Krwawe odbicie linii papilarnych.pdf

Genetyka

nUMer 2 (12)

JESIEń 2011

KWARTALNIK NAUKOWY ZAKŁADU GENETYKI MOLEKULARNEJ I SĄDOWEJ

Uniwersytet Mikołaja Kopernika

Collegium Medicum

Katedra Medycyny Sądowej

Krwawe odbicie

linii papilarnych

Ta sprawa miała zakończyć się porażką wymiaru

sprawiedliwości. Sprawców zbrodni zdradził

jednak pewien mały czerwony ślad pozostawiony

na niedopałku...

ISSN 2080-7775

> www.zgms.cm.umk.pl

nOWOśCI W GeneTyCe SądOWeJ

Spis treści

drodzy Czytelnicy!

Jak realnie oszacować

„popularność” narkotyków?

Jeśli spojrzeć z dzisiejszej perspektywy, trudno sobie wyobrazić

jakiekolwiek postępowanie prokuratorskie w sprawie o po-

ważniejsze przestępstwo bez wsparcia w postaci ekspertyzy

z zakresu szeroko rozumianej medycyny sądowej. Zawężając

to spojrzenie do genetyki, przyzwyczailiśmy się już do tego,

że identyikacja gatunkowa i osobnicza śladów biologicznych

jest integralną częścią niemalże każdego śledztwa, a nierzadko

staje się elementem przesądzającym o jego sukcesie. Przeko-

nanie o konieczności badań dnA przesłania nam nieraz prosty

fakt, że sukces postępowania jest zawsze uwarunkowany odpo-

wiednimi działaniami organu procesowego, a fachowa wiedza

biegłych jest dla śledczych istotnym wprawdzie, ale jednak tylko

narzędziem. O prawdziwości takiej relacji pomiędzy prokura-

torem a ekspertem nauk sądowych przekonuje nas wywiad

numeru z dr. Józefem Gurgulem, autentyczną ikoną polskiej

prokuratury, oskarżycielem w sprawach o najpoważniejsze prze-

stępstwa, w tym wiele zabójstw seryjnych. Wyobraźmy sobie

dziś postępowanie wymierzone przeciwko seryjnemu zabójcy

na tle seksualnym bez identyikacji genetycznej… A jednak spra-

wa Zdzisława Marchwickiego, zwanego Wampirem z Zagłębia,

jak również wiele innych, została szczęśliwie zakończona bez

zaangażowania nowoczesnego warsztatu genetyki sądowej,

który w latach 60. ubiegłego wieku zwyczajnie nie istniał.

Jak przekonuje dr Gurgul, dla dobrze zorganizowanego zespołu

śledczych, oprócz wiedzy fachowej uzyskiwanej od ekspertów,

ogromne znaczenie ma również intuicja poparta wieloletnim

doświadczeniem oraz… odrobiną szczęścia. Z drugiej strony nie

brakowało spraw, w których nie udało się postawić kropki nad

„i” właśnie z uwagi na brak nowoczesnych narzędzi badawczych,

w tym badań genetycznych. Wydaje się, że dziś warto do tych

spraw wracać, o ile w grę nie wchodzi przedawnienie.

3-4

nOWOśCI W GeneTyCe SądOWeJ

Jak realnie oszacować „popularność” narkotyków?

Genetyczna zagadka z Titanica

Mały wielki ślad

Jak zmierzyć wiek krwi?

Ś cieki badano pod kątem obecności metabolitów czterech pod-

stawowych grup narkotyków – kannabioidów, kokainy, opiatów

i pochodnych amfetaminy. eksperyment zakładał nie tylko ekstrakcję

określonych związków, ale także ich analizę metodami chromatograii

cieczowej sprzężonej ze spektrometrią mas i – co najbardziej interesujące

dla laików – oszacowanie ilości używanych narkotyków na podstawie ilości

ich metabolitów. Okazało się np. że na tle danych pochodzących z kilku

badanych krajów (w eksperymencie nie brała udziału Polska), najwięcej ko-

kainy używają Hiszpanie, ok. 0,46 g rocznie na mieszkańca. Z kolei najwięcej

metabolitów kannabioidów znaleziono w londyńskich ściekach – ich ilość

odpowiadała 61 „działkom” używanym dziennie i przypadającym na

1000 mieszkańców. Podobne analizy przeprowadzili w ostatnim czasie rów-

nież Australijczycy – z ich badań wynikało, że chociaż używają więcej am-

fetaminy niż europejczycy, to kokaina jest u nich znacznie mniej popularna.

niektóre rodzaje narkotyków okazały się być częściej zażywane w dużych

miastach, a inne na prowincji. Australijscy badacze zauważyli też inny trend

– użycie narkotyków wzrasta aż pięciokrotnie podczas weekendów!

