piesni_horacego_listdopizonow.pdf

T: Twórczość Horacego. Pieśni – zawartość ideowa, tematyka, kompozycja, walory artystyczne.

Sądy H. o literaturze ( List do Pizonów).

Użyłam skrótu: H. = Horacy, Horacego etc.

Horacy: (65-8 r. p.n.e.) Syn wyzwoleńca z Wenuzji w Apulli. Otrzymał staranne wykształcenie, studiował grekę

i filozofię. Po zamordowaniu Juliusza Cezara wstąpił do armii i służył pod dowództwem Brutusa. Brał udział w bitwie

pod Filippi w 42 roku p.n.e., z której musiał ratować się ucieczką. Kiedy ogłoszono amnestię dla tych, którzy walczyli

przeciw zwycięskiemu Augustowi, powrócił do Italii. w międzyczasie jego ojciec zmarł a majątek został skonfiskowany.

Udało mu się kupić posadę sekretarza u kwestora i to pozwoliło mu jakoś prosperować i uprawiać poezję. Utworami

H. zainteresował się Wergiliusz i wprowadził go do domu Mecenasa. Wkrótce H. zaprzyjaźnił się z Mecenasem

i należał do jego kręgu literackiego. Po pewnym czasie Mecenas wprowadził go na dwór Augusta, a także podarował

mu posiadłość w Sabinum, co umożliwiło mu swobodną twórczość literacką.

Twórczość:

1. Epody ( Epodi) – powstałe w latach 41-30 p.n.e.; cykl 17 wierszy pisanych przeważnie w różnego rodzaju metrach

jambicznych. H. nazwał je jambami, a gramatycy epodami, ze względu na ich budowę.

2. Satyry (Saturae) – dwie księgi. H. nazywa je gawędami. i księga satyr napisana 40-35 r. p.n.e. zawiera 10 utworów,

H. gani w nich wady ogólnoludzkie, aluzje do społeczeństwa rzymskiego; II księga napisana 34-30 p.n.e. zawiera

więcej rysów moralizatorskich; satyry są napisane heksametrem.

3. Listy poetyckie ( Epistulae) – dwie księgi; i księga powstała w latach 23-20 p.n.e.; obejmuje 20 utworów, poruszają

podobne problemy jak Satyry, nie brak utworów przypominających rysy autobiograficzne; II księga napisana po 20

r. p.n.e. zawiera trzy długie utwory poruszające zagadnienia literackie.

4. Pieśni ( Carmina ) – zw. także Odami ; obejmują 4 księgi; 3 pierwsze wydane w 23 r. p.n.e. zawierają 88 utworów,

czwarta ogłoszona ok. 13 r. p.n.e. liczy 15 pieśni (głosi potęgę Rzymu Augustwoskiego); wyróżnić trzeba tzw. ody

rzymskie (z III księgi, od 1-6 pieśni) w których poeta występuje jako natchniony nauczyciel społeczeństwa.

Horacy, Sztuka poetycka (List do Pizonów) , tłum. Andrzej Lam, Warszawa 1996, [w:] Dzieła wszystkie. 1

Streszczenie szczegółowe [starałam się żeby było zrozumiałe, w razie czego odsyłam do oryginału]

Gdyby malarz chciał narysować piórami członki okryte oraz pięknej kobiecie rybi ogon, to wywołuje śmiech. Autor

zwraca się do Pizonów, że obrazy takie podobne są do księgi, która przypomina sen osoby chorej. Wtedy wszystko

jest na opak przedstawione. Cokolwiek zamyślą malarze i poeci, zawsze tworzą śmiało [9-10 w.]; H. przyznaje takiej

swobodzie racje, lecz nie tak do końca, aluzja do cyprysów (grecka anegdota o malarzu, który na zamówienie

ocalałego rozbitka chce niestosownie (cyprys symbolizował śmierć) umieścić to drzewo na malowidle). Traci to walor

estetyczny. Dalej jest podany przykład odlewnika, który jest dobry w tym co robi, lecz gdyby się wziął za napisanie

dzieła, to nie wyjdzie mu. Stąd wypływa nauka by wybierać temat pracy odpowiedni na swe siły. Wtedy nikt i nic nie

będzie miał nam do zarzucenia. Trzeba być subtelnym w słowach, dobierać takie jakie są odpowiednie dla naszego

odbiorcy. Warto stosować licencji choć zawsze z umiarem [51 w.] Słowo nowe będzie ważne, gdy posłużysz się

źródłem greckim z lekką zmianą, np. mowa Katona i Enniusza ubogaciła język rzymski. Chodzi o interpretację własną,

a nie przepisywanie cudzych słów. Wszystko przeminie co śmiertelne, a tym bardziej urok mowy. Wiele słów się

odrodzi, a wiele zniknie, gdyż takie jest prawo i norma mówienia. Homer był autorem opisu dziejów królów, wodzów

i wojen, kto był autorem niedługich elegii, nie wiadomo. Archiloch pisał jambem scenki dialogowe. H. dziwi się, czemu

czczą go jako poetę. Komedia nie lubi wierszy tragicznych. Jednak każdy gatunek ma jakieś miejsce, choć pieśń

odrzuca opowieść o uczcie Tyesta. Komedia czasem daje się odkryć, a wtedy Chremes się gniewa. Tragicy cierpią

w swojej mowie. Jeśli chcesz by ludzkie oblicze płakało, sam musisz cierpieć; zwrot do Telefa i Peleusa; kiedy oni

będą wypowiadać się źle, wtedy H. będzie rozpaczał, uśnie albo będzie się śmiał. Natura nas formułuje od środka:

cieszy albo wpędza w gniew, dopiero potem nasze zachowanie zostaje przełożone na język. Kiedy stan duszy nie

odzwierciedla naszej mowy, ludność ma prawo nas wyśmiać. Idź za podaniem albo zmyślaj rzeczy spójne [119 w.]

Achillesa gdy przedstawiasz daj mu cechy charakterystyczne (gniewny, surowy i twardy, łupiący orężem). Medea jest

zła, Ino płaczliwa itp. Jaką postać tworzysz na początku, traktuj ją taką do końca z jej zachowaniem. Pieśń iliońską

zapisz na akty. Pisz na tematy publiczne, ale nie dosłownie, bo wpadniesz w ciasną imitację [134 w.]. Dobry jest ten,

co porywa słuchacza swym dziełem zmyślając wszystko, ale wiedząc gdzie jest w tym sens. H. żąda wraz z ludem -

jeśli chcesz mieć wdzięcznych widzów przestrzegaj danego wieku i zwyczajów. Przedstawiony jest opis umysłu

chłopca, młodzieńca i męskiego. w scenach prezentuj tylko cechy adekwatne dla danego wieku odbiorcy; zasada

decorum. w przedstawieniu nie powinno być zbędnych szczegółów, np. niech Kadmos nie zamienia się w węża, bo

nikt w to nie uwierzy. Fabuła powinna mieć 5 aktów, niech nie bogowie nie pojawiają się w momentach, gdzie nie ma

nic do powiedzenia; aktorów ma być 3. Partie aktora ma przejąć chór, ale niech między aktami nie śpiewa zbędnych

treści. Niech udziela dobrych rad życzliwym, a złych niech karci. Dalej jest opis ludności, która chodziła na

przedstawienia. H. opisuje pieśń tragiczną i bezwstydnie twierdzi, że on mógłby napisać pieśń używając zwykłych

słów, a mimo to przeciętny człowiek nie dorówna jego kunsztowi pisania. Przedstawiona jest rola sylaby jambicznej

i rytmu. H. wytyka błędy innym, ale usprawiedliwia się tym, że jemu też zarzucano krytykę. Potrafi on odróżnić

