Wychowanie przez sztukę.doc

Wychowanie przez sztukę – notatki

Koordynator: Beata Marcinkowska

1.      Znaczenie sztuki dla rozwoju człowieka.

-Definicja sztuki sformułowana przez Władysława Tatarkiewicza, według którego sztuka jest odtwarzaniem rzeczy, konstruowaniem form bądź wyrażaniem przeżyć, pod warunkiem, że efekt tego odtwarzania, konstruowania, wyrażania zdolny jest zachwycać, wzruszać lub wstrząsać.

-Wychowanie estetyczne to wychowanie człowieka. Mówiąc inaczej, to działania zmierzające do tego, „aby człowiek stawał się człowiekiem”. Jest to możliwość zapewnienia warunków do rozwoju „wszystkich dyspozycji składających się na człowieka integralnego, a więc zarówno umysłu, jak i uczuć, wyobraźni i aktywności twórczej umożliwiającej konkretnym jednostkom nieustanne wzbogacanie siebie i samorealizację”. Jest to wielostronne kształcenie, gdzie wartości estetyczne i artystyczne wykorzystywane są do pogłębiania życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej, samoekspresji, a także umożliwianie kontaktu z dziełami sztuki.

Znaczenie sztuki dla rozwoju człowieka:

-Szuman dostrzegał znaczenie sztuki dla wszystkich etapów rozwoju człowieka, podkreślając jej rolę zwłaszcza w umacnianiu postawy „afirmacji życia".

- Sztuka odwołuje się wprost do wyobraźni ludzi, a zatem odpowiada naturalnemu porządkowi rozwoju człowieka i stworzonej przez niego kultury. 

-Poznanie rzeczywistości przez pryzmat sztuki – prowadzi człowieka do poszukiwania, dostrzegania i doznawania piękna, a ono nie poucza, lecz raduje i nasyca naszą świadomość, nasze zmysły, wyobraźnię i uczucia.

-Obcowanie ze sztuką spełnienia wielostronne funkcje w rozwoju osobowości dziecka:

ü      poznawczą - ponieważ pobudza procesy spostrzegania, mowy i myślenia oraz ułatwia ich kształcenie, poszerza wiedzę o życiu.

ü      moralną i społeczną - gdyż rozwija wrażliwość na piękno, dobro i zło, zdolności odczuwania przeżyć innych ludzi, w wprowadza w krąg wartości ogólnoludzkich i zacieśnia więź społeczną z najbliższym otoczenie.

ü      więź zdrowotną - przynosi, bowiem dziecku radość i dobre samopoczucie, odprężenie, przyczynia się do harmonijnego rozwoju psychicznego i fizycznego.

-Sztuka staje się swoistym źródłem wiedzy o człowieku zarówno przez pryzmat jego obrazu, jaki rysuje, jak i przez pryzmat doświadczeń ludzkich, które pobudza. Ujawnia napięcia, niepokoje, przeżycia odrębne i swoiste. Obok więc sztuki będącej obrazem człowieka, obok sztuki będącej »narzędziem« jego rozwoju i sublimacji, jest sztuka także »sposobem« otwierającym sekrety ludzkich doświadczeń i ich mechanizmy. Jest po prostu źródłem estetycznej samowiedzy człowieka.

- Sztuka odgrywa ogromną rolę w różnych sferach życia ludzkiego. Tymi sferami są: otaczający świat, stosunki międzyludzkie i osobowa tożsamość człowieka (samowiedza i samorealizacja). Sztuka kształtuje człowieka i wzbogaca jego wiedzę.

- sztuka kształtuje nie tylko dobry smak, ale pogłębia życie osobowe. Połączenie doznawania i działania jest podstawą ludzkiej osobowości,

- Może ona sprawić, że człowiek będzie miał inne, nowe podejście do siebie, swoich spraw, innych ludzi, świata, co przyczynia się do rozwoju jego osobowości. Sztuka, jako integralny składnik kultury ma wartość autonomiczną, a zarazem niesie w sobie ogólnoludzkie wartości ważne w rozwoju i kształtowaniu osobowości.

