SZTUKA GOTYCKA.doc

(66 KB) Pobierz

SZTUKA GOTYCKA

SZTUKA GOTYCKA

Nazwa pochodzi od nazwy germańskiego plemienia barbarzyńskich Gotów, którzy mylnie uważani byli za twórców tej epoki. Początkowo miała wydźwięk pejoratywny ze względu na odbieganie od kanonów pod każdym względem. Gotyk narodził się we Francji. Od XII do XV wieku

ARCHITEKTURA
Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga. Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. Kościół gotycki sięgając strzelistością swoich wież nieraz do wysokości ponad stu metrów, górował nad okolicą. Bezpieczeństwo i trwałość tak wielkiej budowli zapewnia system filarowo-żebrowy. Z gotyckich filarów wybiegają u szczytu ceglane lub kamienne łuki zwane żebrami, łączące się ze sobą po przekątnej. A skoro ściany niczego już nie dźwigały, a jedynie wzmacniały konstrukcję - można było przepruć je znacznie większymi oknami, a tym samym rozjaśnić wnętrze kościoła. W gotyku zajmują one często całą niemal wysokość ściany, a u góry kończy je łuk ostry. Wspaniałą ozdobą okien gotyckiego kościoła były witraże, kompozycje z kolorowych szybek ułożone tak, że przedstawiały postacie świętych, a niekiedy nawet całe sceny z Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witraże stwarza wrażenie uduchowienia a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze.

Cechy stylu gotyckiego

? smukłość, strzelistość budowli
? sklepienie krzyżowo-żebrowe
? witraże w oknach
? rozeta
? harmonia, proporcjonalność
? wnętrza lepiej oświetlone
? trzy portale

Gotyk uważa się za dojrzalszą formę romanizmu, a jednak pierwszy od drugiego różni się bardzo. Przede wszystkim zaczęto rezygnować z naw poprzecznych, i wyrównano wysokość nawy głównej z bocznymi. Stało się to możliwe właśnie dzięki opracowaniu sklepienia krzyżowo-żebrowego, opartego na czterech filarach (kolumnach), a nie na ścianach, jak wcześniej. Dzięki temu też całość można było bardzo podwyższyć. W tej sytuacji same ściany stały się tylko osłoną chroniącą wnętrze świątyni przed wpływami atmosferycznymi. To z kolei umożliwiło budowę dużych okien, zakończonych łukiem ostrym. W romanizmie nie było to możliwe, ponieważ fragmenty ściany między jednym dużym oknem, a drugim nie utrzymałyby dachu. W późniejszym czasie - gdy w stylu gotyckim zaczęto stawiać prawdziwe katedry - olbrzymy, o długości ponad stu metrów i szerokości do trzydziestu, sklepienia były tak szerokie, że już nawet wewnętrzne filary nie mogły ich utrzymać. Stało się jasne, że część ciężaru znów trzeba będzie przenieść na ściany. Ale czy znów zrezygnować z dużych okien? Tego nie chciano robić. Wymyślono więc inny sposób - wsporniki zewnętrzne, podpierające górną część ściany. Na początku miały ona kształt łuku. Później opracowywano coraz wymyślniejsze formy. W przypadku bazyliki wyrastały one ze ścian naw bocznych lub kaplic i podpierały górną część ściany nawy głównej. W przypadku kościołów o równej wysokości wszystkich naw podpory wychodziły bezpośrednio z ziemi.
Gotyk miał trzy fazy rozwojowe:
wczesną (francuską primaire 1150-1200, angielską Early English 1175-1270, niemiecką Frchgotik 1230-1300,
dojrzałą francuską rayonnant 1200-1250, angielską Dekorated Style 1270-1350, niemiecką Hochgotik 1300-1350,
późną francuską flamboyant, angielską Perpendicular Style, niemiecką Sptgotik XVI/XVI w.).

GOTYK WE FRANCJI
Pierwszą budowlą gotycką był podparyski kościół Saint Denis zbudowany ok. 1140, dalszy rozwój wyznaczyły budowy katedr w Sens, Noyon, Paryżu, Laon, Chartres, Amiens, Beauvais. Typowa katedra francuska reprezentuje typ 3-nawowej (wyjątkowo 5), transeptowej bazyliki z półkolistym chórem z obejściem otoczonym wieńcem kaplic, z fasadą zachodnią 2-wieżową mającą zwykle 3 portale, nad którymi mieści się ogromna rozeta . Układ ścian wewnętrzny początkowo ma charakter 3-strefowy (Arkady , Empory, okna, a następnie 4-strefowy poprzez dodanie Trioforiów ).

