Metodyka -zaliczenie z ćw.doc

METODYKA OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZA I PROFILAKTYCZNO-RESOCJALIZACYJNA (ćwiczenia)

I. Pojęcie kary, funkcje kary, teorie kary
Penologia - dział zajmujący się badaniami nad karą jako środkiem w zapobieganiu przestępczości.

Kara kryminalna – wymierzana za popełnione przestępstwo (czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą w momencie jego popełniania, charakteryzujący się pewnym stopniem szkodliwości)

Kara jako dolegliwość dla sprawcy – fizyczna, społeczna, psychiczna (wiążą się z niemożnością lub ograniczeniem realizacji potrzeb)
Kodeks karny, art. 32 à Karami są: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności.
KK, art. 39 à Środki karne: pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Kara w starożytności: odpłata złem za wyrządzone zło, jako instrument polityki państwa
Kara w średniowieczu: kara jako należne Bogu odkupienie za grzech, rytualne zadośćuczynienie poprzez zadanie cierpienia lub złożenie odszkodowawczego wykupu.
*więzienie jako samodzielna kara od XVII wieku (wcześniej głównie kary fizyczne – dominowała kara śmierci, kary cielesne, niewoli, wygnanie, praca przymusowa)

Teorie kary:
1. Bezwzględne/ absolutne – kara jako cel sam w sobie, konieczne następstwo złego czynu (samo zło przestępstwa jako racja uzasadniająca karę); zasada talionu – odpłata równym złem (oko za oko).
2. Względne/ relatywne – kara jako środek do realizacji celów użytecznych dla społeczeństwa; celem kary jest oddziaływanie prewencyjne.

*Prewencja indywidualna – celem kary jest oddziaływanie na konkretnego sprawcę czynu zabronionego, zapobieganie kolejnemu przestępstwu; oddziaływanie polega na unieszkodliwieniu sprawcy, odstraszeniu od popełnienia kolejnych czynów zabronionych, poprawie sprawcy (resocjalizacji); wady à zerwanie związku pomiędzy wymiarem kary i ciężarem czynu oraz brak jasnych ograniczeń w zakresie wymiaru kary (kara trwa tak długo, aż osiągnie cel resocjalizacyjny lub odstraszający); brak uzasadnienia dla karania sprawców, którzy nie wymagają resocjalizacji i nie ma niebezpieczeństwa powtórnego przestępstwa.
**Prewencja generalna – celem kary jest oddziaływanie na ogół społeczeństwa, powstrzymanie potencjalnych sprawców od popełnienia czynu zabronionego;
2 aspekty prewencji generalnej: negatywny (zapobieganie p. poprzez odstraszenie potencjalnych przestępców) i pozytywny (umacnianie świadomości obowiązywania norm prawnych w społeczeństwie)
zalety à dostarcza uzasadnienia dla wymierzenia kary przy braku niebezpieczeństwa recydywy
wady à brak wyraźnego ograniczenia wysokości kar, pomijają sprawcę na etapie wykonania kary (są zorientowane na dobro ogółu)

3. Mieszane/ koalicyjne – kara jest słuszna i celowa, dla pożytku społecznego, ale w granicach sprawiedliwości; odpłata, prewencja indywidualna i generalna traktowane są jako równorzędne cele kary; zapobiegają przestępczości poprzez oddziaływanie kary na konkretnego sprawcę jak i na ogół społeczeństwa, istnieje uzasadnienie w celach generalnoprewencyjnych dla wymierzenia kary nawet jeśli sprawca nie wymaga resocjalizacji (brak niebezpieczeństwa popełnienia kolejnego czynu)

*zasada winy jako wyznacznik górnej granicy wysokości kary à wymiar kary nie może przekroczyć stopnia zawinienia również wtedy, gdy za orzeczeniem surowszej kary przemawiałyby względy na społeczne oddziaływanie kary czy potrzeba resocjalizacji sprawcy.

Funkcje kary pozbawienia wolności:

1.      Odwetowa – odpłata za przestępstwo.

2.      Eliminacyjna –uwięzienie uniemożliwia popełnienie nowych przestępstw.

3.      Odstraszająca – odstrasza potencjalnych przestępców.

4.      Poprawcza – wychowawcza, reedukacyjna; funkcja realizowana przez więzienny system kar i nagród, kształcenie ogólne i zawodowe skazanych, pracę fizyczną i działalność kulturowo – oświatową.

II. Metody oddziaływań penitencjarnych

a)      Aktywność szkolna

b)     Aktywność pracownicza

c)      Aktywność rekreacyjna

Ad a) Aktywność szkolna:
Funkcje nauczania w ZK:
- zdobycie odpowiedniego wykształcenia ogólnego – zwiększenie szans na znalezienie zatrudnienia po opuszczeniu ZK
- nauka dyscyplinuje skazanych i integruje ich wokół pozytywnych celów i dążeń
- wyrabia poczucie obowiązku i odpowiedzialności
- uczy współdziałania, rozwija ambicje, wskazuje nowe perspektywy życiowe
- zapobiega nudzie i monotonii

W zakładzie karnym prowadzi się nauczanie w zakresie szkoły podstawowej, ponadpodstawowej i na kursach zawodowych.
Skazani mają prawo do kształcenia i samokształcenia, nie mają obowiązku (wyjątek – więźniowie, którzy nie ukończyli podstawówki).
Więźniowie z zakładu zamkniętego odbywają naukę na terenie ZK, więźniowie z półotwartego i otwartego poza ZK (za zgodą dyrektora)
Nauka w zasadzie jest bezpłatna, skazany ponosi koszty kształcenia w szkołach poza obrębem ZK (chyba, że są one nie wyższe niż w ZK, wtedy może zapłacić).
Pobieranie nauki może być podstawą zwolnienia z obowiązku pracy.
Skazanemu przysługuje urlop po roku nauki (14dni).
Skazani, którzy odbywają karę w systemie programowanego oddziaływania mają wpływ na określenie kierunków i form nauczania.

Ad b) Aktywność pracownicza:
Praca skazanych traktowana jest jako jeden z najważniejszych środków oddziaływania resocjalizacyjnego. Wykonywana praca w miarę możliwości powinna przyczyniać się do podtrzymywania lub rozwoju ich zdolności, być związana z zainteresowaniami.
KKW nakłada na skazanych obowiązek pracy (oprócz więźniów sumienia i uznanych przez lekarza za niezdolnych do pracy), ale nie przyznaje im prawa do pracy.

Korzyści z zatrudnienia:
- umożliwia zdobycie, podtrzymanie lub rozwój kwalifikacji zawodowych
- uczy skazanych, że mogą utrzymać siebie  i rodzinę
- korzyści ekonomiczne
- zapobiega bezczynności i nudzie à ogranicza rozwój podkultury więziennej
- wzrost poczucia własnej wartości i szacunku do siebie
- bezpośrednie korzyści społecznie à obniżenie kosztów utrzymania ZK

Miejsce zatrudnienia:
- na terenie ZK (skazani, którzy mogą być zatrudnieni tylko w tym miejscu to: skazani na karę dożywocia, skazani niebezpieczni i skazani za przestępstwo w zorganizowanej grupie przestępczej mogą pracować tylko na terenie oddziału, w którym zostali zamknięci; inni skazani przebywający w zakładzie zamkniętym- poza zakładem tylko w pełnym systemie konwojowania)
- w przywięziennych zakładach pracy, innych zakładach pracy i u osób fizycznych – skazani odbywający karę w zakładach półotwartych lub otwartych

Resocjalizacyjna funkcja pracy:
- funkcję tą pełni przede wszystkim praca zgodna z zainteresowaniami, pozwalająca zdobyć doświadczenie i umiejętności, które skazany będzie mógł wykorzystać po opuszczeniu ZK
- w miarę możliwości powinno uwzględnić się zawód, wykształcenie i potrzeby osobiste skazanego
- skazani, którzy odbywają karę w systemie programowanego oddziaływania mają możliwość współdecydowania o rodzaju zatrudnienia

Płatności:
- praca skazanych jest płatna, a wynagrodzenie nie może być niższe od najniższej krajowej
- wyjątek stanowią prace porządkowe oraz pomocnicze na rzecz ZK oraz samorządu terytorialnego (max 90h/m) – nie ma wynagrodzenia, mogą być przyznawane nagrody
- 20% wynagrodzenia zostaje potrącone na cele pomocy postpenitencjarnej
- skazany otrzymuje 60% pozostałej części wynagrodzenia, reszta przekazywana jest do budżetu państwa
- jeśli skazany ma zobowiązania alimentacyjne można podwyższyć przypadającą mu część do 75%
- skazany nie otrzymuje wynagrodzenia do rąk własnych, pieniądze przekazywane są do ZK i gromadzone na funduszu, który jest przekazywany skazanemu w chwili zwolnienia
- skazany może dysponować tylko tymi środkami, które pozostaną po dokonaniu wszystkich potrąceń, może przekazać je na rachunek bankowy lub pozostawić w depozycie w ZK
- skazanym przysługują zwolnienia od pracy po roku przepracowanym (14 dni płatnego lub bezpłatnego w przypadku bezpłatnej pracy) i urlopy wypoczynkowe (18dniowe)

Ad c) Aktywność rekreacyjna:
- rozwój zainteresowań kulturalnych skazanych stanowi czynnik zmniejszający prawdopodobieństwo recydywy
- zajęcia kulturalno-oświatowe zapobiegają wzajemnej demoralizacji i deprywacji, tworzeniu się i zacieśnianiu solidarności przestępczej, przeciwdziałają nudzie
- zajęcia sportowe pozwalają na zachowanie zdrowia psychicznego i fizycznego, dają możliwość zaspokojenia potrzeby ruchu, rozładowania napięcia i emocji.
à zakres i formy pracy kulturalno-oświatowej i sportowej
- po 1990 rozbudowano bazę materialną (przy współpracy skazanych)
- przywrócono zlikwidowane wcześniej świetlice oddziałowe i wyposażono je
- zwiększono księgozbiory bibliotek
- uruchomiono boiska do gry oraz sale gimnastyczne
- zezwolono skazanym na posiadanie radia i TV w celi
- osoby i instytucje zainteresowane pracę ze skazanymi uzyskały dostęp do ZK
- skazanym można zezwolić na tworzenie zespołów w celu prowadzenia działalności kulturalnej, oświatowej, społecznej i sportowej

III. Metody twórczej resocjalizacji

a)      Drama a teatr resocjalizacyjny

b)     Sport

c)      Muzykoterapia

d)     Plastyka

e)      Psychodrama, socjodrama

f)       Internet/media

g)     Survival

h)     Udział w działaniach „pomocowych” (Domy Dziecka, DPS-y)

i)       Duszpasterstwo więzienne

Twórcza resocjalizacja – resocjalizację traktuję się tutaj jako rozwój i kreowanie potencjałów, a nie jako proces korygowania postaw (jak uznaje się w resocjalizacji tradycyjnej). Akcent kładzie się tu na wykreowanie nowych parametrów tożsamości, na rozwój strukturalnych czynników i mechanizmów procesów twórczych, które dostarczyłyby wychowankom nowych umiejętności kompetencji społecznych.

Psychodrama – teatralizowane odtwarzanie własnych sytuacji traumatyzujących i konfliktowych w celu osiągnięcia efektów terapeutycznych. Parateatralna gra z udziałem osób pozostających w sytuacjach konfliktowych z pacjentem. Psychodrama jest improwizowana – tematem improwizacji są autentyczne, osobiste problemy jednostki. W psychodramie tworzy się grupę dla celów badawczych, terapeutycznych i wychowawczych.
à Cele psychodramy:

- wgląd w problem jednostki;

- ujawnienie skrywanych motywów jej działania;

- pomoc w zrozumieniu w czym tkwi niewłaściwość postaw;

- zmiana postaw niewłaściwych;

- zmiana negatywnych wzorów zachowań;

- rozwiązanie konfliktów inter- i intrapersonalnych;

- rozwój potencjalnych możliwości jednostki.
Środkiem do osiągnięcia tych celów jest zastąpienie rozmowy inscenizacją, wyrażeniem siebie, swojego wnętrza i wszystkiego tego, co wpływa na jego stan,  za pomocą ruchu, gestu, dźwięku (bieg, skok, bójka, słowa, krzyk, jęk, lament, itd.). Służy to spojrzeniu na siebie z zewnątrz, zdystansowaniu się do problemu i wprowadzanych zmian.

à Techniki psychodramy:

- granie roli samego siebie – w interakcji z kimś innym

- monolog – uczestnik znajduje się sam na scenie i myśli głośno, ujawnia tu swój stan wewnętrzny

- sobowtór jako „sumienie” – jeden z aktorów pomocniczych jako „alter ego” uczestnika, wyraża jego lęki, wypowiada te myśli, których protagonista nie ujawnia

- wymiana ról – uczestnik przejmuje w konflikcie rolę drugiej osoby, a rolę uczestnika przejmuje aktor pomocniczy; wymiana roli zmusza do tego, żeby wczuł się w sposób myślenia drugiej osoby

-zwierciadło – aktorzy pomocniczy prezentują portret uczestnika w jego obecności, przedstawiają sceny z jego życia i sposób zachowania się.

Socjodrama - w socjodramie mamy do czynienia z całą grupą, która wplątana jest w sytuację drama­tyczną o wymiarze społecznym. Tematyką zajęć są problemy doty­czące całej grupy (a nie jednostki), związane ze złą organizacją jej wewnętrznego życia. Socjodrama może być metodą interwencyjną przy konfliktach wewnętrznych istniejącej już grupy (np. społecz­ności podopiecznych domu opieki).

Drama - drama jest „improwizowanym, nie eksponowanym procesem, w którym uczestnicy są zachęcani przez lidera do wymyślania, grania i od­twarzania ludzkich doświadczeń, prawdziwych lub nie". Podsta­wą dramy jest fikcyjna, wyobrażeniowa sytuacja, która powstaje wówczas, gdy kilka osób wspólnie przedstawia coś, co nie jest w danym czasie obecne, używając jako środków wyrazu swoich ciał i głosów. Tematami zajęć dramowych nie są osobiste proble­my pacjentów, jak w przypadku psychodramy, ani konflikt we­wnętrzny jakiejś grupy, jak w przypadku socjodramy, lecz kon­flikty fikcyjne, wymyślone lub zaczerpnięte z literatury. Poznawanie literackich sytuacji konfliktowych i poszukiwanie sposobów ich rozwiązania jest źró­dłem rozwoju intelektualnego, emocjonalnego oraz społecznego w grupie. Podobnie jak w psychoterapii i socjoterapii, tak i w trakcie sesji terapeutycznej wyróżnić możemy trzy etapy: etap wstępu, gry dramatycznej oraz etap dyskusji końcowej.

Survival – sztuka „pozostania przy życiu” wbrew zaistniałym warunkom, w których znajduje się jednostka lub grupa. Survival umożliwia przeżycie specyficznych emocji (strachu, bólu). Z założenia zaspokaja chęć przeżycia wzmożonych emocji, wyrabia charakter (silne, twarde charaktery), hartuje zdrowie. Wychowankowie zmieniają hierarchię wartości, pogląd na świat, rodzą się silne wiezi w grupie, przy skrajnym wysiłku organizm broni się przed dawką trucizny (brak ochoty na papierosy czy alkohol). Uczą się radzenia w trudnych sytuacjach i z własnymi słabościami, troski o innych. Pozwala na wyżycie się bez zadawania krzywdy innym, uwolnienie nagromadzonej energii.

*Media w resocjalizacji/rewalidacji – służą do/jako: komunikacji interpersonalnej ze światem zewnętrznym (kontakt wirtualny ma duże znaczenie terapeutyczne, sprzyja wzrostowi samooceny, wzmaga pewność siebie), źródło wiedzy (sprzyja rozwojowi intelektualnemu), środek do podnoszenia lub nabycia nowych kwalifikacji, diagnozowanie (poprzez sieć komputerową lub dostarczane w formie CD), środek terapeutyczny (w postaci profesjonalnych programów terapeutycznych), ćwiczenia umiejętności (mogą być wykorzystane w rewalidacji słuchu, wzroku, intelektualnej i motorycznej).

IV. Terapia uzależnień w zakładach karnych

a)      problem alkoholizmu w społeczności więźniów

b)     teoretyczne przesłanki psychokorekcji

c)      AA w warunkach izolacji penitencjarnej

d)     Program „Atlantis”

Ad a) Problem alkoholizmu w społeczności więźniów:
- wielu więźniów- alkoholików jest również uzależnionych od dokonywania przestępstw
- nie mają zabezpieczenia materialnego po opuszczeniu ZK
- często są to DDA, pochodzą z rodzin z problemem alkoholowym
- mają bardzo ubogie doświadczenia szkolne i zawodowe
- zubożenie sfery duchowej
- zaburzenie osobowości: instrumentalne traktowanie otoczenia, egocentryzm, odrzucenie norm, skłonności do kłamstwa

Ad b) Teoretyczne przesłanki psychokorekcji:
System terapeutyczny:
- zadanie ustawodawcy – zapewnienie niezbędnych funduszy
- zadanie SW – zapewnienie oddziałom terapeutycznym niezbędnych warunków (możliwości lokalowe, kadra)
- zadanie terapeutów – opracowanie profesjonalnego programu oddziaływań terapeutycznych

Psychoterapia wymaga choćby minimum zaangażowania ze strony pacjenta, dlatego nie każdego wolno i należy kierować do systemu terapeutycznego.

Założenia programu placówki:
- traktowanie skazanych jako pacjentów, nie przestępców
- dostrzeganie związku między nadużywaniem alkoholu a popełnieniem przestępstw
- ważna jest praca zespołowa, współpraca z AA
- terapia trwa 3miesiące
- pacjenci zdobywają wiedzę o uzależnieniu, pracują nad konsekwencjami picia, akceptacją własnego uzależnienia, uczą się zachowań nieagresywnych i asertywnych
- ważna jest relacja terapeutyczna, bo w ZK nie ma innych zdrowych relacji

Ad c) AA w warunkach izolacji terapeutycznej:
- meetingi AA odbywają się systematycznie w 135 jednostkach penitencjarnych
- wspólnoty AA są organizowane w więzieniach, respektują przepisy gwarantujące bezpieczeństwo i porządek w ZK
- ZK zobowiązały się do stworzenia optymalnych warunków dla funkcjonowania grup AA poprzez udostępnianie odpowiednich pomieszczeń, wyznaczenie osoby z grona penitencjarnego odpowiedzialnej za kontakty z grupą
- 3 formy spotkań AA w ZK à 1. Mitingi spikerskie – jeden alkoholik opowiada o sobie; 2. Mitingi otwarte – dla wszystkich zainteresowanych, w tym rodzin, możliwe rozwiązanie kontaktu z członkami AA z miejscowości skazanego; 3. Mitingi zamknięte – uczestniczą w nich tylko AA z wolności i ZK

Ad d) Program „Atlantis”
Program terapii uzależnień powstał w  Ameryce, zaadaptowany do polskich warunków. Warunkiem skuteczności programu „Atlantis” jest kontakt więźniów ze wspólnotą AA. „Atlantis” wprowadza uczestnictwo w terapii trzeźwiejących alkoholików z wolności. Obecność duchownych różnych wyznań w zespole terapeutycznym oddziałów odwykowych.

V. Praca kuratora

a)      instytucja kuratora sądowego

b)     podstawowe modele kurateli sądowej

c)      etapy pracy resocjalizacyjnej

d)     zasady wychowania resocjalizacyjnego

e)      metody pracy resocjalizacyjnej kuratora sądowego

f)       optymalny model resocjalizacji

* Probacja – metoda postępowania z osobami, które z powodu popełnienia przestępstwa poddano próbie, wiążąc je określonymi warunkami, poddaniem pod nadzór sądowy  i związany z nim system resocjalizacji. Środki probacji – warunkowe umorzenie postępowania, warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności, warunkowe przedterminowe zwolnienie.

Kurator jest samodzielnym organizatorem procesu resocjalizacyjnego stanowiącego podstawę probacji. Jego zadaniem jest nadzorowanie/ dozorowanie probanta, udzielanie mu pomocy i oddziaływanie wychowawcze.
Nadzór zarezerwowany jest dla osoby nieletniej, dozór jest instytucją prawa karnego – środek prawo karny w warunkach wolnościowych, związany z poddaniem sprawcy próbie w okresie czasu określonego w orzeczeniu za pomocą metod wychowawczych. Istota dozoru polega na  kontroli kuratora (warunkowe umorzenie – 1-3 lat dozoru, warunkowe zawieszeni – 3-5 lat)

ad a) Instytucja kuratora sądowego:
Kurator sądowy wykonuje czynności o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym i profilaktycznym, diagnostycznym i kontrolnym związanym z wykonywaniem orzeczeń sądu.

Podział:

1.      zakres działania:
- kurator dla dorosłych – wykonuje orzeczenia w sprawach karnych, jest organem wykonawczym sądu
- kurator rodzinny – wykonuje orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich

2.      kryterium ustrojowe:
- kurator zawodowy
- kurator społeczny – wykonuje orzeczenia w jednym z 2 powyższych zespołów, lecz pełni swoje zadania społecznie

Kuratorem zawodowym może zostać ten, kto:
- posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich
- jest nieskazitelnego charakteru
- jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora
- ukończył wyższe studia mgr z zakresu nauk psychologiczno – pedagogicznych, socjologicznych lub prawnych lub inne mgr i podyplomowe z tego zakresu
- odbył aplikację kuratorską
- zdał egzamin kuratorski

Kuratorem społecznym może zostać osoba, która spełnia pierwsze 3 warunki i ma wykształcenie min. średnie i doświadczenie w działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej i wychowawczej.

Ad b) Podstawowe modele kurateli sądowej:

1.      kuratela kontrolna – egzekwowanie i kontrola poczynań wychowanka, środkiem wzmocnienia instrumentalnego jest zapowiedź kary

2.      kuratela casework – cechą charakterystyczną jest tworzenie wokół podopiecznego odpowiedniej atmosfery, skłaniającej go do podejmowania określonego typu działalności; traktowanie każdego przypadku bardzo indywidualnie, kurator jest osobą wspierającą i podsuwającą właściwe rozwiązania, podejście psychoterapeutyczne, kurator musi ustalić stadium osobowości wychowanka

3.      system kontroli i opieki aktywizującej – kurator jest organizatorem działań wychowawczych i jednocześnie przedstawicielem i wyrazicielem sądu; cecha charakterystyczna – szeroka współpraca z otoczeniem, w procesie organizowania życia wychowanka uczestniczy aktywnie sam wychowanek

4.      kuratela wychowująca – połączenie modelu 2 i 3.

ALBO: kuratela społeczna, zawodowa lub mieszana (społeczno-zawodowa lub zawodowo-społeczna)

Ad c) Etapy pracy resocjalizacyjnej (metodą casework)
* casework – met...