TEZA 1.
IKONOGRAFIA I IKONOLOGIA
IKONOGRAFIA (gr ikon-obraz, grafein-pisac)
Dział historii sztuki zajmujący się opisem i interpretacją elementów treściowych i symbolicznych dzieła sztuki.
Przedmiot badań: tematy, motywy schematy przedstawień obrazowych dotyczących: postaci historycznych, miejsc geograficznych.
Również dyscyplina pomocnicza historii – traktuje dzieło sztuki jako źródło historyczne.
Historia:
W literaturze i sztuce występowała sporadycznie dopiero od 2 poł. XVII w. Ikonografia oznaczała wówczas głównie opatrzony biograficznymi wyjaśnieniami zbiór portretów wybitnych osób ze starożytności oraz współczesności. Jednocześnie, od początku XVI w., łaciński termin icones określał wyobrażenia scen z życia Jezusa i świętych. Dopiero w XIX w. wszedł w powszechne użycie termin "ikonografia", mający 3 odrębne, jednocześnie rozwijające się działy: ikonografię portretową, sakralną i przyrodniczą.
W 1 poł. XIX w., w związku z żywym zainteresowaniem sztuką średniowiecza, zaczęły ukazywać się pierwsze podręczniki ikonograficzne — nauki o tematach występujących w sztuce. W pierwszym 30-leciu XX w. ikonografia stała się metodą, która łącząc analizę stylu z analizą ikonograficzną, wyjaśnia symboliczne i alegoryczne przedstawienia sztuki dawnej.(Ikonologia) Teoretyczne podstawy takiej metodzie badawczej dał E. Panofsky, który wyróżnił najgłębszą interpretację treściową dzieła sztuki - jest to tzw. interpretacja ikonologiczna, której celem jest wykrycie treści dzieła sztuki jako zjawiska historycznego odzwierciedlającego sytuację polityczną, społeczną, ideologiczną i artystyczną. Wg Panofskiego ikonologię należy pojmować jako ikonologię interpretującą (interpretacja tematów treści i znaczeń dzieł sztuki w ich historyczno-kulturowym kontekście)
Ikonografia jest metodą opisową, identyfikującą poszczególne tematy, przy czym przypomina ikonologię, będącą metodą interpretacji i wyjaśniania dzieła sztuki.
IKONOLOGIA (gr eicon-obraz, logos-słowo)
Dyscyplina z zakresu historii sztuki, która wyodrębniła się z ikonografii.
Jej przedmiotem jest interpretacja treściowego lub symbolicznego wymiaru dzieł sztuk plastycznych, uwzględniając szczególnie kontekst kulturowy jego genezy i rozumienia.
Termin zaczął funkcjonować od XVI w z związku z wydaniem Iconologi C. Ripy. (1593) – słownika zawierającego opisy przedstawień alegorycznych oraz personifikacji pojęć ogólnych (z właszcza z dziedziny moralności) pierwotnie miał charakter podręcznika retoryki, późniejsze wydania opatrzone rycinami stały się użyteczne dla artystów. Z czasem stał się rodzajem wzornika, zbiorem typowych wyobrażeń alegorycznych.
Na przełomie XIX i XX wieku staje się dyscypliną naukową.
Za twórcę metody ikonologicznej uważa się A. Warburga. Postulował wykorzystanie analizy ikonologicznej, która nie ogranicza się do prostego badania przedstawień art. ale poszukuje związków dzieła sztuki z innymi dziedzinami ludzkiej aktywności- religią, literaturą.
Do rozwoju ikonologii przyczyniły się badania Dvoraka, który opracował sposób interpretacji dzieła sztuki, związanego z duchowymi ideami dominującymi w danej epoce
Pierwszy systematyczny wykład nowej metody opracował (1932) J.G. Hoogewerff wg którego ikonologia jest dyscypliną wyjaśniającą (w przeciwieństwie do czysto opisowej ikonografii) a przedmiotem jej badań jest kulturowe znaczenie dzieła artystycznego. Analizuje rozwój typów ikonograficznych oraz przemiany tematyczne. Koncentruje się więc na treści dzieła, rozumieniu jego sensu symbolicznego, dogmatycznego lub mistycznego. Który wyrażony jest za pomocą form figuralnych.
Najbardziej dojrzały i usystematyzowany wykład metody ikonologicznej przedstawił Erwin Panofsky.
TEZA 2
ERWIN PANOFSKY – METODA IKONOLOGICZNA
Dzieło sztuki jest przedmiotem zrobionym przez człowieka i przeznaczony do tego by być doznawanym estetycznie. Jest ono zbiorem znaków które posiadają określone znaczenie i mają pokazywać je widzowi. Treściowa interpretacja dzieła sztuki musi więc być interpretacją semantyczną(relacja znak-przedmiot). Przebiega w trzech warstwach.
I etap – OPIS PREIKONOGRAFICZNY – ujawnienie znaczeń pierwotnych przedmiotu
Dokonujemy interpretacji semantycznej przedmiotowej i wyrazowej. Czyli poznajemy w ten sposób przedmioy przedstawione ich układy oraz ich elementy wyrazowe.
Aby przeprowadzić interpretacje I etapu potrzebna jest wiedza historyczna – znajomość historii stylu, czyli jak w konkretnych warunkach historycznych obiekty i fakty wyrażone są przez formy.
II etap – ANALIZA IKONOGRAFICZNA – interpretowanie treści przedstawieniowych zdarzeń, alegorii, personifikacji, symboli.
Interpretacja semantyczna drugiego stopnia, za pomoca której poznajemy konwencjonalny sens przedmiotów przedstawianych. Mogą one mieć znaczenie abstrakcyjne, symboliczne, alegoryczne, typologiczne itd.
Przedmiotem interpretacji jest świat typowych obrazów, historii, alegorii.
Aby przeprowadzić analizę trzeba znać źródła, tematy i koncepty, symbole, atrybuty, alegorie i emblematy i znajomość historyczną typów ikonograficznych.
III etap – INTERPRETACJA IKONOLOGICZNA – odkrycie wewnętrznej warstwy dzieła, ujawnienie przedstawionych elementów, ośrodka kulturowego, historycznego
Odczytanie dzieła jako zjawiska historycznego, dokumentu,
Celem jest odkrycie treści
Aby przeprowadzić analizę potrzebna jest znajomość historii, objawów czyli symboli kulturowych, wiedzy o tym jak w zmiennych warunkach historycznych przedstawiano specyficzne tematy
Fresk Leonarda da Vinci
I – przedstawia grupę 13 mężczyzn wieczerzających przy stole.
II – grupa wyobraża ostatnią wieczerzę
III - próba zrozumienia dzieła jako dokumentacje osobowości Leonarda lub kultury renesansu – potrawy itd.
Ikonologia jest metoda integralnej interpretacji dzieła sztuki w jego pełnym historycznym powiązaniu ale przy oparciu interpretacji przede wszystkim na oznaczenie treści.
Pojmuje więc ikonologie jako ikonografie interpretującą.
Zarzuty:
- brak wartościowania estetycznego, mimo tego że dzieło sztuki jest tym czym jest właśnie przez swoje estetyczne walory.
- nadinterpretacja – rozpatrywanie każdego wytworu tymi kryteriami może prowadzić do przebarwionych wniosków.
TEZA 3
Metoda ikonologiczna w badaniach polskich historyków sztuki
Początki metody ikonologicznej w Polsce wiązać by należało z oddziaływaniem londyńskiego instytutu Aby Warburga. instytut był znany polskim historykom nauki już w latach 20 stych, a przynajmniej krakowskiemu przedstawicielowi tej dyscypliny Aleksandrowi Birkenmajerowi.
Kontakty z biblioteką i instytutem Warburga nastąpiły w latach 30 tych. Ograniczały się jednak tylko do osoby Zofii Amaisenowej. Ona natomiast nową metodą ikonologiczną zainteresowała Lecha Kalinowskiego, którego rozprawa o genezie tematu Pieta 1953 była pierwszą praca ikonologiczną opublikowaną w Polsce. Niewiele później tą metodą zaczął posługiwać się Jan Białostocki. Białostocki sprowadzał ta metodę do tradycji warburga skodyfikowanej przez Panofskiego. Obdarzeni wyjątkową charyzmą pedagogiczną obaj uczeni białostocki (wiernie podążający za Erwinem Panofskim i Kalinowski (sięgający także do innych wzorców i kształtujący swoją własną koncepcję) zainspirowali młodszą generację badaczy. Już przed rokiem 1960 nastała moda na metodę ikonologii. Jak każda moda metodologiczna i ta niosła z sobą groźbę nadinterpretacji i uproszczeń. Jej trwałym rezultatem było natomiast wyjście polskiej historii sztuki poza ograniczenia badań formalno-stylistycznych, konieczność uwzględniania także ideowych znaczeń dzieła sztuki stała się odtąd rzeczywistością.
TEZA 4 i 5
MOTYWY APOKALIPTYCZNE W SZTUCE CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
Apokalipsa / Objawienie św. Jana
Poprzez następujące po sobie symboliczne wizje, ukazuje koniec historii świata zapoczątkowanej w księdze rodzaju. Jest księgą, które zawiera najwięcej cytatów ze starego testamentu. Wg Tradycji autorem jest św. Jan Ewangelista. (opis objawienia doznanego na wyspie Patos, na która został zesłany z Efezu za rządów Domicjana w 95 roku)
Apokalipsa powstała najprawdopodobniej w trzech etapach, a obecna forma ustaliła się dopiero na początku II wieku. Adresatami byli chrześcijanie Azji mniejszej list do 7 kościołów: do Efezu, Smyrny, Pergamonu, Tiatyry, Sardów, Filadelfii i Laodycei.
Rodzaj literacki: apokaliptyczno-prorocki.
W Hiszpani powstał słynny komentarz do Apokalipsy mnicha BEATUSA Z LIEBANY z 76 ilustracjami, z których czerpano inspiracje i wielokrotnie je powielano w grafice malarstwie, rzeźbie. Szczególne miejsce w ikonografii apokaliptycznej zajmuje zbiór drzeworytów DURERA – APOCALIPSA CUM FIGURIS (Norymberga 1498)
MOTYWY:
· 24 STARCÓW (NA TRONACH)
· 4 ZWIERZĘTA APOKALIPTYCZNE (PODOBNE DO SYMBOLI EWANGELISTOW)
· KSIEGA PRZEZNACZEN (7PIECZĘCI)
· 4 JEŹDŹCÓW
· NIEWIASTA
· ARCHANIOŁ MICHAŁ WALCZĄCY Z SZATANEM
· BARANEK APOKALIPTYCZNY
· ALFA I OMEGA
· CHRYTUS SĘDZIA
· 7 PIECZĘCI
· WIELKA NIERZĄDNICA (BABILON)
· NIEBIAŃSKA JEROZOLIMA
W malarstwie polskim rzadko pojawiały się motywy apokaliptyczne, ale Krzysztof Boguszewski namalował obraz pt NIEBIAŃSKIE JERUZALEM (Poznań katedra ok. 1628), który opowiada o wizji świętego miasta o 12 bramach, po środku tron z barankiem adorowanym przez 24 starców i tłum ludzi. Ponad wizją unosi się postać NMP, Arch Michała Jana Chrzciciela i Trójcy świetej. à sąd nad ludzkościa, podczas którego NMP i św. Jan występują w roli orędowników a Michał Archanioł waży duszę na szali sprawiedliwości.
W zależności od przyjętego kryterium księgę można podzielić na wiele różnych sposobów. Schemat poniżej ukazuje strukturę, jaką sugeruje sam tekst:
· Prolog (1,1-3)
· Część I
o listy do siedmiu Kościołów (zborów) (1,4 - 3,22)
· Część II (4,1 - 22,5)
o wprowadzenie: wizja tronu, Baranka, zwoju (księgi) (4,1 - 5,14)
o siedem pieczęci (siódma pieczęć wchłania część po niej następującą) (6,1 - 7,17)
o siedem trąb (siódma trąba wchłania część po niej następującą) (8,1 - 11,14)
o znak Niewiasty, Smoka, aniołów z siedmioma plagami (siódma plaga wchłania część po niej następującą) (11,15 - 16,16)
o konkluzja - prezentacja "wielkiego dnia" ostatecznej interwencji Chrystusa (16,17 - 22,5)
· Epilog (22,6 - 21)
Info: http://pl.wikipedia.org/wiki/Apokalipsa_%C5%9Bwi%C4%99tego_Jana
Komentarze: http://apokalipsa.net/
TEZA 6.
IKONA MATKI BOŻEJ SALUS POPULI ROMANI.
- jest to odmiana Hodegetrii
v Hodegetria – typ ikonograf. wizerunków MB z Dzieciątkiem
Ø MB prawą dłonią wskazuje na Dzieciątko
Ø które siedzi na jej lewym ramieniu
Ø Chrystus prawą dłoń unosi w geście błogosławieństwa
Ø brak wzajemnego kontaktu między postaciami
Ø frontalne ujęcie postaci, pewna sztywność upozowania
Ø reprezentacyjny charakter przedstawienia
- MB Śnieżna = Santa Maria Maggiore = od XIX w. Salus Populi Romani (Zbawienie Ludu Rzymskiego)
Ø ikona datowana między VII a XIII w.
Ø na ramieniu MB gwiazda
Ø MB ma ręce założone przed sobą, nie wskazuje na Dzieciątko
Ø MB ma w rękach mappula fimbrata (chustka obszyta frędzelkami, element dworski)
Ø MB ma na głowie maforion
Ø Jezus trzyma księgę
Ø hieratyzm
Ø dostojeństwo
Ø brak realizmu
Ø napisy na ikonie
- oryginał MB Salus Populi Romani w kościele Santa Maria Maggiore (= Santa Maria de Seppe [żłóbek] = Santa Maria at Nives) w Rzymie
ü to najstarszy kościół poświęcony MB (432 – rozpoczęto jego budowę)
ü powstały z potrzeby zamanifestowania dogmatu theotokos w kulcie (431 - Efez)
ü zbudowany na ruinach starożytnej świątyni Junony opiekującej się ciężarnymi
ü wg legendy powstał w miejscu, w którym spadł 5 VIII śnieg (z jego płatków ułożył się plan)
- od XVII w. ikona MB Śnieżnej w kaplicy Borghese przy kościele S. Maria Maggiore (wcześniej przechowywana w czymś na kształt tabernakulum)
- ikona ta była tak wyjątkowa, że nie można było jej kopiować
- dopiero w 2. poł. XVI w. pp Pius V oficjalnie zezwolił na kopiowanie
o aby pp zezwolił naciskał na niego generał zakonu jezuitów Franciszek Borgiasz à od tego czasu ikona zw. również MB Jezuicka
o zrobiono 6 kopii
- 1571 – w czasie bitwy pod Lepanto przed tą ikona modlił się pp
§ po wygranej zaczęto przypisywać MB w tym wizerunku zwycięstwo nad poganami
§ od tego czasu międzynarodowa kariera tego wizerunku
§ w świadomości wiernych zaczął spełniać rolę jakby palladionu przed poganami
§ po tej bitwie ustanowiono święto MB Różańcowej (w kulcie wizerunek MB Śnieżnej zwany MB Różańcowa)
Ikona MB Śnieżnej w Polsce
- od 1601 trafiają do Polski przedstawienia MB Śnieżnej
- I-szy obraz wg legendy miał ofiarować bp Maciejowskiemu do dominikanów w Krakowie sam Franciszek Borgiasz, a namalować St. Kostk...
TheDanceOfEternity