Większość uzyskanych rezultatów była zgodna z szacunkami, jednak nie-

które dane są alarmujące. Wydaje się, że tego rodzaju badania powinny

stać się regularną praktyką.

5-8

WyWIAd nUMerU

Czarne-białe nie istnieje

O różnicach w prowadzeniu czynności śledczych i pracy prokuratora kilkadziesiąt

lat temu i dziś oraz kluczowych założeniach, od których powinien wychodzić

dobry prokurator, rozmawiamy z dr. Józefem Gurgulem – prokuratorem

i oskarżycielem w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa,

w tym m.in. w sprawie słynnego Wampira z Zagłębia.

9-11

CIeKAWe PrZyPAdKI

Krwawe odbicie linii papilarnych

Ta historia rozpoczęła się w pochmurne listopadowe popołudnie w jednym

z kujawskich miast. Aura nie zapowiadała niczego szczególnego. Pan Krzysztof

M. jak co dzień wracał po pracy do domu. W pewnym momencie spostrzegł

młodych mężczyzn wybijających szybę pobliskiego sklepu w akcie bezmyślnego

wandalizmu. nie mógł nie zareagować...

Opracowano na podstawie: van nuijs A.L.n. i wsp. Illicit drug consumption estimations

derived from wastewater analysis: A critical review. 2010. Sci Total environ doi:10.1016/j.

scitotenv.2010.05.030 oraz Irvine r.J. i wsp. Population drug use in Australia:

A wastewater analysis. 2011. Forensic Sci Int 210: 69-73.

W niekonwencjonalny sposób postanowiła to sprawdzić grupa, w której skład

weszli naukowcy z Belgii, Hiszpanii i Włoch. Zdecydowali się oni zbadać skład

ścieków komunalnych z wielkomiejskich aglomeracji i ze średniej wielkości miast.

12-13

nASZA dZIAłALnOść

eksperci w służbie pamięci

Współczesne badania związane z identyikacją człowieka nie dotyczą

wyłącznie bieżących spraw prowadzonych przez jednostki wymiaru

sprawiedliwości. Ważnym aspektem pracy biegłych z zakresu medycyny

sądowej, antropologii i genetyki sądowej jest także pomoc w pracach

ekshumacyjnych oiar drugiej wojny światowej oraz terroru stalinowskiego

i hitlerowskiego.

Genetyczna

zagadka

z Titanica

O wiodącej roli prowadzącego postępowanie we właściwym

ukierunkowaniu badań specjalistycznych przekonuje nas

również historia opisana w rubryce „Ciekawe przypadki”.

W przedstawionej tam sprawie to właśnie prokurator wskazał

nam bezbłędnie kluczowy dowód biologiczny, który przesądził

o skazaniu sprawców śmiertelnego pobicia.

Sześciocentymetrowy kawałek kości łokciowej i trzy

zęby to wszystko, co wyciągnięto z grobu małego

chłopca, oiary katastrofy Titanica. Po 90 latach,

na prośbę rodziny, jego szczątki ekshumowano

i poddano czułym badaniom mitochondrialnego DNA.

Na podstawie zeznań świadków ustalono,

Tekst umieszczony w rubryce „nasza działalność” stanowi ko-

lejną ilustrację przydatności warsztatu antropologa sądowego.

Chodzi o trwające obecnie ekshumacje szczątków ludzkich

z grobów masowych na terenie grodziska we Włodzimierzu

Wołyńskim na Ukrainie, prowadzone pod auspicjami rady

Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. W pracach tych uczest-

niczą archeolodzy z UMK oraz antropolog sądowy z naszego

Zakładu. rozmiary masowego mordu zaskoczyły polską ekipę,

która będzie prawdopodobnie kontynuować ekshumacje

również w przyszłym roku. Istnieją różne hipotezy co do toż-

samości etnicznej oiar – wiele wskazuje na to, że są to oiary

terroru sowieckiego, nie można jednak wykluczyć, że są to

miejscowi Żydzi zamordowani przez niemców po 22 czerwca

1941 r. rozstrzygnięcie w tym zakresie mogłyby przynieść

odpowiednio ukierunkowane analizy genetyczne, tzw. badania

pochodzenia biogeograicznego, o których piszemy w rubryce

„Metody badawcze”.

14-15

MeTOdy bAdAWCZe

Tajemnice pochodzenia

Możliwość wskazania fragmentów dnA, których określone warianty

są typowe dla konkretnych regionów geograicznych, może mieć duże znaczenie

dla genetyki sądowej. Jednak metoda określania przynależności etnicznej

na podstawie analizy markerów SnP nie jest jeszcze stosowana na szeroką skalę.

