Agresja (ang. Aggression, niem. Aggression, fr. Aggression, ros. Agriessija) – termin używany na określenie zachowań skierowanych na zrobienie komuś, czemuś krzywdy, prowadzących do wyrządzenie zła, bólu(z łac. Aggressor- napastnik; agresio – napaść; aggredi – przystępować, zastępować, napadać).Agresywnymi nazywamy te zachowania , których istotą jest szkodliwość, anormatywność. Zaliczamy do nich przemoc, morderstwo, gwałt, bicie, pewne formy i ton wypowiedzi (docinanie, ironiczne i kąśliwe uwagi), a także np. wyraz twarzy, dźwięki muzyki, styl ubierania się, a nawet kolory. Agresję przeniesiono w świat sportu, twórczości, rywalizacji zawodowej, a nawet pasji twórczej.
W społeczności ludzkiej agresja występuje w postaci działań 1)a antyspołecznych, motywowanych tylko chęcią szkodzenia; 2) prospołecznych, przynoszących komuś szkodę, lecz realizowanych w imię celów społecznych, np. praworządności, przeciwdziałania krzywdzeniu innych itp.
Na gruncie filozofii agresja jest tłumaczona jako skłonność do przejawiania postawy ofensywnej, atakowania. Z. Freud, który jako pierwszy wyodrębnił to pojęcie, dopatrywał się w agresywności jednej z podstawowych ludzkich skłonności, czyli popędów. Dostrzegł w nim jednak wyłącznie aspekt negatywny. Psychologia współczesna widzi w agresywności również stronę pozytywną. Przyjmuje się, że człowiek obdarzony z natury skłonnością do agresji zdolny jest stawić czoła przeciwnością i nawet wtedy, gdy nie jest w stanie pobudzenia, jego tonus witalny predysponuje go do działania. Agresja jest, być może, pierwszym odruchem inicjującym wszelki czyn.
Na gruncie psychologii i pedagogiki przez agresję rozumie się ,, wszelkie działanie (fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej, rzeczywistej lub symbolicznej jakiejś osobie lub czemuś, co ja zastępuje” ( Szewczuk, 1985). A. Frączek agresja nazywa ,, czynności mające na celu zrobienie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadania bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innemu człowiekowi”. Podobne definicje znajdziemy w pracach J. Ranschburga (1993), T. Aronsona (1987), E. Tomaszewskiego (1976), E.R. Hilgarda (1971). Nieco inne pojęcia formułuje Zbigniew Skorny (1987) definiując agresje jako aspołeczny sposób zachowania się, wynikający z wrogich tendencji i chęci szkodzenia innym lub niszczenia. E. Gruszecka natomiast przyjmuje, że ,,powszechny, powtarzalny i uporczywy charakter agresji ludzkiej to przede wszystkim wytworzony i utrwalony społecznie sposób radzenia sobie z życiem” (1994).
Zachowanie agresywne to ,,poszczególne, konkretne fakty o pewnych specyficznych właściwościach”, agresywne zachowanie się zaś to ,,zbiór zachowań agresywnych występujących u danego osobnika; jeśli zachowania te są liczne i częste, wtedy stwierdzamy, że osobnik ten jest osoba agresywną lub przejawia agresywność” (Skorny, 1968). Termin agresywność zatem odnosi się do szczególnej właściwości ludzi i jest rozumiany jako dyspozycja do zachowań agresywnych. Jest to właściwość nabyta i utrwalona w procesie rozwoju człowieka na podstawie uczenia społecznego, a polegająca na częstych, nieadekwatnych do bodźca reakcjach agresywnych o znacznym nasileniu, występujących w stosunku do szerokiego zakresu obiektów społecznych. Ponadto, charakteryzuje się ona często nieumiejętnością kontrolowania reakcji, a także wyraźnym odczuwaniem i przejawianiem postawy wrogości wobec otoczenia.
Tymczasem według T. Tomaszewskiego (1976), Agresywne zachowane się może przejawiać się w trzech głównych formach:
1) w formie izolowania się – niepatrzenia na siebie nawzajem, wzajemnego unikania się, nieodzywania się do siebie, zerwania jakichkolwiek stosunków itp.;
2) w formie demonstrowania – aktywnego okazywania swego niezadowolenia przez gesty, miny, wyrzuty i wymówki, mniej lub bardziej przejrzyste aluzje itp.;
3) w formie ataku agresji w w ściślejszym tego słowa znaczeniu, polegającym na czynnościach zmierzających do zaszkodzenia danej osobie, osłabienia jej, sprawienia bólu itp.
Opierając się na powyższym podziale, można rozróżnić szersze lub węższe rozumienie agresji. W ujęciu szerszym ,,zachowaniami agresywnymi są zarówno zachowania skierowanie na zewnątrz przeciw określonym osoba lub rzeczom, jak też zachowania skierowane przeciw samemu sobie; zarówno zachowania przybierające formę izolacji, jak też polegające na demonstracji lub ataku. W pojęciu węższym natomiast zachowaniami agresywnymi są tylko niektóre z wymienionych rodzajów zachowań, w szczególności zaś zachowania skierowane za zewnątrz, przeciw określonym osoba lub rzeczom , a przybierające formę ataku” (Skorny, 1968).
jacek.rutkowski