Prawo rzymskie.odt

Prawo rzymskie (02.11.11)

-Niewolnicy mogą być wyzwoleni w sposób formalny (manumissio testamento, censu, vindicta), bądź nieformalny (zależni od pretora). Lex Iunia (ustawa uchwalona, żeby ustabilizować sytuację niewolników nieformalnych) – Latyni Iuniańscy (za życia osoby wolne, nie mogli sporządzać testamentu). Mogli stać się obywatelami, jak posiadali jednoroczne dziecko.

Peregrini dediticii – sytuacja wyzwoleńców zaliczanych do tej kategorii była najgorsza, nie mogli stać się obywatelami rzymskimi, nie mogli przebywać w Rzymie, sporządzić tetamentu. Do tej kategorii należały osoby torturowane, więzione, przeznaczone do walki na arenie, z dzikimi zwierzętami.

Na początku pryncypatu doszło do ograniczenia wyzwalanych niewolników (za czasów Augusta). Ustawy rasowe, które chciały ograniczyć mieszanie się krwi obcej (nie-rzymskiej). Dwie ustawy: (Lex Fufia Caninia i Lex Aelia Sentia) -lex Fufia Caninia-ograniczenie wyzwalanych niewolników (zawsze mógł wyzwolić 2, następnie ułamkowa cześć całości, najwięcej -100). Na wypadek śmierci w testamencie można było wyzwolić pewną liczbę niewolników; Lex Aelia Sentia– można wyzwalać niewolników, którzy ukończyli 30 lat (jeśli nie ukończyli tego wieku, trzeba było powołać specjalne consilium i podać przyczynę wyzwolenia). Wyzwalający musiał mieć 20 lat i podać przyczynę wyzwolenia. Niewolnik wyzwolony w sposób formalny stawał się osobą wolną, obywatelem rzymskim.

Osoby wolne: wolnourodzeni, wyzwoleńcy, na których ciążyło prawo patronatu. Prawo patronatu: niewolnik musiał być posłuszny byłemu właścicielowi, wyzwoleniec bez pozwolenia pretora nie mógł pozwać patrona, nie mógł wnieść przeciwko niemu skarg infamujących. Jeśli wyzwoleniec nie sporządził testamentu, patron dziedziczył po wyzwoleńcu. Za czasów Augusta: patron dziedziczył tyle, ile dzieci wyzwoleńca –ograniczenia w prawie spadkowym. Wyzwoleniec zobowiązywał się do różnych świadczeń wobec patrona np. będzie leczył rodzinę patrona. Wyzwoleniec miał obowiązek alimentacyjny wobec patron, jeśli ten znajdował się w złej sytuacji materialnej. Dzieci wyzwoleńca były osobami wolnourodzonymi.

-Trzeba było być obywatelem Rzymu, żeby posługiwać się jego prawem. Z obywatelstwem wiązały się przywileje: nadział gruntów, własność chroniona. Obywatelami rzymskimi były dzieci wolnych obywateli rzymskich (jeśli dziecko pochodziło z małżeństwa iustum matrimonium otrzymywało status ojca). Każdy mógł otrzymać obywatelstwo za pomocą nadania nawet niewolnik, obcy niewolnik (za każdym razem przy nadawaniu obywatelstwa trzeba było uchwalać nową lex). Wódz nadawał obywatelstwo rzymskie za bohaterskie czyny żołnierzom. W czasach cesarstwa obywatelstwo nadawał jedynie cesarz.

-Nadawanie grupom obywateli obywatelstwa (początek I w.p.n.e podczas wojny ze sprzymierzeńcami, którzy zagrozili Rzymowi. Lex Iulia et Plautia Papiria – te osoby, które złożą broń staną się obywatelami (89 r. p. n.e.) – wszyscy mieszkańcy otrzymali obywatelstwo rzymskie. Trzy lata później sporządzono spis obywateli (około poł miliona obywateli rzymskich). Konstytucja Karakalli 212 r. n. e. – wydana w formie edyktu (na wzór edyktu pretorskiego, który odnosił się do wszystkich obywateli) cesarz nadawał wszystkim mieszkańcom obywatelstwo rzymskie, oprócz peregrini dediticii (nie mogli nigdy otrzymać obywatelstwa rzymskiego). Cesarz nadał wszystkim obywatelstwo, żeby napełnić skarb państwa. W prawie prywatnym należało być nie tylko osobą wolną i obywatelem rzymskim, ale trzeba było mieć odpowiednią pozycję w rodzinie.

-Pater familias stał na czele swojej rodziny (mógł być nim jedynie mężczyzna) Wszystkie osoby, które podlegały jego władzy (dzieci, wnukowie od strony syna, w prawie archaicznym także żona) nie mogły mieć swojego majątku. Rodzina agnacyjna – ludzie związani wspólną władzą zwierzchnika rodziny. Osoby sui iuris – wolne od zwierzchnictwa ze strony ojca. Można było wyjść z więzi agnacyjnej w sztuczny sposób – tracili wtedy więź agnacyjną i np. nie mogli już dziedziczyć.

Brat ojca-stryj. Brat matki -wujek

-Pokrewieństwo kognacyjne – powiązanie więzami krwi, to pokrewieństwo pozostało we wszystkich europejskich systemach prawnych. Obliczanie stopni pokrewieństwa: krewni wstępni: rodzice, dziadkowie, pradziadkowie ;  krewni zstępni: dzieci, wnukowie, prawnukowie – krewni w linii prostej ; krewni w linii bocznej – np. rodzeństwo, które ma wspólnych rodziców (rodzone), bądź z jednego wspólnego rodzica (przyrodnie) – ile urodzin, taki stopień pokrewieństwa. 

-Zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków – podmiotowość prawna, zdolność prawna. W prawie publicznym nie było podziału na sui iuris i alieni iuris. Zdolność prawną otrzymujemy w momencie urodzenia, tracimy w chwili śmierci. Zdolność prawna zależała od wolności, obywatelstwa i pozycji w rodzinie (status: libertatis, civitatis i familiae). Jeśli ktoś nie miał tych 3 statusów, nie miał zdolności prawnej. Dziecko poczęte, ale jeszcze nieurodzone może być podmiotem praw i obowiązków (nasciturus) pod warunkiem, że urodzi się żywe. Nasciturus miał prawo dziedziczenia, wyznaczano dla niego specjalnego kuratora, który zabezpieczał jego majątek. Nasciturus miał swoje własne uprawnienia (jeśli przed jego urodzeniem umrze ojciec, może on domagać się renty po ojcu, jeśli dozna obrażeń cielesnych i urodzi się kalekie, to może występować o odszkodowanie) . Podmiotem prawa jest tu życie ludzkie od chwili poczęcia.  Zdolność prawną traci się w chwili śmierci oraz w przypadku utraty któregoś z tych 3 status (wolność, obywatelstwo, pozycja w rodzinie).  Gdy ktoś tracił wolność: nie miał on żadnych praw  - jeśli dostał się do niewoli u obcych (stawał się niewolnikiem, tracił podmiotowość prawną). Jeśli wrócił on z niewoli powracała jego zdolność prawna. Jeśli ktoś wracał z zagranicy (ius postliminii) – prawo powrotu, odżywała jego zdolność prawna (oprócz małżeństwa i stanów faktycznych). Ius postiminii jest obecne w prawie międzynarodowym – prawo powrotu do takiej sytuacji, jakie państwo miało przed popadnięciem w niewolę. Fictio legis corneliae – fikcja prawna (jeżeli obywatel rzymski dostaje się do niewoli i tam umiera to zakłada się, że umarł on w chwili popadania w niewole, jako obywatel wolny, więc jego testament jest ważny). W tym przypadku testament ma moc prawną.

-Osoba prawna – przyznanie pewnych uprawnień pewnym stowarzyszeniom, pewnym grupom osób, fundacjom. Czy państwo rzymskie można uznać za osobę prawną?  Stowarzyszenia – związki osób pełniących podobne funkcje, zawody. Fiscus – majątek przeznaczony do dyspozycji każdego cesarza. Początkowo fiscus zaczął się rządzić prawem prywatnym. Masy majątkowe poświęcone dla biednych, ubogich, sierot, szpitali. Z biegiem czasu zaczęły powstawać majątki kościelne. Majątek jako całość mógł mieć swoje długi, wierzytelności, z czego później rozwinęło się pojęcie osoby prawnej.

-Rodzina: w starożytności uznawano, że nie ma rodziny bez ważnie zawartego małżeństwa. Rodzina musiała być oparta na iustum matrimonium. W okresie prawa przedklasycznego zaręczyny były związkiem nieformalnym, który można było zerwać bez skutków prawnych. Małżeństwo rzymskie mogło być poprzedzone zaręczynami, ale nie musiało. Małżeństwo było instytucją prywatną – nie było wyznaczonego miejsca, gdzie miało zostać zawarte i nieformalną – nie można było wyliczyć możliwości zawarcia małżeństwa. Żeby to było iustum matrimonium trzeba było spełnić wymogi, prywatna i nieformalna czynność rodziła skutki prawne.