że chłopiec urodził się w Szwecji pod

nazwiskiem Gösta Leonard Pålsson.

Jednak wyniki analizy tzw. regionu HVSI (część

regionu kontrolnego mtdnA) badanego chłopca

i jego domniemanych krewnych w linii mat-

czynej nie pokrywały się. Wytypowano kolejne

osoby spokrewnione w linii matczynej z dziećmi

w wieku do lat trzech, które zginęły w katastroie

Titanica, i zbadano ich mtdnA. Sekwencje dnA

wskazywały, że chłopiec mógł być albo Finem

eino Panulą, albo brytyjczykiem Sidneyem Leslie

Goodwinem. badania odontologiczne wskazały

na pierwszego. Kilka lat później ktoś zauważył

jednak, że buty chłopca stanowiące eksponat

muzealny musiały należeć do starszego dziecka.

badania nie tylko wznowiono, ale i poszerzo-

no ich zakres. Zdecydowano o analizie także

fragmentów tzw. regionu kodującego mtdnA.

Jej wyniki wskazały na występowanie dwóch

różnic w mitochondrialnym dnA rodziny

Panulów w stosunku do dnA badanych szcząt-

ków przy idealnej ich zgodności z proilem

rodziny Goodwinów. Co więcej, chociaż mtdnA

ze szczątków chłopca należał do stosunkowo roz-

powszechnionej w europie haplogrupy HV, to jed-

na ze znalezionych mutacji okazała się być bardzo

rzadkim wariantem pozwalającym na wiarygodną

identyikację chłopca.

WYDAWCA:

Zakład Genetyki Molekularnej i Sądowej

Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Collegium Medicum

REDAKTOR WYDANIA:

Tomasz Grzybowski

ZESPÓŁ REDAKCYJNY

Urszula Rogalla, Edyta Rychlicka,

Jarosław Bednarek, Katarzyna Linkowska

REDAKCJA, PROJEKT GRAfICZNY, REKLAMA, PRODUKCJA:

Novimedia Content Publishing (Novimedia jest częścią

Wydawnictwa Zwierciadło) www.novimedia.pl

[Zespół – Dyrektor Wydawniczy: Leszek MIELCZAREK, Szef Studia

Graicznego: Diana BOROWSKA, Senior Art Graphic: Paweł RYGOL,

Wydawca: Piotr KOWALSKI, Korekta: Elżbieta WOźNIAK, fotoedycja:

Piotr BARTOSZEK, Produkcja: Michał SEREDIN].

Opracowano na podstawie: Just r.S. i wsp. Titanic’s unknown

child: The critical role of the mitochondrial dnA coding

region in a re-identiﬁcation effort. 2011 Forensic Sci Int

Genet 5: 231-235.

Prof. dr hab. Tomasz Grzybowski

Kierownik Katedry Medycyny Sądowej,

Collegium Medicum UMK

Foto na okładce: Shutterstock

Zostały podjęte wszelkie środki, aby zawarte w publikacji informacje

były dokładne i aktualne w dniu oddania do druku. rozpowszechnianie

materiałów redakcyjnych bez pisemnej zgody wydawcy jest zabronione.

nOWOśCI W GeneTyCe SądOWeJ

WyWIAd nUMerU

C zarne - białe nie istnieje

Mały wielki ślad

Dr Józef Gurgul podczas wykładu

inaugurującego XV Zjazd Polskiego

Towarzystwa Medycyny Sądowej

i Kryminologii

Dość szczególnym i ostatnio szeroko komen-

towanym wydarzeniem w ustalaniu ludzkiego

fenotypu na podstawie badań DNA było

opublikowanie pracy, której autorzy zdołali

opracować metodę szacowania wieku osoby

pozostawiającej krwawy ślad.

Z aproponowana metoda opiera się na

wykorzystania w badaniu śladów pochodzących

z krwi. nie jest także do końca jasne, jak choroby

układy immunologicznego, w tym AIdS, czy pocho-

dzenie biogeograiczne mogą wpływać na wyniki

tego rodzaju analiz. niemniej opisywana metoda

mimo swoich poważnych ograniczeń może mieć

istotne znaczenie przy identyikacji oiar katastrof

masowych czy osób pozostawiających ślady krwi

na miejscu zdarzenia.

wykorzystaniu faktu narastania wraz

z wiekiem liczby rearanżacji dnA receptorów

znajdujących się na obecnych wyłącznie we krwi

limfocytach T (tzw. sjTreCs). Udowodniono, że wiek

badanego zaplamienia pozostaje bez wpływu na

wynik analiz – ten sam rezultat uzyskano zarówno

z krwi świeżej, jak i z zebranej półtora roku wcze-

śniej. Oczywistą wadą techniki jest możliwość jej

Opracowano na podstawie: Zubakov d. i wsp. estimating

human age from T-cell dnA rearrangements. 2010.Curr

biol 22: 970-971.

