Elżbieta Maliszewska
Temat: Organy – największy instrument muzyczny. Portret Jana
Sebastiana Bacha.
Cel główny: Przekazanie wiedzy o instrumencie jakim są organy oraz przyswojenie wiedzy o kompozytorze J.S. Bachu
Cele operacyjne, uczeń:
- wykonuje zestaw ćwiczeń z kraty pracy,
- definiuje pojęcia: organy, piszczałki, manuał,
- omawia budowę organów,
- aktywnie uczestniczy w lekcji, podczas słuchania utworów muzycznych,
- rozumie funkcje jakie pełnią organy,
- poprawnie rozwiązuje krzyżówkę,
- omawia postać J.S Bacha.
- słucha utworu J.S. Bacha
Metody pracy:
- problemowa (pytania do usłyszanego utworu muzycznego),
- praktyczna (krzyżówka, ćwiczenia z kart pracy).
Formy aktywności muzycznej:
- słuchanie muzyki
- wspólne rozwiązywanie krzyżówki,
Środki dydaktyczne:
- magnetofon, płyta CD,
- obrazki,
- rebus,
- krzyżówka,
- karty pracy
- tablica, kreda
Część wstępna
1. Powitanie uczniów, przedstawienie się.
2. Sprawy organizacyjne.
Przypomnienie uczniom zasad zachowania się na lekcji:
- sprawdzenie listy obecności,
- w czasie zajęć nie spożywać posiłków,
- przestrzegać norm kultury wobec kolegów i nauczyciela,
- aktywnie uczestniczyć w lekcji, podnoszenie ręki podczas zgłaszania się,
- nie zakłócać swoim zachowaniem odbywających się w tym czasie zajęć.
- najaktywniejsi uczniowie otrzymują pozytywne oceny.
Część właściwa
3. Wprowadzenie do tematu lekcji.
• Ogólna klasyfikacja instrumentów muzycznych.
1) instrumenty strunowe (smyczkowe, szarpane, uderzane),
2) instrumenty dęte (drewniane, blaszane, miechowe),
3) instrumenty perkusyjne (o określonej wysokości dźwięku, o nieokreślonej wysokości dźwięku),
4) instrumenty elektryczne.
• Pytania do uczniów:
- do jakiej grupy instrumentów muzycznych należą organy?
- jak nazywa się osoba grająca na organach?
- gdzie można usłyszeć muzykę organową?
- czy w waszej miejscowości lub najbliższej okolicy jest kościół, w którym znajdują się zabytkowe organy?
- czy wchodząc do różnych świątyń, zwracacie też uwagę na znajdujące się tam organy?
4. Organy – definicja, historia.
• Podanie uczniom definicji organów.
Organy to jeden z najstarszych instrumentów muzycznych, pochodzący jeszcze z czasów starożytnych. Organy należą do grupy instrumentów dętych miechowych, ponieważ dźwięk z nich wydobywa się przy udziale powietrza.
• Omówienie historii organów.
Uważa się, że pierwowzorem dla organów były starożytne małe instrumenty dęte takie, jak fletnia pana i dudy. Instrument ten został wynaleziony w III w. p.n.e. w Aleksandrii przez inżyniera Ktesibiosa (również twórcę sikawki strażackiej). W kościołach europejskich pojawiły się we wczesnym średniowieczu. Po 870 roku papież Jan VIII zamówił je do swojej kaplicy. Dzięki temu – obok praktyki śpiewania chorału gregoriańskiego bez akompaniamentu instrumentalnego – rozwijała się także wokalno – instrumentalna muzyka religijna oparta na potędze brzmienia kościelnych organów, stale doskonalonych i wzbogacających liczbę swoich piszczałek (a więc i głosów). O organach w Polsce mamy wiadomości od XII w. Pierwszym znanym nam organistą był Tomasz, zamordowany przez Tatarów w Sandomierzu podczas najazdu w 1260 roku.
Udoskonalenia techniczne, które są aktualne dzisiaj przyniósł wiek XIX.
5. Omówienie budowy instrumentu.
• Omówienie budowy organów, rozdanie uczniom ilustracji przedstawiających omawiany instrument.
Organy składają się z:
- mechanizmu napędu i rozdziału powietrza,
- piszczałek,
- mechanizmu gry (mechanizm klawiszowo - rejestrowy).
Organista ma przed sobą manuały, czyli kilka klawiatur ułożonych schodkowo. Pod nimi znajduje się klawiatura nożna (organy to jedyny instrument, na którym można wydobywać dźwięki za pomocą nóg). Klawisze połączone są specjalnym mechanizmem z piszczałkami. Piszczałki to ustawione pionowo rury różnej długości, których w dużych organach może być nawet kilka tysięcy. To właśnie widok piszczałek organowych rzuca nam się w oczy, gdy wchodzimy do Sali koncertowej lub do kościoła. Kiedyś wprowadzano powietrze do organów przez kalikowanie; kalikant ręcznie poruszał miechami. Obecnie używa się w tym celu pomp elektrycznych.
6. Prezentacja utworu muzycznego z płyty CD; Toccata i fuga d-moll J.S. Bacha.
• Pytania do usłyszanej muzyki:
- jaki jest nastrój utworu?
- w jakim tempie jest grany?
- z czym wam się kojarzy brzmienie organów?
- co odczuwacie, słuchając muzyki organowej?
Krótka charakterystyka barwy organów (np. barwa zbliżona do dźwięku fletu, trąbki, głosu ludzkiego).
7. Przedstawienie postaci kompozytora Jana Sebastiana Bacha.
- czy wiecie, kto był niezrównanym wykonawcą muzyki organowej?
J.S. Bach (1685-1750) – jeden z największych kompozytorów wszystkich epok. Urodził się w Niemczech, w epoce baroku. Pochodził z muzykalnej rodziny Bachów. W dzieciństwie miał w szkole lekcje śpiewu i gry na instrumentach. Śpiewał również w szkolnym chórze. Ojciec nauczył go grać na skrzypcach, a starszy brat – na organach i klawesynie. W wieku 18 lat stał się wirtuozem gry na organach. Skomponował ponad tysiąc utworów; wśród nich: sonaty, suity, koncerty, chorały, preludia, toccaty, fugi, kantaty, msze, pasje. Jego utwory nie tylko przynoszą radość melomanom, ale są również podstawą edukacji każdego muzyka.
8. Podanie notatki.
• Uczniowie zapisują krótką notatkę o kompozytorze.
• Wspólne rozwiązywanie krzyżówki na tablicy; hasło „Jan Sebastian Bach”.
Rekapitulacja
9. Powtórzenie wiadomości z całej lekcji.
• Dodatkowe pytania do uczniów:
- czy znacie najsłynniejsze polskie organy i czy możecie wymienić choć jedną miejscowość, w której znajduje się słynny instrument?
- jaki współczesny instrument potrafi znakomicie naśladować barwy innych instrumentów?
• Rozdanie uczniom kart pracy z ćwiczeniami, które mają wykonać w czasie lekcji; pierwsze 5 osób, które poprawnie wykonają ćwiczenia zostanie nagrodzonych pozytywną oceną.
10. Ocena.
Ocena aktywności uczniów.
11. Pożegnanie uczniów.
elisabeth.em