1
Zagadnienia egzaminacyjne PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA
I i II moduł skryptu
1. Zmiana rozwojowa
2.Filogeneza, ontogeneza, antropogeneza
3.Regres, progres
4.Rytm, tempo, dynamika rozwoju
5.Teoria zadań rozwojowych Havighursta
6.Metody badawcze
7.Badania podłużne
8.Badania poprzeczne
9.Teoria Piageta, Wygotskiego
10.Schemat, operacja, asymilacja, akomodacja
11.Zmiany rozwojowe pamięci, f-nia emocjonalnego
12.Fazy rozwoju przywiązania
13.Rozwój moralny wg Kohlbega
III moduł
Tu nie jestem w stanie wyodrębnić treści ważniejszych od mniej ważnych, bo to juz jest b. okrojona wersja.
Rozwój poszczególnych funkcji w poszczególnych okresach
Moduł 1 i 2
1. Zmiana rozwojowa - to ciąg zmian jakie zachodzą w ludzkim organizmie , trwają one w ciągu całego życia. Rozumiana jest jako zmiana jednokierunkowa, nieodwracalna, trwała i autonomiczna, tzn. spowodowana działaniem czynników tkwiących wewnątrz danego układu ewoluującego. Zmiana rozwojowa może mieć charakter zarazem ilościowy i jakościowy. Zmiany rozwojowe są trwałe i nie można cofnąć ich na przykład na drodze oduczania. Mogą inicjować kolejne zmiany i oddziaływać na przebieg rozwoju w dłuższym czasie. Ich źródła tkwią w jednostce, w wewnętrznej dynamice jej systemu psychicznego.
Istnieją podziały zmian rozwojowych w zależności od kryteriów, jakie bierze się
pod uwagę. Kryteria najczęstsze to:
1. Czas, w jakim zmiany się dokonują.
2. Charakterystyczne cechy przebiegu zmian i następstwa, jakie powodują.
3. Wymiar jednostkowy czy ponadjednostkowy zmian.
— filogeneza — poszukuje zaczątków psychiki na wczesnych szczeblach ewolucyjnych i bada jej kształtowanie się u coraz wyższych gatunków
— ontogeneza — bada rozwój jednostki od zapłodnienia przez kolejne okresy życia
— antropogeneza — bada rozwój człowieka na przestrzeni wieków, od ludzi pierwotnych począwszy, na czasach dzisiejszych skończywszy
regres - powrót do wcześniejszego, gorszego stanu w rozwoju czegoś
progres - postęp lub rozwój czegoś
- Rytm rozwoju rozumiemy jako stopień harmonii zmian progresywnych,
jakie dokonują się w organizmie i psychice dziecka, a więc w poszczególnych sferach
rozwoju. Wyróżnia się następujące modele rytmu rozwoju:
a. Rozwój harmonijny — gdy rozwój poszczególnych funkcji rozwija się z podobną
szybkością. Możliwe formy rozwoju harmonijnego to:
— rozwój harmonijny o przeciętnym tempie,
— rozwój harmonijnie (globalnie) opóźniony,
— rozwój harmonijnie (globalnie) przyspieszony.
b. Rozwój nieharmonijny ma miejsce, gdy poszczególne sfery rozwijają się w innym
tempie (nierównomierny rytm rozwoju
- Tempo rozwoju rozumiemy jako szybkość, z jaką dokonują się w organizmie
i psychice dziecka różnorodne zmiany progresywne. Wyróżnia się następujące modele tempa rozwoju:
a. Przeciętne tempo rozwoju, które określamy formułą WR = WŻ (wiek rozwoju jest
równy wiekowi życia).
b. Rozwój opóźniony, który określamy formułą WR < WŻ. Wiek rozwoju jest wówczas
niższy niż wiek życia dziecka (np. dziecko ma 5 lat, a z badań wynika, że wiek
jego rozwoju to 3 lata). Przykłady globalnego opóźnienia tempa rozwoju, zarówno
psychicznego, jak i motorycznego, można znaleźć w pewnej grupie dzieci
z upośledzeniem umysłowym.
c. Rozwój przyspieszony, który określa formuła WR > WŻ. W tej sytuacji mamy do
czynienia z globalnym przyspieszeniem tempa rozwoju psychoruchowego, a wiek
rozwoju jest w tym przypadku wyższy niż wiek życia (np. dziecko 2-letnie funkcjonuje
jak dziecko w wieku lat 3).
- Dynamika rozwoju to stopień stałości tempa rozwoju w dotychczasowym przebiegu rozwoju psychoruchowego
5.Teoria zadań rozwojowych Havighursta opisuje ona rozwój człowieka w ciągu całego życia. Rozwój człowieka rozpatrywany jest tu z punktu widzenia zadań rozwojowych, jakie od urodzenia napotyka i powinien realizować. W określonych etapach życia można wyróżnić typowe, specyficzne dla danego okresu, zadania. Ich źródłem są dojrzewanie fizyczne, oczekiwania kulturowe, osobiste standardy, wartości i aspiracje człowieka. Pomyślne rozwiązanie zadań danego okresu prowadzi do zadowolenia oraz sukcesu przy podejmowaniu późniejszych zadań. Niepowodzenie w ich realizacji może prowadzić do braku aprobaty ze strony otoczenia, czyni człowieka nieszczęśliwym i zwiększa trudności przy realizowaniu zadań kolejnych. Na podstawie teorii zadań rozwojowych możliwa jest obserwacja i rejestracja poszczególnych zachowań jednostki, ich opis i analiza. Umożliwia to wysuwania pierwszych hipotez co do prawidłowości rozwoju i stanowi podstawę do dalszych poszukiwań teoretycznych lub badawczych
Koncepcję Havighursta można zaliczyć do modeli cyklicznych zmiany rozwojowej. Rozwój ujmowany jest tu bowiem jako szereg cyklicznych zmian wyznaczonych przez zadania na kolejnych etapach życia. Zmiany w kolejnych cyklach nie oznaczają jednak wzrostu, lecz stanowią konieczne elementy dalszego rozwoju. W planowaniu działań pomocowych można dzięki tej teorii dokładnie określić cele jednostki w danym okresie życia i możliwe sposoby ich osiągania. Model ten może być więc użyteczny diagnostycznie.
6.Metody badawcze – metody badań stosowane w psychologii, także rozwojowej, to: eksperyment, obserwacja, wywiad oraz technika korelacyjna.
- eksperyment
- techniki obserwacyjne dotyczą badania naturalnego zachowania jednostek, a podstawową
zasadą jest tutaj ograniczenie do minimum oddziaływania obserwatora.Dwa podstawowe rodzaje obserwacji to obserwacja w warunkach naturalnych i obserwacja kontrolowana.
- obserwacja kontrolowana dotyczy obserwacji zachowania spontanicznego, jednak
obserwator do pewnego stopnia manipuluje sytuacją np. badania nad reakcjami
niemowląt na nowe sytuacje.
- wywiad obejmuje zwykle rozmowę badającego z badanym. Metoda pozwala na poznanie procesów myślowych, postaw, wyobrażeń i zjawisk psychicznych niedostępnych w drodze bezpośredniej obserwacji
- technika korelacyjna opiera się na poszukiwaniu statystycznie istotnego związku
między dwiema zmiennymi, np. badanie związku wychowania w rodzinie alkoholowej
z niską samooceną. Technika pozawala mierzyć relację między naturalnie
występującymi zmiennymi bez manipulowania nimi, nie pozwala jednak na wyciąganie
wniosków przyczynowo-skutkowych.
7. Badania podłużne - psychologiczne badania i porównywanie wyników tej samej grupy osób przez dłuższy okres (kilkanaście lat i dłużej), przy użyciu takich metod jak: obserwacja i testy , eksperymenty psychologiczne itp. Badania podłużne umożliwiają śledzenie i opisywanie procesu rozwoju jednostki, szczególnie w zakresie stałości lub zmienności cech osobniczych, wady - kilkakrotny pomiar zniekształca wyniki, liczebność grupy z biegiem czasu obniża się, niekontrolowane wzajemne interakcje badanych, także z badającymi
8. Badania poprzeczne - psychologiczne badanie i porównywanie wyników różnych grup wiekowych, dobranych z poszczególnych okresów rozwojowych i poddawanych jednorazowym badaniom testowym eksperymentom itp. Badania poprzeczne umożliwiają określenie właściwości rozwojowych, charakterystycznych dla określonego wieku życia; wady - niekontrolowany wpływ przynależności do określonej kohorty (grupy pokoleniowej); zaleta - nie są czasochłonne; nie weryfikują żadnego modelu zmian rozwojowych; pojedyncze osoby badane są raz
Jeana Piaget prowadził szczegółowe obserwacje zachowań dzieci, stosując metody
badawcze, takie jak wywiad kliniczny i obserwację w warunkach naturalnych , na ich podstawie doszedł do wniosku, że istotą rozwoju psychicznego jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych. Mechanizmem tak rozumianego rozwoju jest dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, u którego podstaw leżą dwa, powiązane ze sobą, procesy – asymilacja i akomodacja. Doszedł do wniosku że dzieci poznając nowe rzeczy, powołują się po części na rzeczy poznane wcześniej. Z koncepcji rozwoju poznawczych Piageta można nauczyć się jak spoglądać na dziecko w danym wieku, jakich metod wychowawczych użyć by dostosować się do odpowiedniego stadium rozwoju dziecka. Piaget proponował stadialny model rozwoju poznawczego. Postulował, że dzieci przechodzą kolejno przez każde stadium w podobnym wieku, a tempo przechodzenia przez nie jest determinowane w głównej mierze przez biologiczne procesy dojrzewania. W każdym stadium pojawiają się coraz doskonalsze poziomy myślenia, które uzupełniają formy poprzednie.
W teorii Piageta kontekst społeczny nie odgrywał znaczącej roli. Rozwój poznawczy
ujmowany był jako proces konstruowania modelu umysłowego rzeczywistości
zewnętrznej, który przebiega relatywnie, niezależnie od innych ludzi. Wielu psychologów
akcentowało jednak społeczne uwarunkowania rozwoju poznawczego.
Jednym z nich był Lew Wygotski
Podstawową myślą teorii Lwa Wygotskiego jest stwierdzenie, że rozwój umysłowy to zasadniczo proces społeczny. Dzieci rozwijają się intelektualnie w rezultacie społecznych
interakcji. Nie odkrywają świata na nowo, jak postulował Piaget, lecz korzystają
z mądrości nagromadzonej przez poprzednie pokolenia. Wygotski twierdził, że to nauczyciel odgrywa kluczową rolę w edukacji dziecka. Nauczyciel powinien tak kierować zajęciami, by nakłaniać dziecko do podejmowania zadań przekraczających nieco jego obecne możliwości. Dzięki takiej zdrowej inspiracji dzieci mogą wykonywać zadania wykraczające poza ich umiejętności, czego bez pomocy nauczyciela nie mogłyby dokonać. Wyroznil on trzy podstawowe elementy w procesie rozwoju poznawczego:
- dzialanie- dzieki niemu dziecko reaguje na otaczajacy je swiat.
- jezyk- dzieki niemu dziecko jest zdolne do refleksji nad swoim mysleniem i jest w stanie wykorzystac mowienie do siebie na temat rozwiazywnia danego problemu.
-sytuacje spoleczne- czyli interakcje z rodzicami, rowiesnikami, nauczycielami, co w procesie wspolpracy pomaga osiagnac rozumienie. Dzieki nim takie dziecko uczy sie przez elementy wlasnej kultury.
Dla Wygotowskiego waznym pojeciem byla rowniez "strefa najblizszego rozwoju czyli "roznica pomiedzy tym, co dziecko juz wie, a tym , czego moze sie nauczyc pod kierunkiem innych". Z koncepcji Wygotskiego wynika, ze nauka niekoniecznie polega na wklepywaniu jej na pamiec, ale na rozwijaniu zdolosci poznawczych. Wartość teorii Wygotskiego to spojrzenie na dziecko w kontekście społeczno-kulturowym, a nie traktowanie go jako jednostki wyizolowanej.
Schemat jest wewnętrzną reprezentacją określonych fizycznych lub umysłowych
Czynności. Zdaniem Pigeta człowiek przychodzi na świat zaopatrzony
w szereg wrodzonych schematów odpowiadających reakcjom odruchowym
(np. patrzenia, ssania). W trakcie rozwoju integrują się one ze sobą, rozwijają oraz
powstają nowe schematy w odpowiedzi na oddziaływania środowiska.
Operacja jest strukturą umysłową wyższego rzędu, nie jest dana od urodzenia i zwykle
nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem średniego dzieciństwa (wiek
szkolny). Jej cechą charakterystyczną jest odwracalność. Oznacza to, że operację
można traktować jako czynność umysłową, która może zostać odwrócona —
wykonana, by tak rzecz, w kierunku powrotnym. Przykładowo,
starsze dziecko, zdolne do myślenia operacyjnego, jest w stanie zrozumieć, że dodawanie
jest odwracalne przez odejmowanie
ASYMILACJA to proces w którym nowy przedmiot, idea zostaje zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności (schematy) które dziecko już zna. Umożliwia jednostce działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą już istniejących schematów
AKOMODACJA jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów i informacji. Pozwala zmieniać istniejące schematy lub wytwarzać nowe.
Przykładem powyższych procesów a a ,może być dziecko, które po raz pierwszy widzi
kota. Interpretuje to zwierzę jako psa, bowiem z nim już się spotkało — dokonuje
więc asymilacji „kota” do schematu „psa”. W miarę otrzymywania nowych informacji
o cechach kotów dokonuje akomodacji swych struktur poznawczych i w konsekwencji
rozwija nowy schemat — schemat kota. Zanim dziecko nabędzie nową wiedzę, trwa w stanie równowagi. Gdy napotka coś nowego, zostaje on zaburzony i procesy asymilacji oraz akomodacji działają, by go przywrócić.
Zmiany rozwojowe pamięci
Pamięć to zachowawcza właściwość tkanki nerwowej, przejawiająca się w możliwości;- nabywania (gromadzenia)- przechowywania...
sylwia22886