O różniCaCh w prOwadzeniu CzynnOśCi śledCzyCh i praCy prOkuratOra kilkadziesiąt lat temu i dziś Oraz kluCzOwyCh

załOżeniaCh , Od któryCh pOwinien wyChOdzić dObry prOkuratOr , rOzmawiamy z dr . J ózefem G urGulem

– prOkuratOrem i OskarżyCielem w sprawaCh O naJpOważnieJsze przestępstwa , w tym m . in .

w sprawie słynneGO w ampira z z aGłębia .

Jak zmierzyć wiek krwi?

Plamy krwi są jednymi z najczęściej

spotykanych na miejscu przestępstwa

śladów biologicznych. Określenie czasu

ich powstania jest bardzo istotne z punk-

tu widzenia śledztwa, jednak jednocze-

śnie niezmiernie trudne.

W rozwiązaniu tego problemu po-

Tomasz Grzybowski:

W swojej długiej karierze prokuratorskiej

prowadził Pan ponad tysiąc śledztw, których

znaczną część stanowiły dochodzenia

w sprawach o zabójstwa. Czy wśród czynno-

ści śledczych można wskazać takie, które są

przesądzające dla wykrycia sprawcy?

być jednego, niechybnego klucza identyikują-

cego danego winowajcę. doświadczenie zawo-

dowe wskazuje zatem, że prowadzący śledztwo

działa dalekowzrocznie, jeśli przed stwierdze-

niem sprawstwa otwiera się na cudze poglądy.

Chodzi o dopuszczanie myśli, że „dopóki piłka

w grze”, nic nie jest wykluczone. Takie nasta-

wienie sprzyja poszerzaniu horyzontów badań,

których formułowanie oraz ocenianie cząstko-

wych realizacji wymyka się niekiedy racjonal-

nemu myśleniu. Zwłaszcza w postępowaniu

przygotowawczym sporo zależy od wyobraźni,

intuicji i nieposłuszeństwa w rozumowaniu,

bo właśnie one pozwalają nieraz uporać się

z barierami odpornymi na racjonalne zabiegi.

Choćby tylko z tych powodów nigdy bez reszty

nie byłem pewien, co dokładnie doprowadziło

do sukcesu w śledztwie. Oprócz, co bezsporne,

fachowej wiedzy w poznawaniu złożonych

prawd znaczącą rolę odgrywa splot czynników

przeróżnej proweniencji, trudno uchwytnych,

często nieuświadomionych.

mocna może okazać się metoda

oparta na analizie stopnia prze-

kształcenia kwasu L-asparaginowego do

jego izoformy – kwasu d-asparaginowego,

która jest szeroko stosowana w archeologii

do datowania skamieniałości. Podstawą tej

metody jest fakt, że wraz z upływem czasu

obecny w białkach krwi kwas L-asparagino-

wy przekształcany jest w kwas d-asparagi-

nowy. W związku z tym im starsza jest pla-

ma krwi, tym wyższy jest stosunek kwasu

d-asparaginowego do L-asparaginowego.

Opisywana metoda została po raz pierwszy

zastosowana do określania wieku plam

dr Józef Gurgul:

nie! nie znam takich czynności, które by

z deinicji przesądzały o wykryciu seryjnego

zabójcy. W punkcie wyjścia, tj. po otrzymaniu

pierwszych informacji, rzeczywistość tych

czynów zawsze jest wieloznaczna. Aby móc

przystąpić do metodycznego ograniczania tego

obszaru, należy najpierw w miarę dokładnie

określić pole niewiedzy. nieprzejrzystość stanu

faktycznego sprawia, że zarówno ujawnianie

niewiedzy, jak i zdobywanie wiedzy postępuje

na wiele sposobów i z wykorzystaniem różnych

środków. Stąd wniosek, że nie ma i nie może

krwi na podstawie analizy zaledwie kilku

próbek, dlatego też przed wdrożeniem jej

do praktyki konieczne jest przeprowadze-

nie dalszych badań.

Wraz z przyrostem doświadczeń i wieku (…)

uproszczone rozumowanie „tak-nie”,

„dobry-zły”, „czarne-białe” ustępowało

pola refleksji typu: „a może tak było”.

Opracowano na podstawie: S. Arany, S. Ohtani, Age

estimation of bloodstains: A preliminary report ba-

sed on aspartic acid racemization rate, Forensic Sci.