W życiu człowieka oraz społeczeństwa sztuka pełniła i pełni szereg funkcji, wśród których najważniejsze to funkcje:

- estetyczna - sztuka powinna wywołać u odbiorcy swoiste przeżycia estetyczne, radość z przeżywania piękna,

- komunikacyjna - artysta przez swoje dzieło przekazuje informacje, porozumiewa się z odbiorcą,

- poznawcza - dzieło sztuki przekazuje wiedzę formalną o samym dziele, ale też poprzez treść o historii, przeszłości, życiu ówczesnych ludzi,

- etyczna - sztuka przekazuje pewne wartości, wychowuje, uczy, pokazuje pewne wzorce postępowania,

- metafizyczna - dzieła pobudzają uczucia, przeżycia duchowe, są inspiracją dla innych artystów,

- emocjonalna - dotyczy głównie tańca i muzyki, pomaga wyrażać emocje,

- terapeutyczna - sztuka pomaga leczyć, jest swoistym katharsis, pomaga uwolnić cierpienie, odreagować zablokowane napięcia, stłumione emocje, oczyszcza psychikę; działania terapeutyczne (arteterapia) mogą odbywać się poprzez muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię, sztuki plastyczne oraz dramę; arteterapia stosowana jest w pracy z osobami cierpiącymi na różnego rodzaju zaburzenia psychosomatyczne,

- ludyczna - odpręża i pomaga się odstresować poprzez zabawę, taniec, muzykę, komedię, satyrę, kabarety,

- identyfikacyjna i integracyjna - sztuka integruje, określa przynależność do pewnej grupy społecznej, pomaga zachować tożsamość kulturową i narodową,

- użytkowa - sztuka służąca celom praktycznym, codziennym, sztuka użytkowa to rzemiosło, architektura, przedmioty codziennego użytku,

- wychowawcza - wychowuje i uczy, wskazuje normy i wzorce postępowania.

2.      Sztuka a kształtowanie wartości.

Sztuka a kształtowanie wartości:

- sztuka wychowuje, uczy, nakłania, uwidacznia pewne wzorce postępowania,

- Dzięki obcowaniu z wytworami określonej kultury osiągamy wspólnotę z jej wartościami i lepsze jej zrozumienie. Tak kształtuje się poczucie przynależności do określonej wspólnoty narodowej, a dzięki przeżywaniu narodowych wartości kształtują się uczucia patriotyczne. Dzięki obecności w naszym doświadczeniu sztuki innej niż narodowa możemy lepiej zrozumieć ludzi innej narodowości. Sztuka umacnia, więc tożsamość jednostki, grup narodowych, czy społecznych, ale jednocześnie też stwarza możliwości dialogu.

- Sztuka umożliwia konkretne widzenie rzeczywistości, ukazuje nam to, czego nie dostrzegamy w sposób naturalny.

- Poznanie świata i wiedza o innym człowieku są sposobem osiągania przez człowieka samowiedzy, czyli świadomości własnego “ja”.

- Dzieła sztuki poruszają ludzki umysł, uczucia i wyobraźnię, są źródłem nowych doświadczeń, pozwalają lepiej rozumieć innych ludzi, co przyczynia się do osobistego wzbogacania.

- Sztuka może uaktywnić uśpione w człowieku wartości.

- sztuka daje wskazówki do moralnego postępowania, daje modelowych bohaterów; bądź przedstawia uwikłania człowieka w trudne sytuacje, nie uspokaja, ale drażni i niepokoi. Sztuka nie daje jednostronnego moralizmu, lecz zachęca do rozumienia i współodczuwania, które wzbogaca wymiar człowieczeństwa,

- Sztuka, jako integralny składnik kultury ma wartość autonomiczną, a zarazem niesie w sobie ogólnoludzkie wartości ważne w rozwoju i kształtowaniu osobowości. 
- Umożliwia pełniejsze, bardziej osobiste myślenie o otaczającym świecie i człowieku, w które angażują się zmysły i intelekt,

- dzięki niej mamy możliwość rozumienia ich przeżyć i doświadczeń osobistych,

- włączała się i włącza we wszystkie ludzkie sprawy, zarówno polityczne, narodowe, jak i społeczno-ekonomiczne,

- jest składnikiem wszystkich działań ludzkich, uczestniczy w polepszaniu i upiększaniu życia człowieka,

- zapewnia ciągłość kultury, łącząc przeszłość i teraźniejszość, przekazując wartości istotne dla kolejnych zmieniających się pokoleń,

- sztuka uczy nas życia, jako zespołu wartości samoistnych, wartości nieinstrumentalnych, nie tylko wychowanie ma służyć sztuce, ale to właśnie sztuka ma służyć wychowaniu,

-kształtuje wrażliwość człowieka na zjawiska estetyczne, na piękno,

- Człowiek tworzy sztukę, sztuka zaś jest źródłem wartości, które wyrażają i współtworzą człowieka. Przygotowanie człowieka do odbioru wartości piękna to wychowanie estetyczne,

- wychowanie z myślą o kształtowaniu postaw moralnych, umysłu człowieka, jego stosunku do świata, do innych ludzi, do siebie samego, a przede wszystkim o pobudzaniu jego dyspozycji twórczych i wyobraźni Irena Wojnar określa mianem wychowania „przez sztukę”,

- Człowiek kształtuje się zarówno pod wpływem kontaktu z wytworami (dziełami) sztuki, jak i w wyniku działalności ekspresyjnej i twórczej,

- zarówno proces kształtowania kultury estetycznej, wyrabianie dobrego smaku, umiejętności oceny i zrozumienia zjawisk estetycznych, czyli wychowanie do sztuki, oraz proces kształtowania osobowości w zakresie moralnym i intelektualnym, oczywiście w swoisty sposób. Wychowanie przez sztukę to także inspirowanie postaw i dyspozycji twórczych, wyzwalanie ekspresji i wyobraźni, tak bardzo potrzebnych współczesnemu człowiekowi,

- sztuka, pozostając istotnym czynnikiem sublimacji i wychowania człowieka, ujawnia się, jako sposób odkrywania tego, co ludzkie,

- Sztuka jest źródłem wiedzy o świecie i ludziach, jest źródłem wiedzy o nas samych.

Stanisław Ossowski podsumowując swoje rozważania, sprecyzował nastę­pujące elementy wychowawczej roli sztuki:

1. Oczyszczające działanie wzruszeń estetycznych,

2.Pogłębianie Kultury współżycia przez kształtowanie różno­rodnych a bezinteresownych więzi społecznych zarówno na te­renie fikcji, jak i na gruncie stosunków między żywymi ludźmi,

3.Pogłębianie plastyczności umysłu i wrażliwości uczuciowej w związku z artystycznym zwielokrotnieniem rzeczywistości,

4.Podniecający wpływ obrazów rzeczywistości i pewnych wizji artystycznych związanych z tokiem spraw społecznych,

5.Kształtowanie postawy twórczej względem świata nie tylko u twórców dzieł sztuki, ale i u tych odbiorców, którzy wobec pewnych typów dzieł sztuki znajdują postawę czynną.

3.      Zalety metod aktywizujących.

Zalety metod aktywizujących:

- uczniowie nabywają umiejętności współdziałania w grupie, zrozumienia, tolerancji, uczą się od siebie nawzajem,

- dzieci angażują się emocjonalnie, są aktywne w sferze percepcyjnej, ruchowej, werbalnej i emocjonalno-motywacyjnej. Angażują umysł, wolę, emocje, zmysły, badają, doświadczają i działają,

- umożliwiają rozwijanie umiejętności przedmiotowych, a także kompetencji kluczowych, takich jak twórcze rozwiązywanie problemów, skuteczne komunikowanie się, współpraca w grupie, umiejętność wykorzystania i łączenia informacji z różnych źródeł, są one przydatne w dalszym życiu i ułatwiają funkcjonowanie w świecie,

- zarówno uczniowie, jak i nauczyciel mogą wyzwolić w sobie autentyczną motywację i ciekawość poznawczą,

- można nimi efektywnie pracować z uczniami o różnych zdolnościach percepcyjnych (wzrokowcami, słuchowcami, kinestetykami),

- wyzwalają duże pokłady aktywności uczniów,

- umożliwiają uczniom dopuszczenie do głosu w czasie lekcji,
- rozwijają myślenie, dają okazję do rozmów, wymiany doświadczeń,
- gwarantują dużą trwałość wiedzy zdobytej w sposób aktywny (50-75%),
- integrują grupę w czasie wspólnej pracy, zabawy,
- rozwiązują uczniów intelektualnie i emocjonalnie,
- uczą sztuki komunikowania się w grupie i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym,
- kształtują nastawienie nauczyciela na potrzeby ucznia,
- są szansą na wyrwanie się z szarej szkolnej codzienności,
- mają szczególnie dużą wartość w zajęciach z uczniami mniej zdolnymi i niepełnosprawnymi,
- sprzyjają zainteresowaniu uczniów tematem,
- służą integracji wiedzy z różnych przedmiotów.

- w centrum uwagi znajduje się nie program, ale osoba ucząca się i jej proces uczenia się,

- takie metody pracy mogą zagwarantować wychowankom przyswojenie określonej wiedzy, a dodatkowo wykształcą umiejętności, które pozwolą im twórczo tę wiedzę wykorzystać,

- podkreśla się aktywność i zaangażowanie ucznia, możliwość wyboru, znaczenie ekspresji, rozwijanie indywidualności,

- celem jest rozwijanie umiejętności sprawności, zarówno w sferze intelektualnej jak i emocjonalnej, społecznej i moralnej,

- nauczyciel dąży do kształtowania następujących umiejętności: samodzielnego myślenia, stawiania pytań i szukanie na nie odpowiedzi, samodzielnego poszukiwania potrzebnych informacji rozwiązywania problemów,

- łączenie teorii z praktyką, rozwijania umiejętności wykorzystywania wiedzy teoretycznej w rozwiązywaniu konkretnych problemów oraz umiejętności integrowania różnych treści,

- uczniowie biorą udział w planowaniu tego, czego chcą się nauczyć,

- nauczyciel stara się stworzyć okazję do nowych doświadczeń, do eksperymentowania; jego zadanie polega na planowaniu aktywności uczestników lekcji, na przygotowaniu zadań problemów, na udzielaniu pomocy, dostarczeniu materiałów i ułatwieniu korzystania z nich.

Podział metod aktywizujących:

1. Wykład służy temu, by uczeń poznał określony kontekst, a także umożliwia wprowadzenie i podsumowanie większych partii materiału.

2. Czytanie służy temu, by uczeń czytał ze zrozumieniem i rozumiał cudze myśli, różne konteksty.

3. Pisanie służy temu, by uczeń umiał właściwie i w rozmaity sposób wyrażać swoje myśli.

4. Dyskusja służy temu, by uczeń doświadczył rozmaitości poglądów i ocen oraz umiał przedstawiać własne stanowisko, bronić go i korygować je.

5. Pytania i odpowiedzi służą temu, by uczeń umiał się dziwić i dociekać.

6. Pokaz, demonstracje służą temu, by uczeń zobaczył na własne oczy pewien wycinek opowiadanej rzeczywistości.

7. Gry dydaktyczne służą temu, by uczeń poznawał różne strategie parażyciowe.

8. Granie ról służy temu, by uczeń rozumiał strukturę i dynamikę roli.

9. Drama służy temu, by uczeń poczuł, przeżył na własnej skórze.

10. Symulacje służą temu, by uczeń trenował określone umiejętności w bezpiecznym kontekście.

11. Analiza przypadku służy temu, by uczeń uczył się na doświadczeniach innych.

12. Karty dydaktyczne służą temu, by uczeń wiedział, co, jak i kiedy ma robić.

13. Organizacja graficzna (mapy mentalne, linie czasu) służy temu, by uczeń nauczył się „obrazów myśli” i myślenia w kategoriach procesów i chronologii.

14. Metody kreatywne (twórczego rozwiązywania problemów) służą temu, by uczeń poszerzał pole możliwości i horyzonty wyobraźni.

15. Ćwiczenia służą temu, by uczeń poprzez praktykę dochodził do sprawności w określonym wycinku lub dziedzinie.

16. Metody zintegrowane (tzw. metoda projektu) wykorzystują w skumulowany sposób założenia i efekty edukacyjne różnych metod do realizacji długofalowej akcji dydaktycznej oraz służą umożliwieniu doświadczenia współpracy grupowej.

5