Prawo Konstytucyjne
Wykład 1 (17.02.2005)
1.Pojęcie Prawa Konstytucyjnego
- w znaczeniu wąskim (ścisłym, sensu stricto) – klasyczne, oświeceniowe ujęcie:
Prawem Konstytucyjnym są tylko te przepisy prawne, które są zawarte w tekście ustawy zasadniczej (Dicey ,,Prawo konstytucji’’) – teraz to ujęcie jest tylko historyczne.
- w znaczeniu szerokim (sensu largo)
Prawem Konstytucyjnym są przepisy prawne (obojętnie gdzie zawarte), które regulują ustrój polityczny i społeczno- gospodarczy danego państwa – jest to aktualne podejście.
Prawo konstytucyjne jest częścią prawa publicznego, a prawo publiczne to takie przepisy prawa, które określają we władczy sposób relacje między państwem a obywatelem.
2.Pojęcie konstytucji
Wyróżniamy co najmniej dwojakie ujęcie konstytucji:
A. w znaczeniu prawniczym (formalnym)
Konstytucja jest to ustawa zasadnicza w państwie, która ma swoje cechy formy i treści.
B. w znaczeniu materialnym (faktycznym)
Konstytucja jest to rzeczywisty ustrój danego państwa niezależnie od tego czy jest spisany w jednym akcie prawnym.
Brak konstytucji w formalnym znaczeniu wcale nie przesądza o braku demokracji (np. Anglia). Polska ma konstytucję zarówno w znaczeniu formalnym jak i materialnym (jak większość państw).
3.Forma ustawy zasadniczej
Jest to konstrukcja prawna obejmująca następujące składniki, elementy:
I SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALANIA (INNY)
Wyróżniamy 3 podstawowe procedury przyjęcia konstytucji:
1) uchwalenie przez parlament (najrzadziej)
2) przyjęcie konstytucji przez konstytuantę – parlament specjalnie wybrany i powołany do przyjęcia konstytucji (rzadko) np. Drugi Konwent Europejski
3) zwykle dochodzi do połączenia drogi parlamentarnej z referendum ogólnonarodowym,
np. konstytucja z 1997 r. – uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe
25.V.1997 – referendum ogólnokrajowe
17.X.1997 – data wejścia w życie
Istnieje też pojęcie konstytucji oktrojowanej (nadanej, narzuconej z góry)
W XIX w. - taki typ uchwalania jako pojęcie negatywne (Napoleon, Aleksander I).
Obecnie - niekoniecznie negatywne – konstytucja Bośni i Hercegowiny (Dayton).
II SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY USTAWY ZASADNICZEJ
Rewizja – taka zmiana konstytucji, która narusza jej zasady naczelne (np. likwidacja senatu – naruszenie zasady dwuizbowego parlamentu).
Nowelizacja – taka zmiana konstytucji, która nie narusza owych naczelnych zasad (np. zmiana liczby posłów).
Konstytucje sztywne i elastyczne
Sztywne – trudno zmieniane, trudniej niźli ustawy zwykłe
Elastyczne – łatwo zmieniane, tak jak ustawy zwykłe
Nie ma więc w praktyce konstytucji elastycznych – przeczyłoby to zasadniczości konstytucji. Wszystkie konstytucje są sztywne, różnią się tylko stopniem tej sztywności.
Najbardziej sztywna konstytucja – USA
1787 – uchwalona jako pierwsza w świecie
złożona z 7 artykułów i 27 poprawek (dopisywanych)
każda poprawka musi być uchwalona przez Kongres (po 2/3 głosów za w Izbie Reprezentantów i w Senacie), a następnie musi być przyjęta przez co najmniej 3/4 z 50 stanów. 27 poprawka (ostatnia) z 1992 roku dotyczyła wysokości wynagrodzeń urzędników (procedura wszczęta w 1791 roku)
Konstytucja Polski z 1997
Konstytucja ta również należy do sztywnych konstytucji z tym że prawodawca wyróżnił 2 skale trudności:
- przepisy z rozdziału I (Rzeczpospolita),
- przepisy z rozdziału II (Prawa człowieka),
- przepisy z rozdziału XII (Tryb zmiany konstytucji) są trudniej zmieniane niźli przepisy z pozostałych części konstytucji (III – XI i XIII).
III. NAJWYŻSZA MOC PRZEPISÓW ZAWARTYCH W KONSTYTUCJI
Przepisy prawne posiadają:
- moc prawną (cecha stopniowalna)
- moc obowiązywania (taka sama)
Przepisy zawarte w konstytucji mają najwyższą moc prawną. Na najwyższą moc prawną przepisów konstytucji składają się 3 kwestie:
1. Przepis w konstytucji jest punktem wyjścia dla kształtowania pozostałych przepisów prawnych
2. Przepisy zawarte w aktach niższego rzędu muszą rozwijać przepis, normy z konstytucji
3. Przepisy zawarte w aktach niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z przepisami ustawy zasadniczej
Tą naukę o stopniach mocy prawnej sformułował Hans Kelsen (1925) w swym dziele ,,Ogólna nauka o państwie’’ napisał, że ,, konstytucja jest to norma dla norm prawnych ‘’
Ta najwyższa moc jest zagwarantowana przez działanie sądów konstytucyjnych (T.K.).
Trybunał Konstytucyjny jest sądem nad prawem (sąd prawa), tzn. bada wyłącznie czy przepis jest zgodny z konstytucją, nie jest sądem nad faktami.
Sądy powszechne mogą badać zgodność przepisów podustawowych z ustawą zwykłą (gdy jest niezgodność sędzia może pominąć ten przepis w orzekaniu, T.K. zaś deroguje – uchyla przepis).
IV.SYSTEMATYKA USTAWY ZASADNICZEJ (SZCZEGÓLNA BUDOWA)
Systematyka:
A. Ogólna
Podział przepisów na rozdziały, części itp. (duże jednostki) wg kryterium aksjologii jaką wyznaje twórca konstytucji.
Konstytucje państw demokratycznych (ITA, GER) rozpoczynają się od praw człowieka.
Konstytucje państw komunistycznych regulowały na końcu prawa i obowiązki obywatelskie.
B. Szczególna
Uporządkowanie przepisów konstytucji w obrębie rozdziału, części na podstawie kryterium logiki prawniczej, zasad techniki legislacyjnej.
V.SZCZEGÓLNA NAZWA
Na ustawę zasadniczą używamy:
- po pierwsze termin Konstytucja
- po drugie w Polsce występował termin Ustawa Rządowa (3.V.1791)
- po trzecie występuje nazwa Akt Ustawowy Ustawa Zasadnicza (GER)
4.Szczególna treść konstytucji
· Reguluje podstawy ustroju politycznego państwa (nie cały!)
· Określa podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa
· Określa system organów państwowych
· Określa stosunki między państwem a obywatelami (prawa człowieka)
· Określa tryb swojej zmiany
Wyrózniamy pojęcie konstytucji pełnej i niepełnej:
I. Pełna – zawiera wszystkie 5 elementów treści (FRA, USA)
II. Mała – brakuje któregoś z tych elementów, występuje w krajach o burzliwej historii (POL, LIT)
Wyróżniamy 3 następujące Małe Konstytucje w Polsce:
1) Uchwała Sejmu Ustawodawczego z lutego 1919 (4 art.) ,,W sprawie powierzenia J.Piłsudskiemu funkcji Naczelnika Państwa‘’
2) Luty 1947 – ustawa konstytucyjna ,,O ustroju najwyższych organów władzy Rzeczpospolitej‘’
3) Październik 1992 – ustawa konstytucyjna ,,O wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym‘’
5. Geneza spisanej konstytucji
- spisana ustawa zasadnicza jest dziełem oświecenia, rewolucji amerykańskiej i francuskiej
- spisana ustawa zasadnicza powstała dzięki 2 myślicielom:
1. J.J.Russaeau ,,Umowa społeczna‘’ (1762)
2. K.Monteskiusz ,,O duchu praw‘’ (1746)
Autor: tklima@op.pl ©
Wykład 2 (24.02.2005)
KONTROLA BADANIA ZGODNOŚCI PRAWA Z KONSTYTUCJĄ
Wyróżniamy następujące rodzaje gwarancji, zabezpieczeń najwyższej mocy prawnej konstytucji:
1) gwarancje prawne (formalne)
np. – sądowa kontrola zgodności prawa z konstytucją
– działalność Rzecznika Praw Obywatelskich
– działalność sądów powszechnych
2) gwarancje materialne przestrzegania konstytucji
np. – ustrój gospodarczy lub społeczny państwa tak ukształtowane, że sprzyjają
szanowaniu konstytucji
Ad. 1. Kontrola badania zgodności prawa z konstytucją dzieli się na 2 rodzaje:
1) sądowa (orzecznicza, jurysdykcyjna)
– kontrola wykonywana przez Sąd Najwyższy i już istniejące sądy (USA, CAN,
RPA, Am.Płd.)
– kontrola, którą sprawuje specjalnie utworzony Trybunał Konstytucyjny (Europa)
2) parlamentarna
– kontrola wykonywana przez sam Sejm (POL)
KONTROLA SĄDOWA
I. CECHY AMERYKAŃSKIEGO MODELU KONTROLI SĄDOWEJ
1) zdecentralizowanie kontroli
– kontrolę może przeprowadzić każdy sąd (nawet stanowy lub we hrabstwie), ale
najważniejsze zdanie ma Sąd Najwyższy (prezes Wilhelm Renqvist, 9 sędziów)
2) uniwersalność kontroli
– przed sądami może być zakwestionowany każdy przepis normatywny, a także
każde urzędowe działanie władzy (bardzo szeroki zakres kontroli)
3) konkretność kontroli
– tzn. że można badać zgodność prawa z konstytucją wyłącznie w związku z
toczącą się sprawą sądową lub innym postępowaniem prawnym
4) względność w wyniku kontroli
– to orzeczenie wydane przez sąd wiąże tylko i wyłącznie w tej sprawie
– przepis nie jest uchylony, lecz tylko nie stosowany w danym przypadku
(w 1 stanie)
GENEZA MODELU AMERYKAŃSKIEGO
– kontrola amerykańska jest najstarsza na świecie, powstała w 1803 roku w ,,sprawie
Maddisona przeciwko Marbury’’
– model amerykański powstał w wyniku praktyki
– ma on jednak ograniczone znaczenie – w Europie nie występuje
II. CECHY EUROPEJSKIEGO MODELU KONTROLI SĄDOWEJ
1) zcentralizowanie kontroli
– kontrolę przeprowadza wyłącznie Trybunał Konstytucyjny
– inne sądy nie mogą kwestionować zgodności ustaw z konstytucją
(jedynie w Polsce sędziowie mogą kwestionować zgodność z ustawą aktów
podustawowych, orzekanie polega jedynie na niestosowaniu tego przepisu
podustawowego)
2) ograniczenie kontroli co do przedmiotu
– w Polsce kontroli przed T.K. podlegają wyłącznie te przepisy, które zawierają
normy prawne – materialne rozumienie aktu normatywnego (wąski zakres
kontroli)
3) kontrola ma zarówno charakter konkretny (USA), ale i abstrakcyjny
– orzeczenie jest powszechnie obowiązujące, tzn. uchyla przepis uznany za
niezgodny z konstytucją
– wyrok działa ze skutkiem ex tunc, albo ze skutkiem ex nunc
ex tunc – od wtedy, od wejścia w życie przepisu, który T.K. teraz unał za niezgodny z
konstytucją, skutek taki mają wyroki trybunałów w państwach niemieckiej
kultury prawnej
ex nunc – od teraz, od ogłoszenia wyroku T.K. o niezgodności przepisu z konstytucją
A. Ustawodawca negatywny
Trybunał Konstytucyjny jest uznawany mianem ustawodawcy negatywnego, tzn. że uchyla tak jakby wydano ustawę o uchyleniu ustawy.
W Polsce ma miejsce najwyżej koncepcja ustawodawcy negatywnego.
B. Ustawodawca pozytywny
Wyroki sądu konstytucyjnego w tej konstrukcji polegają na tym, że uchylają przepis niezgodny z konstytucją, a ponadto jeszcze przywracają przepis, jaki obowiązywał w tej sprawie poprzednio.
Koncepcja ustawodawcy pozytywnego oznacza wielką ingerencję we władzę ustawodawczą.
GENEZA MODELU EUROPEJSKIEGO
– model ten jest bardzo młody (150 lat różnicy względem USA)
– Trybunał Konstytucyjny w Austrii
powstał na mocy konstytucji z 1920,
działalność Hansa Kelsena – twórca T.K. i jeden z pierwszych sędziów,
Hans Kelsen ,,Ogólna nauka o państwie’’ (1925).
– w okresie międzywojennym T.K. powstały w Czechosłowacji (1920) i Hiszpanii (1934)
– po drugiej wojnie światowej T.K. powstały w Niemczech, we Włoszech i Francji
– po 1989 roku T.K. istnieje we wszystkich państwach Europy Środkowej i Wschodniej,
w tym w Polsce (lata 80)
– obecnie trybunały istnieją w całej Europie (bez Anglii)
RODZAJE KONTROLI SĄDOWEJ
A. konkretna i abstrakcyjna
Konkretna – (incydentalna, wypadkowa) badanie sprawy przez sąd (USA), w systemie kontynentalnym także dominuje kontrola konkretna, abstrakcyjna jest zaś wyjątkiem
Abstrakcyjna – toczy się bez żadnego związku z jakimkolwiek postępowaniem prawnym, opiera się na przeświadczeniu skarżącego, że dany przepis jest niezgodny z konstytucją.
W Polsce kontrola abstrakcyjna dopuszczana jest w 2 przypadkach:
1) prezydent ma prawo odmówić podpisania ustawy i skierować ją do trybunału <art.122>
2) traktat międzynarodowy przed podpisaniem może być zaskarżony do trybunału, ze jest
...
paulinica