Tekst dostępny jest na: http://hamlet.pro.e-mouse.pl/teksty/?id=horacy&idu=011#end

prostactwo wiersza od kunsztownego. Potem opisuje Tespisa, że wynalazł tragedię; wspomina Ajschylosa (Eschyl);

komedię starą, która odniosła sukces. Natchnienie w pieśniach jest ważniejsze od mizernej sztuki wg Demokryta,

który przez to usunął wielu poetów z Helikonu. H. chce być nauczycielem i chce pokazać jak trzeba pisać. Mądrość

jest początkiem i źródłem pisania [309 w.] Kto poznał jak ma żyć, zna swą wartość. Fabuła z dobrym opisem

ludzkiego charakteru jest lepsza niż wiersze ubogie w treści. Grecy mają zdolność pięknej mowy od Muzy, rzymscy

chłopcy uczą się liczenia, więc nie mają takiego talentu. Muszą sami dojść do wyćwiczenia swej sztuki pisania. Stąd

płynie rada: nie zmyślaj fabuły, połącz pożyteczne z pięknym, a to przyniesie ci piękny żywot. Trzeba umieć przyjąć

słowa krytyki do swej pieśni. Nie można być średnim poetą, trzeba być wybitnym. Jeżeli jednak coś napiszesz, oddaj

rękopis Mecjuszowi, a potem schowaj go na 9 lat. Nauka bez zdolności i talent idą w parze. Kwintylion kazał

poprawiać wiersze, mimo że już były one poddane jego korekcie. Mąż roztropny zgani marne wiersze, doradzi co

zmienić, będzie Arystarchem; nie upokorzy przed ludźmi, bo poprawi twe błędy. Na koniec jest opisany poeta szalony,

który zmusza do czytania swych dzieł, trzeba go omijać z daleka, bo jest jak niesyta pijawka .

List wchodzi w skład Listów Księgi II:

 List pierwszy – do Augusta – wykład powstania i rozwoju literatury greckiej; początki rzymskiego piśmiennictwa

 List drugi – do Florusa – krytyka ówczesnych kół literackich oraz czytelników; refleksje na temat wartości

bogactwa, krótkości życia, konieczności zachowania umiaru itp.

 List trzeci – do Pizonów ( Epistula ad Pisones ): traktat poetycki (ma 476 wierszy), który przez Kwintyliona został

nazwany „księgą o sztuce poetyckiej”. Jest to list do konsula Grzegorza Pizona (byłego towarzysza broni), jego

syna, Greusa, konsula i namiestnika Syrii, oraz do jeszcze mniej znanego, młodszego brata. Uchodzi za przykład

poetyki normatywnej, opartej na konkretnej teorii dzieła literackiego. Rozpowszechniony jest pogląd, że utwór H.

był wyciągiem aleksandryjskich teoretyków z adaptacją na rzymski użytek. Byłaby więc to próba połączenia

greckiej i rzymskiej nauki o literaturze. Na ogół przeważa opinia, że H. oparł swoje wywody na dydaktycznym

utworze O poetyce Neoptolemosa z Parion. Treść listu stanowią uwagi o twórczości poetyckiej i rady dla poetów.

Omówił najczęstsze gatunki literackie (epika, elegia, poezja jambiczna, liryka religijna, miłosna, tragedia, komedia,

dramat satyrowy). Zwrócił uwagę na istnienie innych wyznaczników gatunków poza metrum i treścią. Przedstawił

genezę poszczególnych gatunków, zastanawiał się nad funkcją poezji, jej językiem i stylem. Omawiając cele poezji

H. tak jak Neoptolemos godził się na kompromis między pożytkiem a przyjemnością. Przedstawił także w traktacie

obraz poety doskonałego i szalonego . Mówił o jego wykształceniu i o jego obowiązkach wobec społeczeństwa. 2

A teraz o co w tym wszystkim chodzi, czyli interpretacja na podstawie wstępu T. Sinko:

- Horacy jako pierwszy sformułował podział na ars – sztuka i artifex – poeta

- zastanawia się, co jest zadaniem sztuki: dawać przyjemność (przeżycie estetyczne), czy pouczać

- powtarza znaną starożytna zasadę, że dzieło, zanim ujrzy światło dzienne musi być długo udoskonalane i powinno

przeleżeć parę lat w szufladzie

- jeśli poeta chce wzruszyć czytelnika, musi najpierw sam przeżyć uczucia, które chce w nim wzbudzić

- twórcza swoboda musi być ograniczona dbałością o jednolitość (homogenię) utworu. Przykład niejednolitości

u Horacego: malowanie obrazu, z którego poprzez współistnienie różnych elementów powstaje potwór, a nie, jak się

spodziewano syrena

- ważny jest wybór opisywanego przedmiotu, adekwatnego do zdolności poety. Pozwoli to na odpowiedni dobór słów,

dostosowanie stylu do treści. Temat utworu wymyśla się samodzielnie lub sięga do tradycji

- dzieło powinno zawierać proporcję między formą a treścią (stosunek talentu do rzemieślniczej pracy)

- dzięki swym dziełom twórca staje się nieśmiertelny

- należy dostosować styl do charakteru osób mówiących (głównie w dramacie), poznanie właściwości czterech

wieków ludzkich (dziecka, młodzieńca, męża, starca). Przy układaniu fabuły należy zwrócić uwagę na wybór

odpowiednich zdarzeń. Rola chóru jest bardzo ważna. Co do doboru stóp metrycznych, łatwiejsze jest użycie trymetru

jambicznego w tragedii i komedii, jednak sumienny poeta pójdzie inną drogą i będzie pilnie naśladował wzory greckie

- według Horacego, pierwszym źródłem dobrej poezji jest rozsądek. Bardzo ważne jest poznanie etyki; tylko Grekom

udaje się połączyć przyjemne z pożytecznym, czyli tworzenie poezji z przyjemnością estetyczną

- w zaszczytnym kręgu poetów nie ma miejsca dla miernych twórców. Człowiek bez wiedzy fachowej nie powinien się

brać do tworzenia poezji. Tymczasem w Rzymie dużo jest marnych poetów, którzy tworzą za odpowiednią opłatą

- poezja zawsze była nauczycielką, krzewicielką kultury. Nieuctwo nie wyda z siebie nic znaczącego. Prawdziwy poeta

strzeże się pochlebców i ceni krytyków.

2 M. Cytowska, H. Szelest, Literatura grecka i rzymska w zarysie , PWN, Warszawa 1983, str. 283-284.

Pieśni :

- liryka wieku dojrzałego (35-42 roku życia poety)

- wyrażają hasło klasycyzmu, w przeciwieństwie do dotychczasowego rozwoju liryki rzymskiej wzorującej się na poezji

aleksandryjskiej [ Będą o mnie mówić, że pierwszy przeszczepiłem na grunt italski pieśń eolską ] – oda 30, ks. III

- H. zwraca się do prawdziwego, czasem fikcyjnego rozmówcy w przeciwieństwie do liryki nowożytnej monologicznej

- brak wylewności lirycznej idzie w parze z ogromną autodyscypliną twórcy, co sprawia, że liryka H. jest trudna

w przekładzie na jęz. pol.

- ody są krótkie, na ogół nie przekraczają 5 do 10 strof czterowierszowych, a spotykają się i krótsze, co jaskrawo

odbija od maniery nowołacińskich naśladowców, zwłaszcza tych, którzy są bliżsi średniowieczu

- dłuższe są ody, w których poeta naśladuje liryczne opowiadanie Bakchylidesa ; najdłuższa liczy 80 wierszy, H.

nazywa je longum melos (4 oda, ks. III)

- stroficzna forma pieśni H. pozostaje w związku z konwencją, że są to pieśni śpiewane przy dźwięku liry czy fletu;

poeta nazywa je carmin (pieśń) czy nawet raz melos, jednak czy były rzeczywiście przeznaczone do śpiewania ciągle

jest kwestią sporną 3

Tematyka pieśni Horacego:

