pojmowania własnej tożsamości. Stanowisko Ricoeura wprowadza w problematykę obecnej debaty filozoficznej nad zagadnieniem statusu osoby ludzkiej. Jak wyjaśnia to we wstępie Dancák: „Personalistický charakter filozofie Paula Ricoeura sa vyjavuje na pozadí radikálnej kritiky podmetu, respektíve na pozadí „smrti podmetu“ alebo „smrti človeka“. V tejto ideovej situácii Ricoeur akcentuje zmysluplnosť otázky, čo znamená byť človekom a zdôrazňuje, že byť človekom niečo znamená, že sme schopní toto „niečo“ nájsť” (s. 6). Dzięki temu, że autor uwzględnił i umiejętnie przybliżył – trudną w warstwie językowej – myśl Ricoeura, czytelnik książki „Personalistický rozmer vo filozofii 20. storočia“ może lepiej zdać sobie sprawę ze złożoności i wyrafinowania intelektualnego refleksji personalistycznej w XX wieku.
Rozdział piąty („Problematika výchovy vo filozofii Jacquesa Maritaina”) ukazuje przełożenie personalistycznej koncepcji osoby na personalistyczną koncepcję wychowania. Z obszaru refleksji personalistycznej Maritaina Dancák podjął przede wszystkim sprawę wychowania, aby – na tym bardzo klasycznym przykładzie myśli filozoficznej – ukazać w jaki sposób personalizm może dążyć do sformułowania aktualnej, integralnej i realistycznej (nieutopijnej) koncepcji wychowania człowieka jako osoby. Zapowiadając we wstępie ten rozdział, Dancák uwydatnia nadzieje, jakie wiąże się z myślą Maritaina: „Maritainov filozofický koncept integrálneho humanizmu vo výchove vidí veľké možnosti pre...
dzastinka87