GOTYK W ANGLI

W okresie gotyku budowane w Anglii kościoły mają zazwyczaj układ trójnawowej bazyliki o znacznie wydłużonym, prostokątnym prezbiterium. Długi korpus kościoła przecinają dwu- lub trójnawowe transepty o ramionach znacznie wychodzących poza obrys naw bocznych. Spotykane są też dwie niezależne nawy poprzeczne, z których dłuższa oddziela nawy od prezbiterium, a krótsza przecina prezbiterium. Za prezbiterium, w osi kościoła, budowana jest zazwyczaj na planie prostokąta duża kaplica Mariacka (Lady Chapel). Wysokość tej kaplicy nawiązuje do wysokości naw bocznych, a często umieszczone w jej wnętrzu filary dzielą ją na trzy nawy. Nad skrzyżowaniem nawy głównej i poprzecznej zazwyczaj budowana jest potężna wieża. Fasadę flankują dwie inne masywne wieże, niekiedy wysunięte poza obrys korpusu kościoła. Kościoły budowane w Anglii mają nawy główne niższe w stosunku do ich długości, niż te, które budowano we Francji. Przez to bryła kościołów angielskich sprawia wrażenie cięższej. Profile żeber, mimo mocnego rozczłonkowania, także są dość szerokie, przez co wydają się masywne. Lekkości wnętrzu dodają ostro zakończone łuki okien i arkad międzynawowych. W budowlach angielskich spotykany jest ciekawie wyglądający profil filarów. Przylegające do nich służki bywają wykonane niezależnie od głównego trzonu i dostawione do niego. Ten drogi sposób obróbki kamieniarskiej został w czasie późniejszym zaniechany. Ciekawostką stylu gotyckiego w Anglii jest stosowanie ozdobnych otwartych więźb dachowych zamiast sklepień dla przykrycia reprezentacyjnych sal zamkowych i klasztornych. Przykładem takiego rozwiązania jest skonstruowana w 1399 r. więźba przykrywająca salę Ryszarda II w Pałacu Westminsterskim.

RZEŹBA I MALARSTWO
W rzeźbie i malarstwie dominowała tematyka religijna, ujęta często w skomplikowane cykle o watkach zaczerpniętych ze Starego i Nowego Testamentu. Rozwój formalny prowadził od przedstawień stylizowanych i idealizowanych do realizmu i coraz większej ekspresji. Rzeźba (gł. kamienna) była początkowo silnie związana z architekturą, zdobiła portale i różne elementy architektoniczne. Do największych osiągnięć w dziedzinie rzeźby gotyckiej należy wprowadzenie naturalnej wielkości postaci umieszczonych przy kolumnach w portalach. Wykształciła się też rzeźba nagrobkowa (płyty, tumby i nagrobki baldachimowe), do rozkwitu doszła wolno stojąca polichromowana rzeźba kamienna, a zwłaszcza drewniana (pieta, Chrystus Bolesny, krucyfiksy, Madonna z dzieciątkiem) oraz ołtarzowa.

W dziedzinie malarstwa gotyk był okresem rozkwitu witrażownictwa (słynne witraże w Chartres, Kolonii, Augsburgu). Malarstwo ścienne rozwijało się głównie na terenie Włoch. Nadal intensywnie kwitło malarstwo miniaturowe, a zwłaszcza malarstwo tablicowe, które wyrażało się w kompozycjach wiele skrzydłowych ołtarzy (tryptyki, poliptyki) z zamykanymi skrzydłami pokrytymi po obu stronach malowidłami lub płaskorzeźbami drewnianymi.
Zwornik, środkowy szczytowy element arkady lub skrzyżowania żeber w sklepieniu gotyckim. Spaja konstrukcję w całość, niekiedy zdobiony jest rzeźbioną dekoracją ornamentalną o motywach roślinnych.
Pojęcia:
Triforium, tryforium - w budynkach romańskich i gotyckich okno lub przeźrocze przedzielone kolumienkami na trzy części i zamknięte potrójną arkadą,
Empora, galeria , trybuna lub balkon - otwarte do wnętrza budowli, wsparte na kolumnach, filarach , bądź wspornikach . W architekturze kościelnej galeria np. nad nawami bocznymi, stosowana w celu zwiększenia liczby uczestników nabożeństwa lub wydzielenia określonej ich grupy (dworu, zakonników).
Transept, nawa poprzeczna w kościele, usytuowana pomiędzy korpusem nawy a prezbiterium (lub absydą. Skrzyżowanie nawy głównej z transeptem zwykle akcentowano kopułą lub wieżą. Niekiedy mogą występować 2 transepty. W wielkich katedrach średniowiecznych kończono czasem jedynie transept i on stanowi obecnie nawę główną świątyni (np. katedra w Sienie).
Horyzontalizm, zasada rozbudowy kompozycji dzieła wszerz, ze specjalnym podkreśleniem kierunków poziomych.
Barbakan, rondel, średniowieczne umocnienie obronne w kształcie murowanej, okrągłej budowli ze strzelnicami i wewnętrznym dziedzińcem, wysuniętej przed linię murów miasta czy zamku i połączonej z nim mostem lub osłoniętym przejściem (zwanym szyją). Barbakan bronił bramy głównej i umożliwiał ostrzał boczny.

Ozdobniki

Maswerk, dekoracyjny podział okna w budowli gotyckiej. Maswerk składał się z elementów geometrycznych wykonanych w cegle lub kamieniu (koła, odcinki koła, stylizowane liście, "rybie pęcherze"). Maswerki stosowano do wypełniania otworów okiennych, rozet, balustrad i in. elementów architektonicznych, był też spotykany jako motyw dekoracyjny w rzemiośle artystycznym, np. złotnictwie, meblarstwie.

Wimperga (niem. Wimperg) – dekoracyjne, ażurowe wykończenie w kształcie wysokiego trójkąta, wieńczące szczyt portalu albo ostrołuk okna charakterystyczne w architekturze gotyckiej, stosowane w zdobnictwie neogotyckim.

Rozeta to w średniowiecznej architekturze kościelnej duży kolisty otwór okienny w ścianie szczytowej, wypełniony dekoracyjnym koncentrycznym witrażem. Gotycka rozeta oznacza także w ornamentyce motyw stylizowanego kwiatu z dośrodkowym układem płatków.

W Notre-Dame są trzy rozety. Ta najsławniejsza znajduje się od zachodu na transepcie. W środku rozety znajduje się czerwono-błękitny medalion przedstawiający Matkę Boską.

Pinakiel jest to charakterystyczny dla gotyku dekoracyjny element architektoniczny w postaci wysmukłej kamiennej sterczyny o czworobocznym trzonie i stromym, ostrosłupowym daszku, z szeregami żabek wzdłuż krawędzi i kwiatonem na szczycie. Pinakle z reguły wieńczą przypory, naroża wieżyczek, wimpergi, portale, ołtarze itp.

Oczywiście charakterystycznym i tradycyjnym elementem jest skarbiec. W tym przypadku to prawie oddzielna budowla, nie ustępująca katedrze pod względem ozdób i dekoracji.

W gotyckich kościołach szczególnym dekoracyjnym elementem jest otaczająca ołtarz zewnętrzna apsyda. Tu w Katedrze Notre-Dame jest ona szczególnie piękna. Okna wieńczą znakomite maswerki, widać wyraźnie budowę apsydy, przyporowej konstrukcji i łączących łuki żeber. Zastosowane maswerki mają kilka rodzajów, praktycznie każda część katedry, jej piętro ma inne elementy zdobnicze i inne kształty. Ale głównym elementem przyciągającym rzesze turystów są oczywiście gargulce, chimery i maszkarony. Maszkaron (z włoskiego) jest to w sztukach plastycznych dekoracja w formie stylizowanej głowy ludzkiej lub na pół zwierzęcej, o zdeformowanych groteskowo rysach i na ogół fantastycznej fryzurze. Maszkarony stosowano przede wszystkim w formie płaskorzeźbionej m.in. na zwornikach, cokołach kolumn, konsolach oraz w rzemiośle artystycznym. Chimera (z mitologii greckiej) jest to ziejący ogniem potwór licyjski, najbardziej znany w postaci lwa z głową kozy i ogonem w kształcie węża.

Przykłady gotyku w Anglii:

· katedra w Canterbury

· katedra w Chichester

· katedra w Lincoln,

· katedra w Wells

· katedra w York

· opactwo Westminsterskie w Londynie

· Uniwersytet w Oxford

Przykłady gotyku we Francji:

· katedra Notre-Dame w Paryżu

· katedra w Noyon

· Katedra w Amiens