Nieśmiertelność poezji: W dedykacyjnej odzie ks. I, a zarazem całego zbiorku, zwróconej do Mecenasa,

przeciwstawiając się dążeniom większości ludzi do sławy, bogactwa i zaszczytów, określił poeta jako marzenie swego

życia. W końcowej odzie księgi II (20 pieśń) przepowiadał sobie, że zmieni się w łabędzia i wzniesie się ponad ziemski

padół, że pieśni jego znane będą, jak daleko sięga imperium rzymskie. Te pieśni są najdobitniejszym wyrazem wiary

starożytnych w potęgę i nieśmiertelność pieśni, która antycznemu człowiekowi w późniejszych czasach zastępowała

do pewnego stopnia wiarę w nieśmiertelność duszy.

Bogowie : H. przeżył nawrócenie na wiarę w bogów pod wpływem gromu, który ujrzał w pogodny dzień – oddala się od

epikureizmu i tworzy coraz więcej hymnów do tradycyjnych bogów. Religijność H. wynika nie tylko ze zbliżania się do

stoicyzmu, jako oficjalnej filozofii republiki, ale też z ostatecznego przyjęcia ideologii Augusta – odrodzenie dawnej

religii jako fundament nowego ustroju. H. nie przestrzega poetyki hymnu, który miał wyraźnie określony schemat – są

to raczej wariacje na temat hymnu.

Uczta i wino: To inny gatunek uciechy i radości życia. H. wspomina wiele win, głównie italskich: falerna, cekuba,

massyka, rzadko greckie (Chios). Potęga wina to temat wielu pieśni biesiadnych H. (tzw. z gr. sympotika ). Ich koroną

jest prawdziwy, regularny hymn do amfory: wino wyzwala od trosk, rozwiązuje języki, wydobywa najbardziej ukryte

myśli, dodaje śmiałości biednemu, pozwala łatwiej znosić smutek i strapienia (ks. III pieśń 21); poeta przestrzega

przed nadużyciem wina (ks. I pieśń 27 i 18)

Miłość: H. nazywa siebie poetą miłości, poświęca jej większą część swej twórczości. Erotyka H. jest bardzo różna od

erotyki elegików – u H. występuje wiele kochanek, które dość szybko się zmieniają, miłość traktuje jako zabawę

z której trzeba korzystać póki czas. Najlepszym lekarstwem na miłość jest kolejna miłość. Na ogół brak motywu

zazdrości, wiele utworów utrzymanych w duchu Anakreonta. Wśród nich paraklauzytyron – dzisiejsza serenada (pieśń

25 z ks. i i 10 z ks. III)

Przyjaźń: Jest największym skarbem. Poeta często zwraca się w swych pieśniach do przyjaciół. Największą

przyjemnością jest dla niego swobodna pogawędka z przyjaciółmi przy winie. Swoje pieśni najchętniej poświęca

Mecenasowi, Augustowi i Wergiliuszowi.

Liryka refleksyjna: w odach refleksyjnych często zwraca się do przyjaciół. Podobnie jak w satyrach i listach, głosi

swoją mądrość życiową, będącą swoistym połączeniem stoicyzmu z epikureizmem. Żyć należy według zasady

złotego środka ( aurea mediocritas ), a także cieszyć się każdym dniem ( carpe diem ). Księga druga pieśni to refleksje

nad śmiercią. Nie należy się jej bać, ale korzystać z powabów świata. Jego sposobem na przezwyciężenie śmierci jest

poezja. Ponownie snuje rozważania o bezużyteczności bogactw.

Patriotyzm: Głosi powrót do „wielkiej cnoty ojców” jako jedynego lekarstwa na rozprężenie moralne. Przypomina

zalety dawnych, skromnie żyjących Rzymian. Troszczy się o losy narodu. 4

opr. Sylwia Byra

3 Liryka Horacego III pierwsze księgi ód [w:] Horacy, Wybór poezji , opr. J. Krókowski, Ossolineum, Wrocław 1975, str. 18-22.

4 Tematyka liryki Horacego , op. cit., str. 23-33.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: