Tadeusz Margul - Z obłoków bibliologii na ziemię bibliotekoznawstwa.pdf - Piętro 2 - Stalin - M.Konieczny

T A D E U S Z M A R G U L

Z OBŁOKÓW BIBLIOLOGII

NA ZIEMIĘ BIBLIOTEKOZNAWSTWA

PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY 1953, s 342 — 358

OPRACOWANIE WERSJI ELEKTRONICZNEJ:

ORGANIZACJA CZERWONEJ GWARDII

2012

Ostatnio wydana broszura Władysława Bieńkowskiego: „O pseudonauce bibliologii i

najpilniejszych zadaniach bibliografii” (Warszawa 1953 r.) porusza wiele istotnych i

węzłowych problemów bibliotekarstwa teoretycznego. Stwarza ona sposobny moment, aby

poddać wszechstronnej rewizji dotychczasowy dorobek teoretyków naszej nauki. Korzystam

tedy z zaproszenia do dyskusji, by dorzucić ze swej strony szereg uwag krytycznych pod

adresem dotychczasowej polskiej bibliologii.

To, że bibliotekarze dorobili się w swej przeszło wiekowej tradycji zawodowej pewnej

ilości cennych i praktycznych wskazań, uogólnień, zasad, danych historycznych i konwencji,

nie może dziwić nikogo. To, że pragną jakoś tę sumę doświadczeń utrwalić, zebrać,

uporządkować, podzielić — słowem stworzyć system wiadomości bibliotekarskich, jest

również zupełnie zrozumiałe. Istnieje obecnie powszechna dążność do tworzenia nauk

stosowanych, tak technicznych jak ekonomicznych: ujmuje się je w sążniste podręczniki

akademickie, kreuje dla nich katedry, nawet całe wyższe szkoły zawodowe, podbudowuje się

je odpowiednimi naukami teoretycznymi, i nadbudowuje historią i metodologią.

Czyż można odmawiać prawa bibliotekarzom do analogicznej dyscypliny? Co więcej,

czyż oni jako szafarze wiedzy książkowej nie powinni w pierwszym rzędzie mieć jej pro

domo sua ?

Sprawa bezsporna, nie wymagająca komentarzy. A jednak leży tu poważny problem.

Dzieje doktryn bibliotekarskich na przestrzeni wielu dziesiątków lat wskazują na swoistą linię

badań teoretycznych, którą można określić w paru słowach: wstyd przed praktyczną stroną

zawodu. Tak jest, w swych teoretycznych konstrukcjach profesorowie-bibliotekarze wstydzili

się niejednokrotnie przyznać, że w swym drugim zawodzie są ostatecznie pracownikami o

nastawieniu praktycznym, że rola ich polega na nabywaniu, katalogowaniu, magazynowaniu i

udostępnianiu książek i nie chcieli choć na moment zdjąć swej togi akademickiej i rozstać się

z biretem teoretyka, naukowca, twórcy. I oto bibliotekarze za wcześnie poczęli budować swą

naukę. Przełom 18 i 19 wieku, w którym ukazały się pierwsze jaskółki teorii bibliotekarskiej

nie posiadał najmniejszego zrozumienia dla nauk stosowanych, trzeba więc było za wszelką

cenę pozować na uczonych, kontemplujących świat książki. Z drugiej strony ,,profesja”

bibliotekarska jeszcze się nie wyemancypowała, trzeba było posiadać tytuł profesora historii

albo historii literatury, by pisać o bibliotekach, a z tym wkradła się maniera teoretyzowania i

pogardy dla rzemiosła. Dalej, aby wykładać o bibliotekach ex cathedra , trzeba było

uporczywie przekonywać szanowne gremium profesorskie, jak nasz Karol Estreicher w 1864

r., że wiedza bibliotekarska jest nauką, a nauką, znaczyła wtedy nauką czystą, gabinetową, a

nie broń Boże techniczną, związaną z ustawianiem książek, odkurzaniem ich, czy

„fabrykowaniem” kart katalogowych.

I cóż dziwnego, że w tych warunkach teoretyk bibliotekarstwa czepiał się rozpaczliwie

tej jedynej deski ratunku, jaką była książka. Książkę można kontemplować, opisywać,

klasyfikować logicznie, odkrywać, oceniać estetycznie, słowem wykonywać nad nią te

wszystkie obrzędy, które celebrował humanista nad językiem, autografem pisarza, dyplomem

historycznym czy dziełem sztuki.

Przez wiele krajów europejskich, jak: Francja, Belgia, Czechy, Polska, Rosja przeszła

fala badań o nastawieniu bibliocentrycznym, tzn. ogniskującym swój obiektyw naukowy

wyłącznie na książce. Powstała bibliologia. Dyr. Bieńkowski słusznie podkreślił jej charakter

wsteczny, gdyż nawet mimo woli owo kontemplowanie książki jako takiej odrywało wzrok

bibliotekarzy od tego, co się dzieje w bibliotekach i obok bibliotek, i przesłaniało bibliologom

sens postępu społecznego. Jedne tylko Niemcy z państw kontynentu europejskiego uchroniły

się w dużej mierze od zalewu przez bibliologię, może dzięki tradycyjnemu zrozumieniu dla

rzemiosł i zawodów praktycznych.

Zato fala ta nie minęła Polski. Tu na naszym gruncie spotkały się wszystkie trzy

zasadnicze kierunki bibliologiczne, wszystkie trzy pańsko-pogardliwe dla rzemieślniczej

strony zawodu — są to: b i b l i o l o g i a e n c y k l o p e d y c z n a typu peignotowskiego,

reprezentowana przez swego epigona Stefana Vrtel-Wierczyńskiego, b i b l i o l o g i a

socjologizująca z Janem Muszkowskim na czele i b i b l i o l o g i a b i b l i o g r a f i c z n a

ze swym rzecznikiem w osobie Adama Łysakowskiego. Ponieważ ich zasadnicze

sformułowania przypadają na ostatnie lata, warto poświęcić im słów kilka.

Dla uniknięcia niepotrzebnych zadrażnień, z góry zaznaczam, że pod nazwiskami będę

tylko i wyłącznie dostrzegał doktryny bibliologiczne. W niczym nie chcę uwłaczać samym

postaciom Wierczyńskiego, Muszkowskiego i Łysakowskiego. Zrozumienie i pełne

oświetlenie ich pracowitego, światłego i ofiarnego żywota pozostawiam biografom i

historykom bibliotekarstwa polskiego. Ale w dorobku największego nawet naukowca i

najszlachetniejszego umysłu mogą znaleźć się ziarna gorszego sortu, nawet plewy.

Egzemplum — grawitacja przyrodzona Arystotelesa, koliste orbity i epicykle Kopernika,

rzecz w sobie Kanta. Doskonałość naukowa zabiłaby postęp wiedzy i jest zresztą nie do

pogodzenia z dialektyką rozwoju ekonomiczno-społecznego ludzkości.

Bibliologia encyklopedyczna Wierczyńskiego, wyłożona obszernie w drugiej części

książki pt. „Teoria bibliografii w zarysie” (Wrocław 1951) legitymuje się swym rodowodem

już na pierwszej stronie tekstu (s. V) w sławnym motto ojca bibliologii, Francuza Stefana

Gabriela Peignota: „ La bibliographie ... la plus vaste et la plus universelle de toutes les

connaissances humaines ”. Kończy się zaś charakterystycznym zwrotem na ostatniej stronie

tekstu (s. 247): „Taka jest bibliografia (czytaj bibliologia — dop. aut.), ów codex

diplomaticus rei litterariae , najważniejsza nauka pomocnicza historii literatury...” Tymi

dwoma zwrotami ,,najrozleglejsza umiejętność ludzka” i „kodeks dyplomatyczny literatury”

obłożone zostało niby reklamowymi obwolutami credo bibliologiczne Wierczyńskiego.

Jesteśmy gdzieś w pierwszej połowie 19 w., a rok wydania na karcie tytułowej stanowi rażący

anachronizm. Wszystkie tradycyjne niedomagania dawnych teoretyków-bibliotekarzy

występują w komplecie, a więc mamy jako autora profesora literatury, uznajemy za

prawdziwą naukę jedynie historię czy filologię, a jako jej pierwszą służkę wprowadzamy do

świątyni wiedzy „najważniejszą naukę pomocniczą historii literatury”, jaką jest bibliografia

(bibliologia). No, a żeby przekonać, że jest o czym wykładać z katedry bibliografii, zagarnia

się dla niej najfantastyczniejsze dziedziny, jak: krytyka filologiczna, kartografia,

muzykologia, statystyka, szkolnictwo. W tym śmiesznym wprost imperializmie na rzecz

bibliologii, połączonym z zobojętnieniem na pracę bibliotekarską, w tym czepianiu się

filologii i kartowaniu na rzecz swej „czystej” nauki mamy doskonale utrwalony stan rzeczy

sprzed stu pięćdziesięciu lat, swego rodzaju curiosum anachronicum. W planetarium

bibliocentrycznym wirują wokoło książki planety aspektów historycznych, społecznych,

ekonomicznych, technologicznych książki, a na dalszych orbitach kręcą się wszystkie nauki

pomocnicze historii literatury, historii sztuki, kultury, dalej same te nauki humanistyczne i

właściwie wszystkie nauki, sztuki i techniki. Jeśli zaś zapytać by się, dla kogo ta nauka, to

otrzymałoby się pewnie odpowiedź autora, że to pytanie niestosowne wobec tej czystej,

filozoficznej dyscypliny, zupełnie jak wobec filozofii, która jest właściwie przeznaczona dla

wszystkich. Przecież bibliologia encyklopedyczna ma stanowić prawdziwą „naukę”, a ta

istnieje l’art pour l’art , dla bezinteresownego poznania pewnych wycinków obiektywnej

rzeczywistości, którą tu jest wszechogarniająca książka.

Fakt, że fantastyczna ta koncepcja posiada jako swój adres bibliograficzny Wrocław i

rok 1951, ma nie pocieszającą wymowę. Świadczy on o podatnej dla bibliologii glebie

rodzinnej, o dezorientacji teoretycznej bibliotekarzy, o kulcie abstrakcyjnych i jałowych

rozważań. A pora już była z tym skończyć w siedem lat po dokonaniu się rewolucji

ustrojowej.

Bibliologia encyklopedyczna mogła jeszcze zabłysnąć w Polsce swym ostatnim

przedśmiertnym refleksem m. in. i dlatego, że spotkała tutaj sprzyjający klimat, przygotowany

przez inną swą krewniaczkę, wykładaną od szeregu lat w Warszawie i w Łodzi. Mam na

Tadeusz Margul - Z obłoków bibliologii na ziemię bibliotekoznawstwa.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: