S. Żeromski - Ludzie bezdomni (streszczenie szczegółowe, plan, symbolika, itp.).pdf - 4. MŁODA POLSKA - Magda_line

Po wyjściu z muzeum Judym pożegnał się z paniami i oddalił się. Jadąc

omnibusem w stronę Vincennes rozmyślał o zdarzeniu, które uznał za

wyjątkowo szczęśliwe. Po raz pierwszy zbliżył się do dam z towarzystwa,

o których marzył będąc studentem. Nazajutrz obudził się wcześniej niż

zazwyczaj, około dziesiątej ruszył pieszo w stronę stacji. Z niepokojem

oczekiwał przybycia nowych znajomych. Powróciły wspomnienia domu

rodzinnego, brudnej kamienicy, w której mieszkał z rodzicami. W tej

chwili o rodzinie i jej życiu myślał jak o czymś zupełnie obcym i

odległym. Panie, które poznał poprzedniego dnia, stały się dla niego kimś

bliskim i żałował, że nie nadchodzą. Postanowił jechać do Wersalu,

ukłonić się im z daleka i wyminąć. Sądził, że nie przyszły na umówione

spotkanie ze względu na jego pochodzenie.

Nieoczekiwanie usłyszał głos Wandy, odwrócił się zaskoczony,

dostrzegając starszą damę, panny Orszeńskie i Podborską. Wesoło

rozmawiając, wsiedli do tramwaju. Zapytał pannę Natalię, co spodobało

się jej w Paryżu. Dziewczyna z uśmiechem odparła, że podoba się jej

wszystko, co sprawia przyjemność. Wanda odpowiedziała podobnie jak

siostra i uprzedzając pytanie Tomasza, wyjaśniła, że Joasi podobały się

posągi. Drwiła z lekarza, że do tej pory nie widział jeszcze „Rybaka”,

choć jest znawcą i paryżaninem. Mężczyzna odpowiedział, że jest jedynie

pospolitym chirurgiem. Po chwili przypomniał sobie, że przed rokiem

widział wspomniany obraz i wrażenie, jakie wywierał na oglądających.

Pamiętał piękne damy, płaczące ze wzruszenia i westchnienia tłumu.

Nagle zaczął padać deszcz i Judym zasłonił panie swoją osobą.

Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni -

streszczenie szczegółowe

Tom I

Wenus z Milo

Tego dnia Tomasz Judym wracał przez Pola Elizejskie z Lasku

Bulońskiego, dokąd zawsze jeździł koleją obwodową. Dzień był upalny,

powietrze przesycone zapachem akacji. Zbliżała się pora spacerów i Pola

zaczęły zapełniać się nadjeżdżającymi karetami. Judym usiadł na ławce

pod kasztanowcem, zajmując miejsce tuż obok niani z dwojgiem dzieci.

Odpoczywając, obserwował wykwintnie ubranych ludzi, spacerujących

po chodnikach. Po jakimś czasie wolnym krokiem ruszył na plac Zgody.

Wreszcie udał się w głąb ogrodu des Tuileries i skierował się w stronę

kościoła Saint-Germain-l’Auxerrois. Przez cały czas rozmyślał o swym

kawalerskim mieszkaniu na Boulevard Voltaire, które zajmował od roku i

które odstręczało go pustką ścian i banalnością sprzętów. Nie chciało mu

się pracować ani iść do kliniki.

Zatrzymał się przy Luwrze i spoglądając na mętne wody Sekwany,

postanowił zwiedzić pałac. Po chwili dotarł do głównego wejścia i zaczął

przechadzać się po chłodnych salach pierwszego piętra. Zadowolony z

odpoczynku od wrzawy ulicy paryskiej i upału, siadł na ławce przy

pomniku Wenus z wyspy Melos. Wcześniej widział posąg, lecz nie

zwracał na niego uwagi. Teraz, wyraźnie odprężony panującym chłodem,

zaczął wpatrywać się w oblicze marmurowej piękności. Dopiero po

jakimś czasie uświadomił sobie, że ma przed sobą wizerunek Afrodyty i

mimo woli w pamięci odżyła legenda o powstaniu kobiety z piany

morskiej. Zamyślony, nie zwrócił uwagi na osoby, które przechodziły

obok.

Tramwaj zajechał na plac przed pałacem wersalskim. Tomasz zaczął

torować swym towarzyszkom drogę wśród tłumu zwiedzających w

pewnym momencie panna Natalia przytuliła się do niego. Popatrzył na

nią rozmarzony i wtedy śmiało spojrzała mu prosto w oczy. Deszcz z

wolna przestał padać, Judym podał ramię babci Niewadzkiej i ruszyli do

Wersalu. Po jakimś czasie oprowadzał panie znużony, gdyż już wcześniej

zwiedzał pałac. Judym śledził wzrokiem piękną pannę Podborska, która

starała się ukryć doznawane wrażenia. W drodze powrotnej zatrzymali się

w Saint-Cloud. Zachwycone panie patrzyły na panoramę Paryża. Młody

chirurg z uwagą przyglądał się Joannie, zastanawiając się, kogo mu

przypomina. Na dworcu Saint-Lazare rozstał się z damami. Niewadzka

powiadomiła go, że następnego dnia wyjeżdżają do Trouville, a stamtąd

do Anglii. Pożegnał je ostentacyjnie i trochę już zmęczony wrócił do

swojego mieszkania.

Od tych wydarzeń minął rok. Jednego z ostatnich dni czerwca Tomasz

Judym obudził się w Warszawie. Dochodziła dziesiąta rano i przez

otwarte okno usłyszał hałas, dobiegający z ulicy Widok. Wyjrzał na

dziedziniec, obserwując stróża, który coś tłumaczył damie w czarnej

mantylce. Czuł się młody i silny, choć zmęczony po podróży z Paryża..

Wsiadający do pociągu ludzie niczym nie różnili się od Francuzów, co

napawało lekarza optymizmem. Po długim śnie z radością witał widok

Warszawy. Natychmiast pomyślał o krewnych. Odczuł konieczność

odwiedzenia ich, by ujrzeć znajome twarze

Wyszedł z hotelu i ruszył wraz z tłumem. Po jakimś czasie znalazł się na

ulicy Ciepłej. Tu i ówdzie chodzili roznosiciele wody sodowej. Jedna z

roznosicielek, odarta niemal do naga, stała pod murem. Na trotuarze

siedziała stara, schorowana Żydówka, sprzedająca gotowany bób, groch,

fasolę i ziarna dyni. Z prawej i lewej strony mieściły się sklepiki. Dalej

widać było otwarte okna pracowni. Zewsząd wyglądały twarze ludzkie –

chore, chude, zobojętniałe na swój los, pokryte plamami. Judym szedł

szybko, mrucząc coś do siebie. Z dala dostrzegł bramę kamienicy, w

której niegdyś mieszkał i zbliżył się do niej z uczuciem „fałszywego

wstydu”. Pomyślał, że będzie musiał witać się z ludźmi niższego stanu,

wszedł i skierował kroki do oficyny.

Ocknął

się

dopiero

wówczas,

kiedy

usłyszał

kilka

zdań

wypowiedzianych

polsku.

Zdziwiony,

ujrzał

cztery

osoby

„pozaparyskie”.

Na przedzie szły dwie młode panienki, z których starsza miała około

siedemnastu lat. Za nimi podążała powoli starsza kobieta, z siwymi

włosami i nadal piękną twarzą. Obok niej szła panna

dwudziestokilkuletnia, prześliczna i smukła. Wszystkie stanęły przed

posągiem i podziwiały go w milczeniu. Starsza pani odczuła zmęczenie i

usiadła na ławeczkę. Judym wstał i odszedł na bok, zwracając na siebie

uwagę panien. Jedynie starsza, pochłonięta przeglądaniem informatora,

nie zauważyła mężczyzny. Judym z zainteresowaniem wpatrywał się w

jej twarz i nieznacznie śledził jej ruchy. W pewnej chwili zauważył, że i

ona przygląda mu się spod lekko opuszczonych powiek. Tymczasem

najstarsza z panien zbliżyła się do posągu i zaczęła wpatrywać się w

wizerunek bogini z zaciekawieniem. Judym skupił uwagę na niej i

stwierdził, że dziewczyna stara się zapamiętać rysy Wenus.

Starsza dama wspomniała, że wcześniej widziała inną rzeźbę z marmuru,

przedstawiającą scenę mitologiczną, lecz nie wiedziała, czy może

pokazać ją swoim podopiecznym. Jedna z panien uśmiechem stwierdziła,

że są w Paryżu i należy „umoczyć wargi w pucharze rozpusty”. Młodsza

z panienek, Wanda, uznała, że tracą czas na zwiedzanie, zamiast

spacerować po ulicach. Judym, przysłuchujący się rozmowie, poczuł się

jak intruz. Miał ochotę przyłączyć się do dialogu, lecz stał bezradnie. W

pewnej chwili, słysząc, że panie mają zamiar iść obejrzeć „Amora i

Psyche”, zaproponował, że może wskazać im najbliższą drogę

Dostrzegając niezadowolenie starszej damy, przeprosił za swój nietakt,

wyjaśniając, że w Paryżu bardzo rzadko ma okazję słyszeć polską mowę.

Dodał, że od piętnastu miesięcy przebywa w mieście, pracując w

klinikach w dziedzinie chirurgii. Dama przedstawiła się jako Niewadzka,

młodsze panienki nazywały się Orszeńskie, a piękna brunetka – Joanna

Podborska. Po chwili spytała, czy Judym zna kogoś o tym nazwisku z

Wołynia, lecz mężczyzna wyjaśnił, że pochodzi z Warszawy, gdzie

studiował medycynę. Jego ojciec był szewcem i miał warsztat przy ulicy

Ciepłej. Wanda była zaskoczona, w jaki sposób syn szewca został

lekarzem. Starsza dama podziwiała odwagę Judyma, który otwarcie

wyjawił swoje pochodzenie. Judym uśmiechnął się ironicznie i zapytał

Joannę, jakie wrażenie zrobił na niej posąg Wenus. Dziewczyna

zarumieniła się, zawstydzona, a panna Natalia odparła, że bogini jest

prześliczna.

Stanął przed drzwiami, prowadzącymi na poddasze i zapukał. Nikt mu

jednak nie odpowiedział, a z drzwi sąsiednich wychyliła się

trzynastoletnia dziewczynka, wyjaśniając, że przed chwilą widziała

ciotkę i ktoś musi być w domu. W tej samej chwili ktoś zaczął krzyczeć i

przeklinać. Dziecko odparło, że to babka, wariatka. Judym z

zaciekawieniem zajrzał do środka i w kącie dostrzegł kobietę,

przywiązaną do haka. Instynktownie wycofał się i zaczął wypytywać

dziewczynkę, czemu nie oddadzą babki do szpitala. Odrzekła, że nie ma

miejsc, a poza tym nie mają pieniędzy, by płacić za jej pobyt.

Judym uciekł po schodach. Na dziedzińcu ujrzał gromadę dzieci i ciotkę

Pelagię, od lat mieszkającą u brata Tomasza, Wiktora. Odczuwał odrazę i

politowanie. Ciotka cmoknęła go we włosy, pytając, kiedy przyjechał.

Wyjaśnił, że wrócił poprzedniego dnia i zaczął dopytywać o Wiktora.

Usłyszał, że brat pracuje w fabryce, a w wolnych chwilach czyta książki.

Ciotka poinformowała go, że Wiktor rzadko bywa w domu i czasami

znika na kilka dni. Tomasz obiecał, że wróci wieczorem, lecz w końcu

zapytał o adres fabryki, w której pracowała bratowa. Szybko oddalił się z

tego miejsca i ruszył w stronę przedmieścia, do fabryki cygar.

Po chwili Judym został wprowadzony przez stróża do ogromnej sali, w

której siedziało około stu kobiet, pochylając się nad stołami. W jednej z

izb Tomasz dostrzegł bratową, sklejającą papierowe etykiety. Kiedy

zauważyła go, po jej twarzy spłynęły dwie łzy. Mężczyzna podszedł do

Po jakimś czasie znaleźli się w Sali, gdzie stała rzeźba „Amor i Psyche”,

w milczeniu podziwiali posągi. Judym ze smutkiem stwierdził, że jego

rola została już wypełniona i nie może dłużej towarzyszyć damom.

Nieoczekiwanie dla niego pani Niewadzka zapytała o najwygodniejszy

transport do Wersalu. Wyjaśnił, że mogą jechać tramwajem.

Zaproponował, że sprawdzi połączenie i szybko odszedł. Kiedy wrócił z

informacjami, panna Wanda oznajmiła, że jedzie z nimi. Niewadzka

przeprosiła za zachowanie wnuczki, lecz Judym powiedział, że z

ogromną przyjemnością będzie im towarzyszył. Poczuł sympatię do

młodszej Orszeńskiej, choć ponownie pomyślał, że wtargnął do

towarzystwa poznanych pań. Rozumiał doskonale swoją niższą pozycjęć

społeczną.

niej i powiedział, że będzie na nią czekał na dziedzińcu fabrycznym o

dwunastej. W południe Judymowa zbiegła ze schodów i z radością

powitała lekarza. Potem ruszyła szybko w stronę domu, przy kamienicy

zapytał ją o brata. Odpowiedziała, że Wiktor jada obiady u Wajsów. Brat

nie zjawił się, więc Judym pożegnał się, obiecując, że przyjdzie

wieczorem. O zmierzchu ruszył w stronę ulicy Ciepłej, lecz tłum

robotników, wracających do domów, napełnił go odrazą. Postanowił, że

odwiedzi brata kiedy indziej i wszedł do wykwintnej restauracji.

Następnego dnia obudził się o piątej rano i poszedł do Wiktora, który

powitał go radośnie, choć ich rozmowa odbyła się tonem urzędowym.

Tomasz zaproponował, że odprowadzi brata i wyszli na ulicę. Wiktor

dopytywał się, czy Judym zamierza zostać w Warszawie. Lekarz odparł,

że chciałby zostać w mieście, lecz nie wie, czy zdoła się utrzymać. Judym

powiedział, że był w fabryce cygar i bratowa nie powinna tak ciężko

pracować. Brat odparł, że żal mu żony, lecz sytuacja zmusiła ich do tego,

by zaczęła pracę. Po chwili dodał, że Tomasz jest teraz panem, a on

zwykłym człowiekiem. Nie zazdrościł mu, że ciotka zabrała go od

rodziców i zapewniła wykształcenie. On natomiast musi do wszystkiego

dojść pracą własnych rąk. Judym poczuł się urażony tymi słowami.

Wiktor z żalem mówił, że ciotka wzięła Tomasza, ponieważ był

przystojniejszy, a potem odwiedzał ich rzadko, wystrojony w mundur i

nie zwracał uwagi na biednie ubranego brata.

nawiązał do sytuacji w kraju. Uważał, że los biedaków nie zależy od

lekarzy. Lekarze mogą jedynie uświadamiać „motłoch folwarczny” i

wpływać na jego chlebodawców. Wyższe klasy są hojne, jeśli chodzi o

jałmużnę, wielu lekarzy spieszy z pomocą, poświęcając swój czas,

zdrowie i życie ubogim. Stwierdził, że zarzuty Judyma są bezpodstawne

– powstają przecież liczne wystawy higieniczne, towarzystwa

przeciwżebracze, przytułki noclegowe, funduje się kąpiele dla ludu i

rozmaite zabawy. Uznał Tomasza za człowieka młodego, któremu serce

podyktowała słowa pełne goryczy.

Następnie głos zabrał doktor Płowicz. Uznał, że Judym błędnie narzucał

lekarzom obowiązek ulepszenia stosunków społecznych. Słowa, że

lekarze pomagają wyłącznie bogatym, uznał za formalną napaść. Był

jednak przekonany, że z czasem młodszy kolega inaczej będzie

postrzegał swój zawód i zmieni zdanie. Zwrócił uwagę, że lekarze nie

mają władzy, jaką Judym im przypisywał. Zapadło kłopotliwe milczenie,

które przerwał Judym, prosząc o dodanie kilku słów. Wyznał, że nie

zamierzał obrażać stanu lekarskiego, lecz pragnął uczcić go, wspominając

o roli, jaką odgrywa w społeczeństwie. Nawoływał do wydania uchwały i

walki z głupotą społeczeństwa i niszczenia źródeł chorób. Jego wywód

został ostro skrytykowany i zaczął powoli tracić odwagę.

Podczas kolacji, siedząc u boku doktorowej, czuł narastającą wściekłość.

Nikt nie zwracał na niego uwagi, widział drwiące spojrzenia. Posiłek

skończył się późno i Tomasz opuścił szybko mieszkanie Czernisza. W

bramie kilku uczestników zebrania pożegnało się z nim szybko i został

sam. Po chwili dołączył do niego mężczyzna, którego zauważył na

spotkaniu. Był to doktor Chmielnicki, który szedł w tym samym kierunku

co Judym. Po kilkunastu krokach, wyznał, że szczerze współczuł

młodszemu koledze. Tomasz odparł, że żałuje teraz, iż przeczytał swój

referat, ponieważ został przez wszystkich wykpiony. Chciał udowodnić

lekarzom, co powinni robić pod naciskiem zimnego rozumu.

Rozmawiając, doszli do mieszkania Judyma i Chmielnicki przywołał

dorożkę. Na pożegnanie rzucił, że medycyna to interes jak każdy inny.

Młodzieniec odparł, że pewnego dnia medycyna będzie wytyczała drogi

życia masom ludzkim i świat wówczas odrodzi się. Starszy kolega

określił jego słowa jako mrzonki.

W milczeniu doszli do dzielnicy fabrycznej i zatrzymali się na wzgórzu, z

którego widzieli szare budynki bez okien i wysokie kominy. Nagle

usłyszeli głos, wołający Wiktora i od strony ulicy zbliżył się do nich

młody mężczyzna o jasnych włosach, brat wyjaśnił, że to nowy pomocnik

inżyniera. Wiktor, dumny z sukcesów Tomasza, poprosił znajomego o to,

by mógł on zwiedzić fabrykę. Wkrótce odszedł do stalowni, a Judym

razem z pomocnikiem ruszył przez kolejne sale, gdzie produkowano

żelazo. Zaciekawiony, przyglądał się pracy robotników. W rogu

olbrzymiej szopy stało naczynie w kształcie gruszki, w którym wytapiana

była stal. Przy naczyniu stało kilku ludzi. W pewnej chwili robotnik

zanurzył w roztopionej rudzie długie narzędzie i Judym rozpoznał w tej

czarnej postaci swojego brata.

Mrzonki

Powrót z letnich wczasów doktora Antoniego Czernisza stanowił dla

świata lekarskiego bardzo ważne wydarzenie. Nazwisko lekarza znane

było również naukowemu światu z zagranicy, gdzie cieszył się większym

uznaniem niż w Warszawie. Antoni Czernisz wywodził się ze sfery ludzi

biednych. Dzięki własnemu uporowi ukończył szkoły i zdobył sławę. Po

czterdziestym roku życia ożenił się z niezwykle piękną kobietą,

pochodzącą ze zrujnowanej rodziny półarystokratycznej. Tomasz Judym,

który znał Czernisza z czasów studenckich, w pierwszych dniach

września złożył mu wizytę i został zaproszony do grona lekarzy. W

połowie następnego miesiąca odbyła się pierwsza środa lekarska. Judym

wybrał się na spotkanie z własnym odczytem, który napisał będąc jeszcze

w Paryżu

W chwili, kiedy miał przekroczyć bramę domu, ogarnął go strach.

Pomimo tego nacisnął guzik dzwonka i po chwili znalazł się w salonie,

wypełnionym rozmawiającymi mężczyznami. Co chwilę do pokoju

wchodziła nowa osoba, a kiedy salon i przyległe gabinety zapełniły się

zupełnie, doktor Czernisz zawiadomił zebranych, że doktor Tomasz

Judym odczyta pracę pod tytułem „Kilka uwag czy Słówko w sprawie

higieny”.

Smutek

Piątego października doktor Judym wyszedł na spacer w Aleje

Ujazdowskie. Minął bramę i powoli ruszył w głąb parku, by uniknąć

miejsc zapełnionych spacerowiczami. W duszy Tomasza obudziła się

zazdrość względem bogactwa innych. Nie przypominała w niczym ślepej

zawiści, jaką odczuwali jego przodkowie, lecz przybrała charakter

głębokiego żalu. Patrząc na jesienne widoki, poczuł agonię własnych

marzeń. Zaczynał rozumieć, że na świecie nie jest kimś wyjątkowym.

Wszystko, czym do tej pory żywiła się jego młodzieńcza dusza, musiało

pozostać tylko marzeniami. Od jakiegoś czasu smutek towarzyszył mu

nieodłącznie, przenikał wszystkie myśli. Judym szedł z głową zwieszoną

i chciał skierować się w stronę pałacu, lecz zatrzymały go pędzące karety.

Wsparł się na barierce i zaczął wpatrywać w jadące w powozach osoby.

Ujrzał nadjeżdżający wolancik i nagle poczuł się tak, jakby otoczyły go

promienie słońca i zapach róż. W powozie ujrzał trzy panny, które

spotkał w Paryżu. Natalia odwróciła głowę i poznała go. Kiedy nieśmiało

podniósł rękę do kapelusza, skinęła mu głową i powiedziała coś do swych

towarzyszek. Wówczas panna Joanna i Wanda również spojrzały na

Judyma, który w ostatniej chwili dostrzegł uśmiech na twarzy

Podborskiej. Wolant szybko zniknął mu z oczu i Tomasz ruszył dalej,

zatopiony w marzeniach

Tomasz zaczął czytać. We wstępie poruszył kwestię współczesnego stanu

higieny. Dostrzegł pełne drwiny spojrzenia zebranych, lecz dalszy ciąg

wykładu wyraźnie zainteresował słuchaczy. Zaczął więc opowiadać o

miejscach i zjawiskach, które widział w Paryżu. Potem zaczął mówić o

Warszawie, o biednej dzielnicy żydowskiej i życiu na wsi. Zgromadzeniu

słuchali go w milczeniu. Judym zaczął mówić, że wszelkie objawy

warunków, w których żyją najbiedniejsi, są rezultatem wielu przyczyn, w

tym obojętności lekarzy. Nie zważając na ironiczne komentarze,

twierdził, że obowiązkiem lekarzy jest szerzenie higieny wśród biednych.

Był

Praktyka

Wkrótce na drzwiach mieszkania Judyma i u wejścia do sieni kamienicy

została wywieszona tabliczka z wyszczególnieniem godzin przyjmowania

pacjentów. Lekarz przyjmował w godzinach popołudniowych, między

piątą a siódmą, a ranki spędzał w szpitalu na oddziale chirurgicznym,

gdzie wypełniał obowiązki asystenta. Sumiennie siedział w gabinecie w

godzinach wizyt chorych, choć przez pierwsze miesiące nie zjawił się ani

jeden pacjent. Mieszkanie składało się z trzech pokojów: gabinetu,

poczekalni i sypialni, urządzonych skromnie w imię zasady, że

luksusowe

zdania, że

lekarz

dzisiejszy

–

lekarz

ludzi

bogatych.

Po jego słowach kilku doktorów poprosiło o głos, lecz Judym nie

przerywał, pomimo, że szmer na sali stawał się coraz głośniejszy. Opinia,

iż lekarze powinni interesować się miejscami, w których mieszkają ich

pacjenci, wywołała liczne protesty. Lekarze byli przekonani, że wizja

Tomasza jest idylliczna, lecz młodzieniec bronił z uporem swojego

poglądu. Uważał, że lekarze lekceważą i pomijają przyczyny chorób u

ludzi biednych, a mogliby wykorzystywać swoją pozycję do

uświadamiania ciemnoty. Zakończył swój odczyt, pomijając część trzecią

i usiadł. Atmosfera stała się trudna do zniesienia, doktor Czernisz był

wyraźnie zakłopotany.

wyposażenie

niczym

nie

pomoże

pacjentom.

Obowiązki gospodyni przejęła pani Walentowa, żona wędrownego

bednarza, a czasami wyręczała ją piętnastoletnia córka, Zośka. Obie panie

szybko objęły władzę w mieszkaniu Judyma, który nie mógł

zrezygnować z ich usług, ponieważ zaczynały wtedy płakać i żalić się na

swoją nędzę. Nieraz doktor zastanawiał się, gdzie znikają świece, nafta,

węgiel, cukier i wiele innych rzeczy. Początkowo starał się traktować

gospodynię i jej córkę życzliwie, po miesiącu starał się wprowadzić

własne rządy, lecz w listopadzie poddał się i został całkowicie

zdominowany. W godzinach przyjęć siedział sztywno wyprostowany i

czekał. Po upływie kilku tygodni zaczął czytać książki, a gospodyni

drzemała w poczekalni. Jesienią miał tylko jednego pacjenta, starego

introligatora z sąsiedniej kamienicy, od którego nie pobrał honorarium za

wizytę.

Nagle z krzesła podniósł się staruszek, doktor Kalecki i w imieniu

kolegów podziękował Tomaszowi za wykład, który świadczył, że jest

osobą z sercem gorącym i tkliwym. Następnie przystąpił do omówienia

odczytu od strony krytycznej. Pominął kwestie życia biedoty w Paryżu i

W marcu w gabinecie zjawiła się chuda dama w czerni, o zmizerniałej

twarzy i spytała o doktora Judyma. Tomasz doznał miłego uczucia na

myśl, że właśnie nadarza się okazja zarobienia pierwszego rubla i zaczął

wypytywać pacjentkę o dolegliwości. Kobieta początkowo zaczęła żalić

się, lecz po chwili wspomniała o stowarzyszeniu, które miało na celu

nawracanie dziewcząt ze źle obranej drogi. Po dwóch godzinach

wspomniała o braku środków i poprosiła o wsparcie finansowe. Judym

bez wahania wyjął rubla, kobieta zanotowała coś w kajeciku i zniknęła za

drzwiami.

Początki kariery Tomasza okazały się ciężkie. Fundusz, pozostawiony

przez ciotkę, szybko wyczerpał się, kredyt u sklepikarza nie był spłacony,

a przyszłość rysowała się raczej mgliście. Od chwili jego odczytu na

spotkaniu u doktora Czernisza, Judym czuł się odsunięty od kolegów,

którzy witali go uprzejmie, lecz nie wdawali się w bliższą znajomość.

Pod koniec marca zjawiła się u niego bratowa z wiadomościami o

Wiktorze. Po godzinie płaczu odeszła do fabryki, pozostawiając Judyma

z ponurymi myślami. Musiał pomagać rodzinie brata i wspierać ich

finansowo, lecz sam znalazł się w trudnej sytuacji. Rozgoryczony, udał

się do szpitala. Z pracy wyszedł wcześniej niż zazwyczaj i z uczuciem

odrazy udał się do mieszkania przy Cichej.

wagonu. Wkrótce jednak ujrzał damę i Dyzia, wchodzących do wagonu,

który zajmował.

Około trzeciej po południu pociąg wjechał na stację, na której Judym

wysiadł. Dalszą drogę miał odbyć powozem. Najpierw udał się do baru,

by kupić papierosy, a kiedy wyszedł, zobaczył damę z Dyziem,

sadowiącą się w jego powozie. Zaklął i w pierwszej chwili nie chciał

jechać, lecz po obliczeniu pozostałych mu funduszy, zbliżył się do

kobiety i wymienił z nią kilka grzecznościowych uwag. Wkrótce ruszyli

do Cisów. Kiedy wyjechali za miasto skupił całą uwagę na widoku za

oknem. Krajobraz zachwycał go i był tak różny od tego, który pamiętał z

dzieciństwai. Po jakimś czasie Dyzio obudził się i zaczął łaskotać

Tomasza w łydkę. Mężczyzna początkowo nie zwracał na to uwagi,

mając nadzieję, że malec znudzi się, w końcu zdecydowanym ruchem

odsunął rękę łobuziaka. Chłopiec zaczął więc wkładać błoto do buta

lekarza i w końcu Judym powiedział, że jeśli się nie uspokoi, to zerżnie

mu skórę. Dyzio uśmiechnął się złośliwie i rozsmarował garść błota na

nodze młodzieńca

Wówczas Tomasz kazał furmanowi zatrzymać powóz, wyskoczył na

drogę, przełożył chłopca przez kolano i wymierzył mu około trzydziestu

klapsów. Nie zwracał uwagi na rozdzierający krzyk damy i szarpanie za

rękawy. Wreszcie wepchnął malca do powozu, wziął walizkę i kazał

furmanowi odjechać. Rozgniewany, postanowił pójść pieszo. Po paru

minutach marszu zaczął żałować decyzji, lecz nie zamierzał zawrócić

powozu. Zmęczony upałem dotarł do pobliskiej wsi i zaczął wypytywać o

możliwość wynajęcia koni. Wreszcie jakiś młody gospodarz zgodził się

odwieźć go do Cisów. Po drodze zatrzymali się przy sklepie z trunkami i

Judym kupił butelkę alkoholu dla chłopa. Potem zaczęła się szaleńcza

jazda i lekarz poczuł prawdziwą satysfakcję. W pewnym momencie

pijany woźnica źle wymanewrował wozem i młodzieniec poczuł, że

spada. Podniósł się ubrudzony gliną i zaczął śmiać. Chłop zupełnie

pijany, zasnął na wozie i Tomasz znalazł się w rozpaczliwej sytuacji.

W domu zastał jedynie ciotkę, która powitała go niechętnie jako

spadkobiercę siostry, wyklętej przed wieloma laty.. Po zmroku wyszedł

stamtąd i skierował się do cukierni, w której czasami czytał dzienniki. Na

rogu spotkał Chmielnickiego, który zapytał go, czy idzie do pacjenta.

Judym z goryczą odparł, że nie ma chorych i chciał się pożegnać, lecz

lekarz zatrzymał go. Razem udali się do cukierni i Chmielnicki zaczął

opowiadać żarty, z których Tomasz śmiał się z grzeczności. W pewnej

chwili Chmielnicki zapytał go, czy nie chciałby pojechać na prowincję.

Szukał asystenta dla swojego znajomego, doktora Węglichowskiego,

który był dyrektorem zakładu w Cisach. Po odejściu lekarza, Tomasz

pogrążył się w rozmyślaniach. Miał nadzieję, że po powrocie do

Warszawy jego sytuacja zmieni się. Żal mu było opuszczać miasto, wieś

znał wyłącznie z letnich wycieczek i perspektywa zamieszkania wśród

pól przygnębiała go.

Zbliżał się wieczór, więc ruszył w stronę widocznego w oddali

miasteczka. Przeszedł spory kawałek, kiedy usłyszał tętent

nadjeżdżających koni. W jednej z amazonek rozpoznał pannę Natalię.

Dziewczyna spojrzała na niego przelotnie, uśmiechnęła się i odwróciła do

towarzyszącego jej młodzieńca. Judym usłyszał śmiech panny Wandy i

wkrótce jeźdźcy zniknęli mu z oczu. Przez chwilę stał nieruchomo,

nieszczęśliwy, w końcu zdołał dotrzeć do miasta. Otoczyła go

natychmiast zgraja Żydków, od których dowiedział się, że jest w Cisach.

Na miejscu portier zaprowadził go do mieszkania, gdzie z ulgą wykąpał

się i przebrał. Odświeżony stanął przy oknie i wpatrywał się w wąską

alejkę młodych drzew. Czuł w sobie siłę budzącej się do życia przyrody i

chciał ją spożytkować pracując. Był przekonany, że właśnie tu będzie

miał szansę pracować dla ludzi, by oddać światu to, co od niego wziął.

Nazajutrz w godzinach przyjęć Tomasz Judym zasiadł w gabinecie i

czekał na wizytę Węglichowskiego. Przed szóstą zjawił się mężczyzna

około pięćdziesięcioletni, o sympatycznej twarzy, skromnie ubrany.

Lekarz badawczym wzrokiem zmierzył skromne wyposażenie gabinetu i

zapytał młodzieńca, czy chce jechać do Cisów w charakterze asystenta.

Szczerze wyznał, że nie wie nawet, w jakim regionie znajduje się

wspomniana miejscowość. Węglichowski spytał go, dlaczego chce

wyjechać z Warszawy. Tomasz wyjaśnił, że nie ma na razie z czego żyć i

wspomniał o niefortunnym odczycie w domu Czernisza, który nie

spodobał się zebranym. Węglikowski zaczął mówić o warunkach pracy w

Cisach.

Asystent miał zarabiać sześćset rubli miesięcznie, otrzymywać do

dyspozycji gabinet na własną praktykę. Do jego obowiązków należała

opieka nad niewielkim szpitalem, należącym do pani Niewadzkiej.

Tomasz, słysząc znajome nazwisko, odparł, że rok temu poznał damę i jej

wnuczki oraz Podborską w Paryżu. Dyrektor zakładu, żegnając się,

poprosił, aby Judym zastanowił się nad jego propozycją. Młodzieniec

zapewnił go, że da odpowiedź następnego dnia. Po wyjściu gościa Judym

podjął decyzję i postanowił wyjechać. W pamięci odżyły wspomnienia z

Paryża, myśl o Joasi Podborskiej wzbudziła w nim głęboką tęsknotę

Swawolny Dyzio

W ostatnich dniach kwietnia Tomasz Judym zakończył swoje sprawy,

spakował się i wyjechał z Warszawy. W pociągu zajął miejsce w wagonie

drugiej klasy i skupił się na widoku za oknem. Nagle drzwi otworzyły się

i do przedziału weszła chuda dama, prowadząc za rękę dziesięcioletniego

chłopczyka. Kobieta usiadła na sofie i zaczęła przyglądać się

towarzyszom podróży. Po chwili, omdlewającym głosem, poprosiła

synka, Dyzia, aby usiadł. Chłopiec zignorował słowa matki i z uwagą

zaczął oglądać guziki munduru oficera, siedzącego w kącie przedziału.

Po chwili dostrzegł pałasz, wiszący na haku i sięgnął po broń, lecz oficer

delikatnie odsunął malca od siebie. Wówczas Dyzio postanowił

przedostać się do okna i ruszył w tym kierunku, nie zważając na nogi

pasażerów. Pomimo krzyków dam i oficera zdołał stanąć na kanapach i

wychylił się za szybę. Matka zwróciła mu uwagę, że nie powinien tak

bardzo

Cisy

Zakład kuracyjny Cisy leżał w dolinie pomiędzy dwoma łańcuchami

wzgórz. Zakłady kąpielowe mieściły się w gmachu zwanym

„Wincentym”, wybudowanym w pobliżu jednego ze stawów. Dalej

rozciągał się wspaniały park, pałac i liczne zabudowania majątku

ziemskiego Cisy. Następnego dnia po przyjeździe Tomasz Judym

zwiedzał miejscowość, składał wizyty i poznawał tajemnice ośrodka. Był

oszołomiony tym, co widział i tym, czego się uczył. Poznał skład

chemiczny źródeł, budowę maszyn, doprowadzających wodę do wanien,

uczył się prowadzenia hotelu. Dowiedział się, że zakład był instytucją

akcyjną i miał dwudziestu kilku wspólników. Obowiązki prezesa rady

akcjonariuszy pełnił wybitny adwokat, mieszkający na stałe w Moskwie.

Funkcję administratora pełnił Jan Bogusław Krzywosąd Chobrzański, a

kasjera – pan Listwa, mąż damy, którą Judym poznał w pociągu i ojczym

małego Dyzia. Po jakimś czasie lekarz poznał historię zakładu.

Miejscowość była znana z wód leczniczych już na początku ubiegłego

wieku. Źródła znajdowały się w parku otaczającym stary rodowy zamek i

tylko dzięki uprzejmości właściciela majątki korzystały z nich różne

osoby. Od niepamiętnych czasów ziemie należały do rodziny

Niewadzkich. W latach siedemdziesiątych tego wieku maż pani

Niewadzkiej opuścił kraj i powrócił do Cisów jako schorowany starzec.

Cierpienie zmieniło jego poglądy i poświęcił się wyłącznie na czynieniu

dobra dla innych. Wszystkie siły spożytkował na urządzenie zakładu

leczniczego w Cisach. Podarował instytucji miejscowość przyległą do

źródeł, stworzył spółkę, zachęcając do zakupienia akcji przyjaciół.

Największym udziałowcem był kupiec znad Bosforu, Leszczykowski. W

pierwszych latach stanowisko dyrektora objął człowiek

nieodpowiedzialny, który chciał urządzić z miejscowości kurort

europejski. Budowa willi i gmachów pochłonęła masę pieniędzy i

okazało się, że przedsięwzięcie chyli się ku upadkowi. Do Cisów zaczęli

zjeżdżać arystokraci dla rozrywki. W tym czasie zmarł stary Niewadzki i

okazało się, że zakład przynosi straty. Wówczas do zarządu zgłosił się

Leszczykowski, pokrył deficyt własnymi środkami, a na stanowisko

dyrektora zaproponował doktora Węglichowskiego.

się

wychylać,

lecz

ponownie

została

zlekceważona.

W pewnej chwili malec przechylił się przez okno, a oficer chwycił go za

pasek i wciągnął do wagonu. Chłopiec wyszarpał się i rzucił do okna, a

kiedy zostało mu to zabronione, zaczął kopać nogami. Udręczona matka

prosiła, aby się uspokoił, lecz Dyzio pokazał jej język i zostawiono go w

spokoju. Po pewnym czasie usiadł między mamą a Judymem i wkrótce

zaatakował lekarza, wiercąc mu patykiem nogę. Matka zaklinała go, aby

się uspokoił, ponieważ konduktor może znów wyrzucić ich z przedziału.

Chłopiec popatrzył na matkę i zaczął podrzucać kapelusz Judyma. Po

jakimś czasie zmęczył się i ku zadowoleniu zebranych, zasnął. Lekarz

opuścił przedział i na kolejnej stacji z satysfakcją przeniósł się do innego

Węglichowski rozpoczął budowę stacji leczniczej i przedstawiał swoje

projekty radzie zarządu. Część inwestycji opłacał Leszczykowski, który

był wdowcem i człowiekiem bogatym. Z pochodzenia syn ubogiego

szlachcica, do majątku doszedł ogromną pracą. Pomimo bogactwa, żył

skromnie, pewną sumę przeznaczał dla pasierbów – Greków, a resztę

pieniędzy wysyłał tym, którzy zwracali się do niego z prośbą o pomoc.

Najważniejszą sprawą dla niego był zakład w Cisach, gdzie zamierzał

kiedyś wrócić.

W kilka dni po przyjeździe do zakładu Judym otrzymał list z

Konstantynopola. W taki sposób Leszczykowski zawarł z nim znajomość

i przesyłał również swoją fotografię. Staruszek prosił go o częstą

korespondencję i zdjęcie, licząc, że obaj będą się wspierali w

prowadzeniu zakładu. Od chwili przejęcia ośrodka przez

Węglichowskiego upłynęło kilkanaście lat i Cisy zyskały renomę.

Administrator, Krzywosąd Chobrzański, był starym kawalerem, który w

latach młodości zwiedził całą Europę. Znał kilka języków, posiadł

ogromną wiedzę z różnych dziedzin nauki i chętnie pomagał w

różnorakich pracach. Stanowisko objął dzięki protekcji

Leszczykowskiego i po powrocie do kraju zamieszkał w Cisach. Kiedy

Judym po raz pierwszy udał się do mieszkania administratora, u wejścia

na schody ujrzał gromadkę dzieci folwarcznych. Nad nimi stał

Krzywosąd, a na poręczy ganku siedział oswojony sokół, którego

mężczyzna leczył przez całą zimę. Tomasz wszedł do środka, właściciel

przyjął go życzliwie i zaczął mówić o zmianach, jakie chce wprowadzić

w Cisach

Pan Hipolit Listwa, kasjer, określany był przez administratora

„niedołęgą” i „przedętą fujarą”. Całkowicie zdominowany przez żonę i

pasierba, odpoczywał w zimnej i wilgotnej kancelarii, wśród kwitów i

rachunków. Czuł, że tak naprawdę żyje w chwili, kiedy opuszczał progi

domu. Był kozłem ofiarnym w każdym zatargu z Dyziem, a jakiekolwiek

próby przeciwstawienia się chłopcu, kończyły się interwencją małżonki.

dziewczyna opisuje swoje refleksje, spostrzeżenia i wspomnienia. Wraca

pamięcią do czasów nauki w Kielcach, podjęcia pierwszej pracy w

Warszawie.

Wspomina

wrażenia

wizyty

miejscach

swego

dzieciństwa.

Tom II

Poczciwe prowincjonalne idee

W czasie sezonu doktor Judym miał sporo pracy. Wstawał wcześnie rano,

zwiedzał izby kąpielowe, sprawdzał porządek w łazienkach i u źródeł, a

przed ósmą był już w szpitalu. Od dziesiątej do pierwszej po południu

przyjmował w gabinecie chorych. Nowa praca pochłonęła go całkowicie.

Otoczony młodymi kobietami, zmienił się we franta, modnie odzianego i

wesołego. Życie w zakładzie, wypełnione ludźmi, oszołomiło go. Stał się

osobą powszechnie lubianą, której damy zwierzały się z najgłębszych

sekretów. Czasami, kiedy późno wracał do domu, zastanawiał się nad

pięknem życia, które teraz wiódł.

Na balach i zebraniach bywali niekiedy mieszkańcy pałacu. Wówczas

największą uwagę skupiała na sobie panna Natalia. Mężczyźni uwielbiali

piękną dziewczynę, która doskonale zdawała sobie sprawę z wrażenia,

jakie robi. Zawsze jednak zachowywała się ozięble i obojętnie. Również

Tomasz zwrócił swą uwagę na Orszeńską. Ośmielony powodzeniem u

dam, zbliżył się do niej na jednym z balów. Zachęcony rozmową i

tańcami, do których go wybierała kilkakrotnie, wspomniał o

Karbowskim, który wyjechał z Cisów. Dziewczyna spojrzała wówczas

tak niechętnie na niego, że nie potrafił wypowiedzieć więcej słów. Życie,

jakie wiódł, stawało mu na przeszkodzie, aby w pełni zająć się sprawami

szpitala. Szpital powstał właściwie dopiero za jego bytności w zakładzie.

Do tej pory budynek stał opuszczony i służył do składowania różnych

rzeczy. Opiekę nad szpitalikiem sprawował doktor Węglichowski.

W budynku rzadko zjawiali się chorzy, wynajdywani najczęściej przez

proboszcza, panienki lub Niewadzką. Judym, zbliżając się do budynku,

odczuwał złość, żałując, że budynek był niewykorzystany. Po tym, jak

urządził w nim gabinet, zaczęli przychodzić do niego Żydzi i wszelka

biedota. Następnie zabrał się do uporządkowania sal. Każdy sprzęt

zdobywał sam, licząc na szczodrość ludzi. Na jego zlecenie otoczono

budynek nowym parkanem, a ogrodnik zajmował się sadem. Na

dozorczynię pozyskał panią Wajsmanową, której pensję opłacał dzięki

życzliwości Leszczykowskiego. Kolejnym krokiem było pozyskanie

żywności dla chorych. Pochlebstwami zyskał przychylność plenipotenta,

który zobowiązał się do dostarczania zapasów. W połowie lata szpital był

już w miarę urządzony i wypełniony chorymi. Rada, kierująca zakładem,

przypatrywała się działaniom Judyma nieco ironicznie. Węglichowski

czasami odwiedzał szpitalik, udzielał rad młodemu lekarzowi, który za

wszelką cenę chciał go pozyskać dla swojej idei.

Pod koniec sierpnia liczba gości w zakładzie zaczęła się zmniejszać.

Kuracjusze wracali do domów i zapanował ogólny smutek. Tomasz ze

zdwojoną siłą przystąpił do swojej pracy. W pierwszych dniach września

w folwarcznych czworakach dzieci zaczęły chorować na febrę. W

krótkim czasie szpital był przepełniony chorymi. Lekarz nie wiedział, co

robić dalej. Pewnego dnia otrzymał bilet od pani Niewadzkiej, która

prosiła, aby niezwłocznie przyszedł do pałacu. Starsza pani przedstawiła

mu propozycję panny Podhorskiej, która postanowiła oddać pokój, by

tam umieścić chorych na malarię. Starsza pani postanowiła zrobić

niespodziankę Joasi na urodziny i przeznaczyła starą piekarnię na

szpitalik dla dzieci. Chciała aby Podborska mogła tam zajmować się

„brudasami”.

Kwiat tuberozy

Poznawanie Cisów zajęło Judymowi sporo czasu i początkowo nie mógł

zwiedzić podlegającego mu szpitaliku. Nadzieja samodzielnej pracy

nęciła jego entuzjazm. Krocząc szeroką aleją odczuwał prawdziwą

radość. Minął szeroką drogę wjazdową do pałacu i nowo wybudowany

kościół, za którym wśród drzew stał budynek szpitala. Lekarz nie

zamierzał wchodzić tam bez swojego zwierzchnika, więc najpierw

poszedł obejrzeć kościół. Właśnie ksiądz odprawiał mszę. Judym zbliżył

się do prezbiterium i w ławkach kolatorskich dostrzegł znajome z Paryża:

Natalię, Wandę i Joannę. Młodzieniec ukłonił się, a panna Natalia

delikatnie skinęła głową. Przez chwilę spotkał spojrzeniem wesołe oczy

panny Joasi. Nabożeństwo skończyło się i Tomasz opuścił kościół z

tłumem.

Po jakimś czasie wyszły również dziewczęta w towarzystwie księdza.

Judym przywitał się z nimi i przedstawił proboszczowi, który zaprosił ich

na śniadanie. Posiłek upłynął w miłej atmosferze, a następnie mężczyźni

udali się do gabinetu na papierosa. Nagle ksiądz zerknął w stronę okna i

na jego twarzy odmalowała się niechęć. Drogą na plebanię szedł młody

kuracjusz zakładu, Karbowski, którego widział w dniu przyjazdu do

Cisów w towarzystwie Natalii. Ksiądz wyjaśnił mu, że Karbowski

pochodzi z dobrej rodziny i namiętnie gra w karty, ogrywając innych

chorych. Rozległo się pukanie do drzwi i do salonu wszedł kuracjusz.

Karbowski przywitał panny, księdza ucałował w ramię, podał dłoń

lekarzowi i zasiadł obok panny Wandy. Młodzieniec przez chwilę

rozmawiał z panną Podborską, a potem spojrzał na pannę Natalię nie

ukrywając swych uczuć. Joanna próbowała zwrócić uwagę Karbowskiego

na siebie, wyraźnie zatrwożona sytuacją między młodymi.

Nieoczekiwanie Natalia zapytała, jak długo Karbowski zostanie w

Cisach. Odparł, że prawdopodobnie będzie przebywał w zakładzie długo,

choć już stracił nadzieję na odzyskanie zdrowia.

Panna Joanna wstała ze swego miejsca i ponagliła towarzyszki do

wyjścia. Podborska pożegnała się z proboszczem i Judymem. Potem do

lekarza podeszła panna Natalia i przez chwilę poczuł, że oddałby wiele,

by dziewczyna choć przez jedną godzinę tak tęskniła za nim jak za

Karbowskim. Panny odjechały wolantem, a Karbowski z wyrazem

cierpienia na twarzy patrzył za nimi. Judym zazdrościł mu uczuć, które

młodzieniec odczuwał. Zrozumiał, że Natalia jest zakochana w

kuracjuszu. Na chwilę zapomniał o swych ideałach, o pracy w szpitalu i

chęci niesienia pomocy. Poczuł ogromny żal i zazdrość, że on nigdy nie

będzie tak wykwintny i kochany przez piękną pannę Orszeńską.

Judym,

słysząc

słowa,

poczuł

niesmak.

Starcy

Doktor Węglichowski mieszkał w domku na wzgórzu, należącym do

Leszczykowskiego. Szczególnie zadowolona z przestronnej willi była

żona dyrektora, Laura. U państwa Węglichowskich prawie każdego dnia

gromadzili się znajomi: Listwa, Chobrzański, plenipotent Worszewicz,

proboszcz, Judym oraz kilku stałych kuracjuszy. Osoby te darzyły się

szczerą sympatią i przyjaźnią. Krzywosąd szybko stał się prawą ręką

dyrektora, który uległ nieodpartemu urokowi administratora. Młody

lekarz nie zdołał jednak wyjednać sobie jakiegoś posłuchu, czuł, że

oddziela ich jakiś mur, którego nie był w stanie przekroczyć. Na życie

patrzyli oni przez pryzmat przeszłości, a wszystko, co współczesne

traktowali jako coś błahego i najczęściej śmiesznego. Tymczasem

Tomasz żył wyłącznie teraźniejszością, a dawne rzeczy go nudziły.

Szybko uświadomił sobie, że musi współdziałać z nimi tak, by dawać

poczucie, iż sami coś robią. Zrozumiał też, że nie dokona żadnych zmian,

jeśli nie będzie żył w zgodzie z administratorem. W tym celu, po

zakończeniu sezonu letniego, zaczął pomagać staruszkowi i wyręczał go

w wielu rzeczach. Wszystkim spodobała się gorliwość lekarza, lecz kiedy

starał się forsować własne pomysły, odsuwano go delikatnie od zajęcia.

Przyjdź

Judym siedział przy otwartym oknie swego mieszkania. Przed chwilą

ucichła burza, lecz co chwilę jeszcze odzywały się dalekie gromy.

Mężczyzna czuł ogromną radość. Tajemnicza radość kierowała jego

wzrok ku końcowi alejki, tam właśnie ulatywało jego serce. Czekał na

coś niesłychanego, na czyjeś przyjście.

Spędzał wiele godzin na rozmyślaniach o ulepszeniach, które chciałby

wprowadzić, a potem sam zabierał się do pracy. Już w zimie stał się w

Cisach osobą niezbędną. Wszyscy zwracali się do niego z prośbą o

pomoc, a Judym snuł się po drogach, odwiedzając chorych. Jedynym

wspólnikiem, który go popierał, był Leszczykowski. Początkowo starał

Zwierzenia

Rozdział

poświęcony

pamiętnikowi

Joasi

Podborskiej,

którym

się on przekonać radę do pomysłów Tomasza, lecz spotkał się ze

zdecydowanym sprzeciwem. Wówczas polecił młodzieńcowi korzystanie

z tzw. „cichej kasy”. W lutym do zakładu przyjechała komisja rewizyjna,

złożona z trzech wybranych osób z grona wspólników. Judym postanowił

przedstawić im swoją propozycję polepszenia życia w folwarcznych

czworakach. Swój plan przedstawił Węglichowskiemu, prosząc, aby

mógł wziąć udział w posiedzeniu komisji. Dyrektor zdecydowanie

odmówił, wyjaśniając, że lekarz nie jest członkiem zarządu. Judym

poczuł się głęboko urażony i odszedł do siebie. Nieoczekiwanie zjawił się

u niego stary Hipolit z zaproszeniem na kolację od pani Laury

pociągu ogarnęła ją rozpacz, kiedy wsłuchiwała się w rozmowy, których

w ogóle nie rozumiała. Udręczona, zasnęła w końcu i przespała stację, na

której powinna wysiąść. Znaleźli się na maleńkiej stacyjce i Judymowa

była zagubiona. Ruszyła w stronę miasta w oddali, modląc się do Boga o

pomoc. W pewnej chwili dostrzegła w dorożce młodą parę i jakiś

wewnętrzny instynkt podpowiedział jej, że to właśnie do nich powinna

zwrócić się z prośbą o wyratowanie z opresji. Usłyszała, że rozmawiają

po polsku i z płaczem rzuciła się ku kobiecie. Mężczyzna złożył

reklamację w kasie biletowej, dzięki czemu Judymowa mogła ruszyć w

dalszą drogę

Oboje jechali do Włoch. Młoda dama wypytywała ją, skąd jedzie i,

usłyszawszy nazwisko, zapytała, czy jej krewnym jest Tomasz Judym.

Karbowski z uśmiechem stwierdził, że młoda żona miała wielbicieli z

różnych sfer towarzyskich. Wkrótce ruszyli w dalszą podróż. Na stacjach

Natalia rozmawiała z Judymową, troszcząc się szczególnie o Karolinę.

Judymowa obserwowała ich, życząc panience szczęścia i

błogosławieństwa bożego. W Amstetten Karbowscy rozstali się z

Judymową. Po kilku dniach rodzina Wiktora dojechała na miejsce. Na

peronie czekał na nich Wiktor, którego żona powitała wymówkami, że

pozwolił im wyruszyć w tak daleką drogę. Mężczyzna zaprowadził ich do

wynajmowanego mieszkania i poszedł do pracy. Dzieci pobiegły z nim i

Judymowa została sama.

Tomasz starał się przedstawić swój pomysł osuszenia Cisów, lecz

Krzywosąd uznał, że nie można niszczyć basenu, ponieważ woda zaleje

wówczas łąkę, na której posadzili drogie krzewy. Judym z uporem

twierdził, że podmokłe tereny działają szkodliwie na chorych. Jeden z

członków komisji przyznał mu rację. Węglichowski powiedział

żartobliwie, że młodzi lekarze żyją ideami, a opinię Tomasza uznał za

fikcję. Młodzieniec odparł, że jeden artykuł, opisujący negatywny wpływ

zakładu na kuracjuszy, może sprawić, że Cisy upadną w ciągu roku.

Krzywosąd zarzucił mu, że wykorzystuje pieniądze Leszczykowskiego,

który zapewne pokrywa wszelkie wydatki. Młody doktor zawstydził się,

zamilkł i usiadł na uboczu.

Po wyjeździe komisji projekt osuszenia ośrodku upadł definitywnie.

Judym wyczuwał niechęć administratora i dyrektora, choć starali się być

dla niego uprzejmymi. Upokorzony, sądził, że staruszkowie wyrównują z

nim prywatne rachunki, nie mogąc znieść jego młodości i zapału. Był

przekonany, że Węglichowski nie uważa go za lekarza równego sobie,

który uwolnił się spod jego wpływu. Dyrektor rozmyślał o tym, w jaki

sposób przepędzić asystenta z Cisów. Obawiał się jednak, że Judym w

ramach zemsty zaszkodzi zakładowi. W pierwszych dniach marca nastała

odwilż. Rzeka wezbrała i zniszczyła prowizoryczną tamę nad pierwszym

stawem. Judym stał i patrzył na brudną wodę, kiedy zbliżyli się do niego

administrator i dyrektor. Młodzieniec z uporem nadal twierdził, że

osuszenie terenu jest konieczne i zapytał, co najpierw zrobiłby Niemiec,

gdyby przejął Cisy – urządziłby salę taneczną czy osuszył staw.

Mężczyźni odeszli, nie odpowiadając na jego pytanie.

Po jakimś czasie usłyszała śpiew, dochodzący z ulicy. Wyjrzała przez

okno i po drugiej stronie ulicy dostrzegła jakąś salkę, w której na

drewnianych stołeczkach siedziało kilkudziesięciu inwalidów. Nagle

poczuła żal i rozpłakała się. Z zadumy wyrwało ją pukanie do drzwi i

przerażona wpuściła jakiegoś mężczyznę, który zaczął krzyczeć i

wymachiwać rękoma. Nie rozumiała, co do niej mówi i zaczęła ziewać.

Po jakimś czasie wrócił Wiktor w towarzystwie zdenerwowanego

nieznajomego i dzieci. Wyjaśnił żonie, że Franek i Karolina zniszczyli

winorośl Szwajcara. Po krótkiej rozmowie okazało się, że muszą opuścić

mieszkanie. Rozgoryczony Wiktor oznajmił żonie, że zamierza wyjechać

do Ameryki. Zrozpaczona kobieta zrozumiała, że już nigdy nie wróci do

Warszawy i osunęła się na łóżko.

O zmierzchu

W życiu Tomasza Judyma rozpoczął się szczególny okres. Wypełniał te

same obowiązki, prowadził szpital, zajmował się chorymi, lecz w jego

sercu coś się zmieniło. Z niecierpliwością wyczekiwał wieczorów,

ponieważ po zmierzchu panna Joanna przychodziła do parku w

towarzystwie Wandy. Tam przypadkowo spotykały lekarza i w trójkę

spacerowali po alejkach. Judym w myślach nazywał Podborską

„narzeczoną”, choć do tej pory nie wyjawił jej swoich uczuć ani nie

poprosił o rękę. Kochał w niej wszystko: urodę, dobroć, inteligencję i

wyrozumiałość. Tęsknił za dziewczyną, lecz jednocześnie ogarniała go

trwoga na myśl, że kiedyś ukochana zniknie. Mógł na nią patrzeć, myśleć

o niej, lecz bał się, że wyznanie uczuć odbierze mu Joasię.

Pewnego dnia, w połowie czerwca, szedł na wizyty do jednej z

odleglejszych wiosek. Nagle na zakręcie dróżki dojrzał pannę Podborską.

Wyjaśniła, że chodzi tu na spacery każdego dnia, a on wiedział, że

skłamała, ponieważ przyszła tu, by go spotkać. Wyjawiła, że ma lekką

wadę serca. Zatroskany, poradził, aby nie przemęczała się. Uśmiechnęła

się i zapytała, czy jeździł tramwajem na ulicę Chłodną, ponieważ

widziała go kilka razy trzy lata temu. Zaskoczony Judym chciał się

dowiedzieć, dlaczego zwróciła na niego uwagę, lecz dziewczyna nie

odpowiedziała. Przez jakiś czas szli w milczeniu. Podborska nie chciała

iść do wsi i postanowiła poczekać na mężczyznę przy wzgórzu. Wizyty

przedłużyły się do wieczora i Tomasz z rozpaczą myślał, że ukochana

wróciła już zapewne do pałacu. Ucieszył się, kiedy zobaczył, że czeka na

niego. Ruszyli w stronę Cisów. Judym powiedział, że domyśla się,

dlaczego Joanna przed laty zwróciła na niego uwagę – był przekonany, że

przeczuła wówczas to, że on właśnie będzie jej mężem. Nie okazała

zdziwienia i zapytała, czy wszystko przemyślał. Odparł, że tak i dopiero

wtedy poczuł, jak bardzo jej pragnął. Objął ją, a dziewczyna rozpłakała

się

„Ta łza, co z oczu twoich spływa…”

Oszczędności, odłożone przez Tomasza, umożliwiły Wiktorowi wyjazd

za granicę. Wczesnym rankiem, w lutym, rodzina Wiktora ruszyła

dorożką na dworzec kolejowy, gdzie miało nastąpić pożegnanie.

Judymowa rozpaczliwie prosiła męża, aby jej nie porzucił, kiedy będzie z

dala od domu. On obiecywał, że napisze natychmiast po otrzymaniu

pierwszej pracy. Uściskał żonę i dzieci i odszedł. Kobieta długo patrzyła

za nim, a potem chwyciła za rękę córkę i ruszyła do dorożki

O świcie

Wczesnym rankiem Tomasz wybrał się na wizyty do chorych z

okolicznych wsi. Były to pierwsze dni kwietnia i młody lekarz odczuwał

jakiś sentymentalizm na widok budzącej się do życia przyrody. W oddali

dostrzegł nadjeżdżającą bryczkę, w której siedziała panna Podborska.

Zaintrygowany, skąd o tak wczesnej porze wracała nauczycielka, wyszedł

naprzeciwko wolantu. Dziewczyna dostrzegła go i w pierwszej chwili

zdawała się być przestraszona jego widokiem. Mężczyzna pozdrowił ją i

z uśmiechem zapytał, skąd jedzie. Odparła, że była u spowiedzi w Woli

Zameckiej. Judym jako lekarz poradził, aby uważała na swoje zdrowie.

Patrzył na urodziwą pannę i serce biło mu mocniej.

Furman wyjaśnił, że w rzeczywistości szukali panienki Natalii.

Wzburzona panna Podborska wysiadła z bryczki. Idąc obok Tomasza

poinformowała go, że Natalia wyjechała z Karbowskim bez zgody

starszej pani, która strasznie to przeżyła. Dowiedzieli się, że dziewczyna

przebywa w Woli Zameckiej, gdzie wyszła za mąż za ukochanego i

razem z nim wyjechała za granicę. Podborka czuła wyrzuty sumienia, że

jako powiernica swej uczennicy, mylnie sądziła, że zauroczenie

kuracjuszem minie. Judym próbował ją uspokoić, tłumacząc, że nie ma w

tym jej winy. Nagle Podborska powiedziała, że pewnie wiadomość ta

sprawia mu przykrość, ponieważ również był zakochany w Orszańskiej.

Zaprzeczył z uśmiechem, zapewniając, że nigdy nie kochał się w Natalii.

Panna Joanna pożegnała się z nim, a kiedy pomagał jej wsiąść do

powozu, ogarnęła go czułość. Potem żałował, że nie rozmawiali dłużej,

że nie wypowiedział tylu ważnych dla niego słów. Ruszył w stronę wsi i

wśród błotnistej dróżki dojrzał ślady trzewików nauczycielki. Wyobraził

sobie postać dziewczyny i zrozumiał, że to właśnie ją kocha.

szczęścia.

Podniosła

głowę,

lekarz

pocałował

ją.

Szewska pasja

Krzywosąd od jakiegoś czasu odkładał szlamowanie sadu. W pierwszej

połowie czerwca do zakładu zjechali kuracjusze i prac przy osuszaniu

zbiornika nie można było ukończyć. Robotnicy zaczęli chorować na

febrę, administrator dostał gorączki. Krzywosąd zarządził więc

wykonanie rynny, którą woda spływała do rzeki, niosąc ze sobą błoto.

Judym, skupiony na miłości, nie wiedział o niczym. Pewnego dnia

zaskoczony zauważył rynnę i dowiedział się, że szlam jest spuszczany do

rzeczki, z której wodę biorą mieszkańcy wioski. Lekarz w pierwszej

chwili chciał ustalić, dokąd płyną ścieki, lecz nagle jego wzburzenie

minęło. Poczuł szczęście i zapomniał o zatruwanej rzece. Ocknął się

dopiero na widok administratora i Węglichowskiego, stojących przy

zbudowanej śluzie.

Poczuł niemal fizyczny wstręt do mężczyzn i postanowił nie wypowiadać

się na temat szlamowania stawu. Ze złością pomyślał, że zakład leczniczy

dostarcza najciemniejszej warstwie ludu zmuloną wodę do picia i

W drodze

Na początku czerwca Judymowa otrzymała list od Wiktora. Przebywał w

Szwajcarii i prosił ją, by przyjechała do niego. Kobieta sprzedała więc

dobytek, uzyskała paszport i wyruszyła w drogę. Kupiła bilety dla siebie i

dzieci do Wiednia, gdzie miał czekać na nią znajomy Wiktora. W

Wiedniu uświadomiła sobie, że jest na obcej ziemi, wśród obcych ludzi.

Po kilkugodzinnym postoju ruszyła do Winterturu w Szwajcarii. W

S. Żeromski - Ludzie bezdomni (streszczenie szczegółowe, plan, symbolika, itp.).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: