Wykonanie zobowiazan i skutki ich niewykonania.doc

Wykonanie zobowiązań

Zasady obowiązujące przy wykonaniu zobowiązań

1. Zasada wykonania zobowiązań zgodnie z celem społeczno- gospodarczym oraz zasadami współżycia społecznego

Art. 3531. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

2. Zasada współdziałania stron przy wykonaniu zobowiązań

Art. 354. § 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

3. Zasada realnego wykonania zobowiązań

Art. 353. § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

4. Zasada należytej staranności

Art. 355. § 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).

§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.

Powyższa zasada oznacza, iż nie każdy podmiot traktowany jako przedsiębiorca będzie oceniany identycznie. Podstawą do oceny profesjonalizmu w wykonaniu umowy przez danego przedsiębiorcę będą przede wszystkim wymogi i standardy określone w danej branży oraz rodzaj działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę.

Przykład Profesjonalizm w branży medycznej (np. wykonywanie usług medycznych) oceniany jest przy uwzględnieniu innych cech, parametrów niż profesjonalizm w branży samochodowej czy związanej z obrotem artykułami spożywczymi. Podmioty wykonujące działalność oceniane są przy uwzględnieniu specyficznych elementów, cech tej działalności.

5. Zasada odpowiedniej jakości świadczenia

Art. 357. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

Kodeks cywilny wyróżnia rzeczy oznaczone co do: - gatunku (rodzaju) - tożsamości. Rzeczy oznaczone co do gatunku (rodzaju) oznaczone są według cech rodzajowych, właściwych dla większej liczby przedmiotów. Rzecz oznaczone według tożsamości oznaczone są według cech indywidualnych, właściwych tylko dla jednego przedmiotu. Ocena, czy dana rzecz jest oznaczona tylko co do gatunku, czy tylko co do tożsamości zależy od woli stron, oświadczonej wyraźnie lub w sposób dorozumiany. W zależności od treści umowy takie przedmioty jak samochód czy lodówka, telewizor, pralka, stół, szafa itd. mogą stanowić rzecz oznaczoną według cech gatunkowych lub indywidualnych. Decyduje sposób oznaczenie tych rzeczy. Umowa może przewidywać np. że osoba A sprowadzi osobie B samochód z Niemiec. Jeśli w umowie nie zostaną wskazane żadne cechy indywidualne samochodu, to przedmiot umowy będzie oznaczony co do gatunku. Spełnienie zobowiązania będzie polegało na sprzedaniu jakiegokolwiek samochodu. Niekiedy oczywiście umowa może zawężać kategorię wskazując np. że ma to być samochód osobowy określonej marki. Nadal jednak przedmiot umowy będzie oznaczony według gatunku. Zobowiązany może więc sprowadzić jakikolwiek samochód spełniające wymogi gatunkowe określone w umowie. Jeśli jednak umowa przewiduje, że sprowadzony ma być ściśle określony pojazd np. poprzez wskazanie numeru rejestracyjnego czy numeru nadwozia, to rzecz jest już oznaczona co do tożsamości. W takim przypadku nie można więc sprowadzić jakiegoś innego samochodu, choćby nawet był to pojazd o identycznych cechach.

6. Zasada osobistego wykonania zobowiązania przez dłużnika

Art. 356. § 1. Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia.

§ 2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

7. Zasada niemożności odmowy przyjęcia świadczenia częściowego przez wierzyciela

Art. 450. Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.

Przykład
Strony zawarły umowę sprzedaży nieruchomości. Jako cenę zapłaty za przedmiot świadczenia strony ustaliły cenę w kwocie 300 000 zł. Nabywca nie posiada kwoty w pełnej wysokości i wpłacił na rzecz zbywcy jedynie część ceny. Zbywca nie może odmówić przyjęcia wpłaty.

Zmiana stosunków (clausula rebus sic stantibus)

Art. 3571. Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Zakres zastosowania

Przepis art. 3571 KC znajduje zastosowanie do cywilnoprawnych zobo­wiązań powstających z umów. Wskazuje na to jednoznacznie fragment wspo­mnianego przepisu odwołujący się do okoliczności, których strony nie przewi­dywały przy zawarciu umowy.

Przesłanki

Sąd może zastosować środki przewidziane w art. 3571 KC, jeżeli kumulatywnie spełnione zostaną trzy przesłanki:

a) nastąpi nadzwyczajna zmiana sto­sunków;

b) zmiana ta pociąga za sobą nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażącą stratą

c) strony nie przewidywały wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków na zobowiązanie.

Ad a) Przez zmianę stosunków należy rozumieć obiektywne, o charakterze powszechnym przekształcenia stosunków społecznych, a zwłaszcza gospodar­czych. Z pewnością nie może tu chodzić tylko o zmiany sytuacji indywidualnej strony stosunku zobowiązaniowego.

Przemiany stosunków społecznych są zjawiskiem stałym i normalnym w dzie­jach ludzkości. Tylko jeżeli mają one charakter nadzwyczajny, stanowią prze­słankę zastosowania art. 3571 KC.

Nadzwyczajna zmiana stosunków może mleć tło zarówno przyrodnicze (np. nie­urodzaj, niezwykle surowa zima, powódź, skażenie atmosfery wybuchem atomo­wym), jak i społeczne (wojna, strajki powszechne, rozruchy, gwałtowna zmiana ustroju politycznego). Do takich nadzwyczajnych zmian stosunków należy hiperinflacja, głęboki kryzys gospodarczy, zasadnicze przekształcenia w strukturze krajowego i międzynarodowego rynku, a także zmiany w systemie prawnym.

Ad b) Nadzwyczajna zmiana stosunków ma doniosłość w świetle art. 3571 KC tylko wtedy, gdy wpłynie na indywidualną sytuację strony stosunku zobowiązaniowego w tym sensie, że pociągnie za sobą nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażącą stratą. Między nad­zwyczajną zmianą stosunków a wspomnianą zmianą sytuacji indywidualnej pod­miotu musi więc istnieć związek przyczynowy. Nie jest możliwa ingerencja sądu, jeżeli umowa zo­stała w całości wykonana; w szczególności, na podstawie art. 3571 KC nie można wówczas umowy rozwiązać

Ad c) Najwięcej trudności interpretacyjnych, a także krytyki pod adresem ustawodawcy wywołuje przesłanka przewidywalności. Niewątpliwie chodzi tu nie o przewidywanie zmiany stosunków, lecz o ich wpływ na indywidualną sytuację podmiotu. Strony mogły bowiem przewidywać wystąpienie pewnych zdarzeń i związanych z nimi zmian stosunków (np. przekształcenia ustroju po­litycznego), lecz nie znaczy to jeszcze, że brały pod uwagę ryzyko, jakie stąd wynika dla łączącego ich z kimś stosunku zobowiązaniowego.

Decyzje sądu

a) Jeżeli spełnią się wspomniane przesłanki, sądowi przysługuje kompeten­cja do ingerowania w stosunek zobowiązaniowy przez wydanie następujących typów orzeczeń:

1)       oznaczenie sposobu wykonania zobowiązania. Ingerencja sądu w tej posta­ci może w szczególności polegać na zmianie czasu, miejsca i środków, jaki­mi świadczenie ma być wykonane;

2)       oznaczenie wysokości świadczenia. Jeżeli strata zagraża wierzycielowi, wówczas sąd podwyższy wysokość świadczenia dłużnika; jeżeli na stratę narażony jest dłużnik, obniży wysokość jego świadczenia. W umowach wzajemnych sąd może równocześnie zmieniać wysokość świadczeń obu stron celem zrównoważenia ich sytuacji prawnej;

3)       rozwiązanie umowy. W przypadku takim sąd może ponadto - w miarę po­trzeby - orzec o rozliczeniach stron.

b) Sąd wydaje wspomniane orzeczenia wyłącznie na żądanie strony stosun­ku zobowiązaniowego. Może je zgłosić każdy podmiot, nie wyłączając osób pro­fesjonalnie prowadzących działalność gospodarczą.

Przy wyborze właściwego sposobu przystosowania zobowiązania do zmie­nionych okoliczności sąd powinien dopiero w ostateczności orzekać o roz­wiązaniu umowy (wskazuje na to wyraz „nawet" w art. 3571 KC), preferując utrzymanie zobowiązania o zmodyfikowanej treści.

Podmioty wykonania zobowiązania

1. Osoby wykonujące

Wierzyciel zainteresowany jest w uzyskaniu należnego mu świadczenia, co niekoniecznie wymaga osobistego wykonania tego świadczenia przez dłużni­ka. Z tego względu wierzyciel może żądać osobistego świadczenia jedynie wte­dy, gdy wynika to, zgodnie z art. 356 § l KC, z:

1)      treści czynności prawnej (np. zawartego w umowie zastrzeżenia, że X oso­biście wymaluje mieszkanie Y-a),

2)      ustawy (np. art. 738 § 1, art. 840 § 1 KC),

3)      właściwości świadczenia; formuła ta ma na względzie związek między ce­chami indywidualnymi dłużnika a jakością świadczenia (np. świadczenia polegającego na namalowaniu portretu).

Poza tymi przypadkami świadczenie może wykonać ktokolwiek, byleby działał co najmniej za wiedzą i tym samym za domniemanym przyzwoleniem dłużnika (a contrario z art. 356 § 2 KC). Zastrzeżenie to ma na względzie ochronę interesu dłużnika, który zawsze odpowiada za niewłaściwe wykonanie zobowiązania i tym samym ponosi ryzyko związane z posługiwaniem się innymi osobami przy wykonywaniu zobowiązania (por. art. 474 KC). Obawy te jed­nak nie występują przy spełnianiu świadczeń pieniężnych. Świadczenia tego rodzaju, jeżeli są wymagalne, mogą być wykonane przez osoby trzecie, cho­ciażby działały one bez wiedzy dłużnika (art. 356 § 2 KC).

Jeżeli świadczenie nie jest wykonywane przez właściwą osobę, wierzyciel może go nie przyjąć, co nie pociąga dla niego żadnych ujemnych następstw - w szczególności w postaci popadnięcia w zwłokę (por. art. 486 KC).

2. Osoby przyjmujące

Bardziej rygorystycznie oznaczony został krąg osób uprawnionych do przyjęcia świadczenia. Poza samym wierzycielem należą do niego jedynie oso­by upoważnione przez wierzyciela do odbioru świadczenia. Upoważnienie to może nastąpić także po, w postaci potwierdzenia (art. 452 KC). Zarówno sam wierzyciel, jak i osoba przez niego upoważniona powinni być faktycznie zdolni do przyjęcia świadczenia (art. 452 KC). Jeżeli świadczenie polega na do­konaniu czynności prawnej (np. zawarciu umowy), osoba przyjmująca świad­czenie dłużnika powinna mieć także zdolność do czynności prawnych. Na miejsce osoby niezdolnej do przyjęcia świadczenia wstępuje jej przedstawiciel ustawowy.

Świadczenie spełnione do rąk osoby nieuprawnionej z reguły nie zwalnia dłużnika z zobowiązania, w następstwie czego wierzyciel może nadal do­magać się od dłużnika wykonania zobowiązania. Od tej reguły istnieją jednak wyjątki. Zgodnie więc z art. 452 KC, dłużnik zostaje zwolniony z zobowiąza­nia w takim zakresie, w jakim wierzyciel skorzystał ze świadczenia spełnio­nego do rąk osoby nieuprawnionej lub wierzyciela niezdolnego do przyjęcia świadczenia. Ciężar udowodnienia tego faktu spoczywa jednak na dłużniku (art.6KC).

Ponadto, w niektórych wyraźnie w ustawie przewidzianych przypadkach chroniona jest dobra wiara dłużnika, świadczącego do rąk osoby nieuprawnio­nej do odbioru. W szczególności świadczenie do rąk osoby, która okazuje po­kwitowanie wystawione przez wierzyciela, zwalnia dłużnika, chyba że dłużnik działał w złej wierze (art. 464 KC).

Przedmiot wykonania zobowiązania

1. Rzeczy oznaczone co do gatunku

Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, a ich jakość nie została oznaczona ani przez czynność prawną lub właściwe przepisy, ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości (art. 357 KC).

Do okoliczności, z których wynikać może określenie jakości rzeczy, należą w szczególności: dotychczasowa praktyka stosowana we wzajemnych stosunkach stron oraz znane stronom spe­cjalne przeznaczenie rzeczy.

2. Część świadczenia

Przy niepodzielnych świadczeniach (np. sprzedaży konia), częściowe świad­czenie, z natury rzeczy, nie może być wykonane.

Natomiast, jeżeli świadczenie jest podzielne (np. w razie zapłaty pieniędzy, sprzedaży zboża), a wymagalny jest cały dług, pojawia się pytanie: czy wierzy­ciel obowiązany jest przyjąć część zaofiarowanego mu świadczenia. Problem ten rozstrzyga art. 450 KC generalnie na korzyść dłużnika, stanowiąc, że wie­rzyciel nie może odmówić przyjęcia części świadczenia, chyba że naru­szałoby to jego uzasadniony interes, co wierzyciel powinien udowodnić.

Przykład: Pełna liczba podzespołów niezbędnych do podjęcia produkcji finalnej.

Jeżeli wierzyciel nie ma obowiązku przyjęcia części świadczenia i zaofiaro­wanej mu części nie przyjął, dłużnik popada w zwłokę co do całości świadczenia.

3. Kilka świadczeń (zarachowanie zapłaty)

Jeżeli dłużnik zobowiązany jest do kilku jednorodzajowych świadczeń, a świadczy w rozmiarze niewystarczającym na zaspokojenie wszystkich, poja­wia się pytanie: na poczet którego z należnych wierzycielowi świadczeń należy zaliczyć świadczenie spełnione przez dłużnika1.

Przykład Dłużnik zobowiązany jest:

...