Int. (2011), doi:10.1016/j.forsciint.2011.05.015

Opracowanie: Urszula Rogalla,

Edyta Rychlicka

WyWIAd nUMerU

miary, jak np. A. bilikiewicz (senior), Z. bożyczko,

e. Chróścielewski, T. Hanausek, K. Jaegermann,

J. Kobiela, b. Popielski, T. Pragłowski, A. Szymusik

i tylu innych. Od nich pełną garścią czerpało

się sposoby ujawniania popełnianych błędów,

odsuwających w czasie wykrycie złoczyńcy,

i pomysły, co i jak nadal można robić, by sprawę

monstrum zakończyć happy endem. dla mnie

osobiście był to istny uniwersytet z wyśmienity-

mi nauczycielami.

Proces Zdzisława Marchwickiego

i in., Katowice, październik 1974 r.

(z lewej prok. Gurgul)

ZdAnIeM

eKSPerTA

Rozwiązanie skomplikowanych zagadek

zabójstw jest ściśle związane z konsekwent-

nym myśleniem, że:

1) Śledztwo jest sztuką cierpliwości

i umiejętności gromadzenia wiedzy

z uwzględnieniem wektora czasu przewi-

dzianego dla realizacji danych czynności;

każda bowiem miewa „swoją godzinę”,

po której przekroczeniu niknie szansa

poznania prawdy.

2) Śledztwo jest też grą zespołową

z trudnym do przecenienia partnerskim

udziałem biegłych.

3) Rozsupłanie niejasności sprawy

zależy od zaistnienia łącznie kilku

czynników, w tym od:

a) czysto fachowych predyspozycji

organu procesowego;

b) bezwarunkowego przywiązania

do idei prawdy, przejawianego

m.in. wrażliwością na zdanie

inaczej myślących;

c) psychologii na poziomie indywidualnym

i całej „drużyny”, odpornej na stres,

nastawionej na sukces i skorej

do wszechstronnego współdziałania

w zespole z jednym, wyrazistym liderem;

d) szczęścia.

Tomasz Grzybowski:

Czy prowadząc oględziny zwłok na miejscu,

myślał Pan od razu o rodzaju badań, które

może Pan zlecić, aby skierować śledztwo na

właściwy tor?

dr Józef Gurgul:

Jak się zaczyna praktykowanie, gdy jest się

młodym prokuratorem, wszystko lub prawie

wszystko wydaje się proste i pewne. Wraz z przy-

rostem doświadczeń i wieku, kiedy przeżyło się

już zarówno radości z odnoszonych sukcesów,

jak i poznało gorycz ponoszonych porażek,

uproszczone rozumowanie „tak-nie”, „dobry-

-zły”, „czarne-białe” ustępowało pola releksji

typu: „a może tak było”. Powstawało miejsce dla

przypuszczeń, że prawdę o czynie i jego sprawcy

dookreślają liczne odcienie, półtony, konteksty

i międzyprzestrzenie. Prowadząc oględziny

miejsc znalezienia zwłok, z coraz większą natar-

czywością trzymałem się zasady, że ślady należy

zawsze zabezpieczać z nadmiarem. Warunki

panujące na miejscu zdarzeń nie sprzyjają

chłodnemu, wyważonemu decydowaniu o przy-

datności dla śledztwa danej zmiany izycznej.

Możliwości takich kalkulacji rysują się w miarę

poszerzania wiedzy o tym, co się wydarzyło.

Sukcesywnie wychodzi na jaw, co konkretnie

powinno się zbadać, a co z zabezpieczonych

śladów wyrzucić jako zbędny balast. W toku

oględzin miejsca i zwłok niczego, powtarzam,

niczego nie wolno bagatelizować. I trzeba upar-

cie dążyć do wykrycia czegoś dotychczas jeszcze

niespotykanego w podobnych przypadkach.

do tej kluczowej czynności dowodowej warto

podchodzić bez jakichkolwiek uprzedzeń. rygor

powstrzymywania się z ocenami obowiązuje

zwłaszcza przed przybyciem na miejsce oględzin

i umysłowym ogarnięciem zastanego tamże

obrazu. reasumując, na kreowanie rzeczowych

i zarazem podatnych na modyikacje koncepcji

śledczych nastaje dobry czas po przeanalizo-

waniu ogólnego wyglądu badanego obiektu

i wstępnym przyjrzeniu się śladom. Generalne

i szczegółowe plany postępowania należy ela-

stycznie korygować zgodnie ze zidentyikowany-

mi potrzebami sprawy. W inicjowaniu wielora-

kich przedsięwzięć, m.in. na styku prokuratora

z biegłym, pewną rolę do spełnienia mają także

pewna spontaniczność, serce oraz wyobraźnia.

Pejcz, narzędzie zbrodni

Zdzisława Marchwickiego

Dr Józef Gurgul

Tomasz Grzybowski:

Skąd takie doświadczenia i wnioski? Czy ja-

kieś zdarzenie, jakaś sprawa utwierdziły

Pana w zasadności tej tezy?

refren”. I w tym momencie iście kosmiczne

zaskoczenie. Kazimierz K. niemalże wykrzyknął:

„Przyznaję się, niech pan pisze…”. Tym samym

w śledztwie nastąpił radykalny zwrot, dalej

gładko się potoczyło. Potem wielokrotnie medy-

towałem nad przyczynami tak nagłej i głębokiej

metamorfozy postawy K. W końcu doszedłem do

wniosku, że tajemnicę tej przemiany tłumaczy

drzemiąca w nim dusza Janka Muzykanta.

Przemawiały za tym bogate dane osobopoznaw-

cze, z których wiele wskazywało, że na życiu

podejrzanego zaważyły dziecięce, niespełnione

pragnienia, by mieć na własność harmonię

i grać, grać, grać… Zaczęło się od kradzieży

tego instrumentu. dlatego, jako praktyk chętnie

i systematycznie penetrujący źródła nauk sądo-

wych, nieodmiennie uważałem i nadal uważam,

że uczone schematy i algorytmy koniecznie

trzeba poznawać, rozumieć i czuć. Ostatecz-

nie jednak warto kierować się wewnętrznym

doświadczeniem, według którego każda

sprawa i każdy człowiek jest niepowtarzalny,

charakteryzowany swoistymi właściwościami.

Wszelkie przedsięwzięcia dowodowe należy

dostrajać do indywidualnych cech konkretnego

przypadku.

zawodową zaczynałem od zaznajomienia

z metodą Widmarka, by sukcesywnie przyswajać

tajniki metod AdH, chromatograicznych itd. Pro-

pozycje grupowych badań krwi w układzie Ab0

z czasem były uzupełniane możliwościami iden-

tyikowania materiału biologicznego rozmaitymi

układami białek surowicy, enzymów czerwono-

krwinkowych itd. O neutronowej Analizie Akty-

wacyjnej (nAA) dowiedziałem się przypadkowo

w latach 70. ubiegłego wieku z zagranicznego

czasopisma, gdy śledztwo w sprawie zabójstwa

20-letniej Urszuli S. znalazło się w całkowitym

impasie. W palcach S. ujawniono pęk wyrwanych

włosów, pochodzących najprawdopodobniej

od sprawcy. Po konsultacji ze specjalistą energii

jądrowej dr. hab. Stanisławem d. i zleceniu mu

opracowania odpowiedniej ekspertyzy pojawił

się promyk nadziei. Istotnie, w przedłożonej mi

opinii Stanisław d. wykluczył pochodzenie do-

wodowych włosów od kilkunastu podejrzanych

o zabójstwo Urszuli S., a jednocześnie uprawdo-

podobnił, że zostały one wyrwane z głowy X-a.

Jeszcze raz, w 1981 r., zleciłem badania metodą

nAA śladu, którym była, jak się okazało, sierść

królika. Uzyskana opinia zapobiegła wniesieniu

do sądu chybionego aktu oskarżenia w sprawie

bardzo medialnej. Wspominam te incydenty,

by poprzez ich wymowę przybliżyć proces

przemian zachodzących w „moich” i nie tylko

moich śledztwach. Ale była również inna, chyba

bardziej sprawcza okoliczność rewolucjonizo-

wania sztuki uprawiania zawodu prokuratora.

I tu nawiążę do przywołanego w pytaniu przy-

kładu sprawy Zdzisława Marchwickiego (Wam-

pira z Zagłębia). Otóż szczególnie tak unikalny

kazus stwarza niebywałą okazję do testowania

mnogich wariantów współdziałania naraz z

kilkoma prokuratorami i grupą kilkudziesięciu

oicerów służby kryminalnej, z których trzeba

stworzyć zgrany zespół, zjednoczony wokół jed-

nego celu. Po drugie, jedynie śledztwo o takim

rezonansie społecznym otwierało drogę, a nawet

wymuszało liczne, niesłychanie ożywione kon-

takty z uczonymi znawcami nauk sądowych tej

dr Józef Gurgul:

do takiego tłumaczenia problemu usposabia

doświadczenie, praktyka. Oto próbka jednego

z szeregu zapamiętanych. Kazimierz K. miał

na sumieniu dwa dokonane i jedno usiłowa-

ne zabójstwo z lubieżności, pomniejszych

występków nie licząc. Z milicjantami wcale nie

rozmawiał. Przedstawiłem się więc i przekazałem

mu zarzuty. nie zareagował. Zachowywał się jak

głuchoniemy i ślepy. dojmująca cisza trwałaby

zapewne ad ininitum, gdybym jej nie przerwał

całkiem mimowolnym pytaniem: „Czy pan lubi

muzykę?”. O dziwo, odpowiedział tym samym:

„A pan prokurator?”. Odparłem krótko: „Tak”, na

co K.: „A jaką?”. Znowu ja: „Klasyczną, Schuberta,

Schumanna, Griegla, ravela…”. Przerwał mi za-

pytaniem: „Co z ravela?”. Ja: „bolero, najbardziej

Tomasz Grzybowski:

Czy warsztat pracy prokuratora zmieniał się

w sposób istotny od lat 60. i czasów słynne-

go Wampira z Zagłębia?

dr Józef Gurgul:

niczego odkrywczego nie będzie w stwierdze-

niu, że proces stawania się prokuratorem trwa

przez całe życie zawodowe. Mój warsztat pracy,

z różnych przyczyn, także ewoluował. Po pierw-

sze wskutek otrzymywania od reprezentantów

nauk sądowych coraz doskonalszych ofert

opiniowania. doraźnie wnosi ono do śledztwa

niezbędną wiedzę, a w dłuższej perspektywie

wpływa na rozwój profesjonalizmu zleceniodaw-

cy, dopingując go do samodoskonalenia. Grubo

upraszczając, można rzec, że swoją przygodę

WyWIAd nUMerU

CIeKAWe PrZyPAdKI

W odróżnieniu od wiadomości interpretacje

nie stanowią rozstrzygnięć ostatecznych.

one tylko przyczyniają się do wzmocnienia

bądź osłabienia argumentów płynących

z informacji.

bIOGrAM

DR JóZEf GURGUL

Tomasz Grzybowski:

Czy na podstawie własnego doświadczenia

byłby Pan w stanie wskazać przykłady kon-

kretnych śledztw, które zasługiwałyby na

wznowienie z uwagi na dostępność nowych

metod badawczych, np. z zakresu genetyki

sądowej?

Cóż, wciąż żal, że w starciu z kwaliikowanym

kłamstwem nie miałem wtedy szans podob-

nych do dzisiejszych.

Tomasz Grzybowski:

Obecnie bardzo często zleca się identyi-

kacyjne badania genetyczne, które jednak

w większości przypadków są bardzo spe-

cjalistyczne. Czy prokurator ufa biegłemu

bezgranicznie, czy też ma jakieś obiektywne

metody weryikacji jego warsztatu i kom-

petencji? Ujmując rzecz bardziej ogólnie:

czy byłby Pan skłonny do stwierdzenia, że

dowody z badań DNA są absolutnie pewne?

Urodził się w 1926 r. w rodzinie chłopskiej.

Podczas wojny ukończył dwie klasy gimna-

zjum w ramach tajnego nauczania. Był żołnie-

rzem 1 Pułku Strzelców Podhalańskich Armii

Krajowej. Studia prawnicze na Uniwersytecie

Jagiellońskim ukończył w 1951 r. Doktorat pt.

„Śledztwa w sprawach o zabójstwa” obronił

na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w

Poznaniu w 1976 r. Prokurator i konsultant

ds. zabójstw, autor lub współautor siedmiu

monograii oraz licznych artykułów w czaso-

pismach specjalistycznych. Był oskarżycielem

w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa,

w tym m.in. w sprawie Zdzisława Marchwic-

kiego, seryjnego mordercy ze Śląska zwanego

Wampirem z Zagłębia.

dr Józef Gurgul:

Jednym z najważniejszych, głęboko przeży-

wanych śledztw było wymierzone przeciwko

byłemu oicerowi nKWd Iwanowi ślezce

vel Zygmuntowi bielajowi. Oskarżałem go

o rozbójnicze wymuszenia oraz o uprowa-

dzenie i zabójstwo wspaniałej lekarki Stefanii

K. w czerwcu 1970 r. Inaczej niż ja oceniając

łańcuch poszlak, sąd uniewinnił ślezkę od

zarzutu z art. 148 § 1 kk. Wyraził np. pogląd,

jakoby tylko informację, a nie dowód stano-

wiły ustalenia podobieństwa modus operandi

postąpienia ze Stefanią K. i przedawnionych

zabójstw czynnych i zdemobilizowanych żoł-

nierzy WP i LWP. Moim zdaniem jej dalsze losy

po wywiezieniu z Płocka zostały udokumen-

towane masą szczegółów układających się

w logiczną całość, pod warunkiem że żaden

nie umknie uwadze oceniającego. dla ilustracji

problemu jeden drobiazg. Otóż po oiarę do

centrum Płocka Iwan ślezko przyjechał w biały

dzień z autentycznymi tablicami rejestracyj-

nymi. Jako eksenkawudzista miał przecież

świadomość, że gdyby K. z tej operacji wyszła

z życiem, owe tablice by go demaskowały. Wa-

żąc poszlaki w ich wzajemnych kontekstach,

nie bez racji argumentowałem, że oskarżony

transportował żywą lub martwą pokrzywdzo-

ną w bagażniku trabanta. Z jego podłogi biegli

wyskrobali substancję z zawartością krwi.

bliższych cech nie udało się ustalić z uwagi na

niedostateczną ilość materiału dowodowego.

Znamienne, że po upływie ponad dwudziestu

lat fakt przewożenia zwłok lekarki w tymże

bagażniku potwierdził osobiście Iwan ślezko

na taśmie w rozmowie z byłym oicerem MO

i dziennikarzem Polskiego radia w domu

Opieki Społecznej w Zagórowie koło Konina.

do takich właśnie spraw warto by wracać wo-

bec nowych, spektakularnych możliwości me-

tod badawczych z zakresu genetyki sądowej.

dr Józef Gurgul:

rozsądny prokurator wie, że jego spojrze-

nie nie obejmuje wszystkiego. Zakłada też,

że szczyptę prawdy można odnaleźć w twier-

dzeniach przeciwnika diametralnie odmien-

nych od swoich. nie zapomina ponadto, że bie-

gły, kimkolwiek by był, niekoniecznie wszystko

dobrze widzi. badając dowody rzeczowe, może,

jak każdy z nas, popełnić błędy, a trafne wyniki

wadliwie zinterpretować. Interpretacja bowiem

jest zabiegiem wymagającym solidnego przy-

gotowania eksperckiego. Ona nadaje efektom

analiz sens łączący je w pewien mniej lub

bardziej spójny kompleks. dla nawiązywania

twórczych, prawidłowych relacji prokurato-

ra z biegłym nie od rzeczy będzie takie oto

zastrzeżenie: w odróżnieniu od wiadomości

interpretacje nie stanowią rozstrzygnięć

ostatecznych. One tylko przyczyniają się do

wzmocnienia bądź osłabienia argumentów

płynących z informacji. Mówiąc wprost, nigdy

nie zaufałbym bezgranicznie opinii żadne-

go biegłego. Żeby postawić kropkę nad „i”:

w odniesieniu do opiniowania metodą dnA

zachowuję ten sam punkt widzenia. Prowadzą-

cego śledztwo obowiązuje kanon, w myśl któ-

rego źródeł wiedzy nie powinno się traktować

jako ostatecznych. Przyczyna pomyłki może

zaistnieć w fazie przedlaboratoryjnej i labora-

toryjnej oraz we wspomnianym już interpreto-

waniu wyników badań. Trzeba wreszcie mieć

baczenie na fakt wieloznaczności języka opinii.

Obok użytych terminów, czyli nazw o wyraźnie

ustalonym znaczeniu, eksperci posługują się

również nazwami nieostrymi, rozmytymi czy

ilościowo ocennymi. Poza tym ów język nie

jest wolny od pewnych naleciałości stricte

osobniczych. Summa summarum dokument

ekspercki, bez względu na osobę wystawcy,

reprezentowaną przezeń specjalność i honory,

powinien podlegać merytorycznej kontroli ze

strony zleceniodawcy, gdyż w nauce odkrywa

się nie tyle niepodważalną pewność, ile nowe

punkty widzenia. Pytania są podstawową for-

mą roboczego reagowania na wątpliwości do-

tyczące ekspertyzy. Przy czym ze wszystkiego

można czynić problem, natarczywie dopytując

nawet wówczas, gdy ciekawość innych już

zaspokojono. Chodzi bowiem o sprawiedliwość

wyrokowania. biegłego nie powinna więc

uwierać dociekliwość prokuratora. Myślenie

i ambicje obu muszą być podporządkowane

wspólnej trosce o dobór metod i dróg niemyl-

nych rozwiązań, rodzących się najpewniej na

pograniczu zawodowych, z reguły komplemen-

tarnych zainteresowań.

Krwawe odbicie

linii papilarnych

Ta historia rozpoczęła się w pochmurne listopadowe popołudnie

w jednym z kujawskich miast. Aura nie zapowiadała niczego

szczególnego. Pan Krzysztof M. jak co dzień wracał po pracy

do domu. W pewnym momencie spostrzegł młodych mężczyzn

wybijających szybę pobliskiego sklepu w akcie bezmyślnego

wandalizmu. nie mógł nie zareagować...

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: