Awangarda
Formacja ideowo-artystyczna, która ogarniając wszystkie dziedziny sztuki, zaczęła krystalizować się w europejskim kręgu kulturowym ok. 1910r. wraz z pojawieniem się manifestów futuryzmu, formuł kubizmu i ekspresjonizmu. -> traci żywotność na początku lat 30’ na wskutek przemian świadomościowych społeczeństw, mutacji ideologiczno-politycznych oraz rozczarowania artystów.
Stanowiła odpowiedź na kryzys sztuki oraz dążenie do takiego jej przekształcania, jakie pozwoliłoby sprostać nowym warunkom społecznym i kulturowym XX wieku.
Formacja ta burzyła dotychczasowe kanony estetyczne: poczucia piękna, rozumienia dzieła sztuki, pojmowania sztuki w ogóle, przeżyć z nią związanych oraz zobowiązań wobec rzeczywistości i odbiorcy.
Kierunki: futuryzm, kubizm, ekspresjonizm, dadaizm, konstruktywizm, surrealizm i formuły sztuki proletariackiej.
Czym się różni modernizm od awangardy? Niczym – modernizm i awangarda = sztuka nowoczesna.
Cechy:
- komunał, antytradycjonalizm, radykalizm w stosunku do tradycji,
- nowatorstwo, tzw. mit postępu (postulat postępu) – to, co nowe jest lepsze od tego, co stare, a więc pogoń za nowością,
- potrzeba progresywizmu – postęp o charakterze formalnym, eksperymentatorstwo,
- wzrost świadomości modernistycznej,
- wysyp programotwórstwa i manifestów, np. futuryzm,
- bunt: prowokacja (futuryści, dadaiści),
- rewolucyjność na trzech płaszczyznach: artystycznej, reorganizacja społeczeństw (mniej lub bardziej radykalna), obyczajowej
- antymieszczańskość, lewicowość, proletariackość, anarchizm
- witalizm, aktywizm, dynamizm sztuki
- idee maszynizmu, fascynacja techniką, urbanizm
- prymitywizm, barbarzyńskość – zacząć wszystko od nowa
- koncepcja dzieła otwartego, niedokończonego, przekraczanie granic kompozycyjnych
Fazy formacji modernistycznych (od lat 70’ XIX wieku do lat 70’ XX wieku):
1. Od II poł. XIX wieku do początków wieku XX: faza protoawangardowa, przedawangardowa - impresjonizm i postimpresjonizm w malarstwie (Mung, Van Gogh), w literaturze symbolizm i naturalizm
- modernizm był antyromantyczny w odróżnieniu od Młodej Polski
2. 1910r. – 1930r: awangarda historyczna – Wielka Awangarda – kubizm w malarstwie, futuryzm w malarstwie i literaturze, konstruktywizm w sztukach plastycznych, dadaizm i surrealizm w literaturze i architekturze;
- „Panny z Avignon” Picassa – koniec z powodów politycznych – emigracja artystów z Europy do USA (Nowy Jork – stolica sztuki awangardowej)
3. 1955r. – 1970r.: faza neoawangardowa – popart brytyjski i amerykański, nowy realizm (europejska odpowiedź popartu), happening, międzynarodówka performenów, konstytucjonalizm, teatr absurdu, twórczość amerykańskich bitników
- koniec: z powodów końca eksperymentów, pusty obraz, „pusty” utwór muzyczny – nic nowego nie da się wymyślić
Później postmodernizm, czyli epoka ponowoczesna.
PROTOAWANGARDA
Impresjonizm: fragmentaryczność, perspektywizm – zaufanie do złudzeń czysto optycznych, sztuka niemimetyczna, myślenie o sztuce w kategorii tworzywa, nacisk na autonomię sztuki jako takie, twierdzenie, że świat sztuki rządzi się własnymi prawami.
Istotą malarstwa jest wizualność, kolor. Malarstwo jest adresowane do oka, muzyka do słuchu, a literatura do intelektu. Literatura powinna być wieloznaczna.
Wyrzucili z malarstwa to, co literackie – elementy biblijne, historyczne itp. – obraz to kompozycja kolorów na płótnie, nie powinien niczego streszczać, ale dobrze wyglądać.
Pejzaż, scena rodzajowa, martwa natura, portret – zostały odrzucone przez impresjonistów, bo nie generują żadnych znaczeń.
Konstruktywizm: wywodził się z futuryzmu, stosowanie formalnej dyscypliny, ograniczenie do prostych elementów geometrycznych (koło, trójkąt, linia prosta), skupienie na strukturze (hasło: czysta sztuka). Doceniali osiągnięcia cywilizacji i jej materiały: szkło, metal. Zainteresowanie sztuką użytkową – meble, przedmioty codziennego użytku – już nie „sztuka dla sztuki”, ale sztuka użyteczna.
Nastąpiło połączenie artysty i inżyniera oraz sztuki z przemysłem.
Konstruktywiści łączyli się w grupy zinstytucjonalizowane, np. Wyższy Zakład Artystyczno-Techniczny w Moskwie (Kandyński, Malewicz) – szkoła wyższa, powołania w 1920 roku dekretem, miał kształcić nowy typ artysty, z cechami artysty tradycyjnego, ale biegłego w nowinkach technicznych. Analogiczne grupy istniały w Europie Zachodniej, w Niemczech Bauhaus, trzeci ośrodek w Holandii „de Stijl”, grupa artystyczna (Theo von Doesburg oraz Piet Mondrion).
Typowy pooświeceniowy racjonalizm, powrót do strukturalizmu – ład i porządek racjonalny (cywilizacja i kultura), to, co nie było wyjaśnione, będzie wyjaśnione.
Materia – minus, Kultura, Cywilizacja – plus. U Orwella totalitarna cywilizacja techniki.
Porządkowanie sztuki – autonomia sztuk – co jest literaturą, malarstwem itp. – forma ekstremalna odrębności sztuk.
Każdy element powinien być funkcjonalny, estetyczny, pełnić swoją funkcję, być prosty w obsłudze. Minimalizm, ascetyzm – redukcja środków wyrazu do cech elementarnych. Trzy podstawowe kolory: czerwony, niebieski, żółty.
- Awangarda Krakowska – idee konstruktywizmu: metafora ekonomiczna.
- Kolektywizm konstruktywizmu – myśl marksistowska, utylitaryzm – droga do produktywizmu.
Kubizm: kubiści przywrócili malarstwu przedmiot: martwa natura. Zarzucali impresjonistom, że nie docierają do istoty przedmiotu – perspektywizm. Pchnięcie malarstwa na tory bardziej intelektualne: impresjonista maluje to, co widzi, fragment przedmiotu, kubista maluje to, co wie, chce ująć przedmiot ze wszystkich możliwych perspektyw. -> antymimetyzm? Założenia mimetyczne, ale świadomość własnych ograniczeń.
Dadaizm: (1916-23) głoszący destrukcję, bezlitosną negację i szyderstwo z wszelkich powszechnie uznawanych wartości. Główne ośrodki: Zurych (neutralna w czasie wojny Szwajcaria), Nowy Jork, potem Paryż. Przedstawiciele: T. Tzara, H. Ball, F. Picabia (literatura), M. Duschamp, H. Arp, K. Schwitters (sztuki plastyczne). Powstaje około 1916 roku w Zurychu, Cabaret Voltaire założony przez Balla, międzynarodowe czasopismo „Dada” pod redakcją rumuńskiego pisarza Tristana Tzary.
Nazwa: albo przypadkowy wyraz ze słownika albo od dziecięcego gaworzenia, albo od rumuńskiego słowa „da” (znaczy: „tak”). Inspiracja niezależnością sztuki prymitywnej i pierwotnej – murzyńskiej i dziecięcej.
Ruch pacyfistyczny – protest przeciw wojnie. Sprzeciw wobec racjonalistycznej logice świata, która doprowadziła do wojny. Kwestionowanie moralności mieszczańskiej, środowisko burżuazyjnego.
Ruch programowo antyprogramowy – opiera się na sprzeciwie wobec tradycyjnej kulturze i sztuce; absurdalne, zaprzeczające sobie manifesty – negowanie każdej formy, również przez siebie stworzonej.
Sztuka – wolna od kanonów, wszelkich uwarunkowań społecznych, kulturalnych, obyczajowych, żadnych punktów odniesienia – antrytradycjonalizm. Sztuka to zabawa, stosuje się w niej przypadek, improwizację, luźną grę skojarzeń, symultanizm (jednoczesność), nonsens, czarny humor, parodię i prowokację.
Atak na wszelką konwencjonalność – na język, składnię, leksykę, jako źródło zakłamania i „system starych przyzwyczajeń” – trzeba go rozbijać. Zasadą tworzenia przypadek (wrzucić do worka wyrazy i wyjmować, wg. Tzary). Dadaiści nie chcieli postępu – przyszłość dla nich nie istniała.
Ready made – przedmiot gotowy podniesiony do rangi dzieła sztuki. Zamach na sztukę jako taką – wszystko może być sztuką, wszystko zależy od artystów, krytyków, którzy dadzą się nabrać oraz publiczności.
O tym, czy coś jest dziełem sztuki decyduje konwencja społeczna – określająca, czy coś jest przedmiotem użytkowym, czy dziełem sztuki. Duchamp pozbawił pisuar kontekstu użytkowego i przeniósł go do innej przestrzeni.
Przedmiot staje się dziełem sztuki, kiedy zostaje obdarzony znaczeniami – jak czas pokazał.
- anestetyzm – znieczulenie na bodźce estetyczne przedmiotu – dla Duchampa istotna była wartość intelektualna
- happening
- asamblaż – rzeźba z przedmiotów gotowych (Hastor)
- artysta = przetwórca – przetwarza to, co zostało wcześniej stworzone
- Monet i Duchamp
W Polsce: prawdopodobnie P. Peiper po powrocie do Polski z pobytu we Francji i Hiszpanii wprowadził ten termin na stałe do języka krytyki. Oznaczał ten termin zespół tendencji artystyczno-literackich ukształtowanych wokół programu i poetyki właśnie Peipera, zwanego „papieżem awangardy”, w redagowanej przez niego krakowskiej „Zwrotnicy” (Awangarda Krakowska) i rozwijanych potem w twórczości byłych jej współpracowników: J. Przybosia, J. Brzękowskiego, następnie zaś przez orientacje poetyckie powstałe w literackich środowiskach Wilna (Żagary) i Lublina (Druga Awangarda).
-- Stworzyć nową sztukę dla nowego człowieka. Awangarda powinna być związana zawsze z postępowymi ruchami społecznymi i że to winno stanowić jej istotną determinację ideologiczną.
-- Idea kryzysu kultury: negacja tradycji i kultury epok poprzednich, skierowanie ku utopiom społecznym i artystycznym, chęć poszukiwania wartości niezdegradowanych i tworzenia od nowa, od nowego języka zaczynając, a na ładzie społecznym kończąc.
Twórca awangardowy podejmuje dialog z odbiorcą nie tylko poprzez dzieło, ale i czasopismo, wiec, odczyt, wieczór poetycki, kabaret… Ma na celu nawrócić odbiorcę (liczne manifesty).
heaen