Fizyczne czynniki chorobotwórcze i możliwości fizykoterapii.docx

Fizyczne czynniki chorobotwórcze i możliwości fizykoterapii

Na codzień człowiek otoczony jest czynnikami środowiska, które mają wpływ na jego zdrowie. Wśród nich są takie, które tylko szkodzą,  oraz takie, które mogą także leczyć. Tym, które znalazły zastosowanie w medycynie, poświęcona jest druga część tej pracy; w pierwszej kolejności omówione zostaną niektóre z fizycznych czynników chorobotwórczych i ich wpływ na nasze zdrowie.

Fizyczne czynniki chorobotwórcze

Spośród wielu czynników szkodzących człowiekowi  najważniejsze są:

·         hałas

·         temperatura

·         ciśnienie

·         promieniowanie jonizujące

·         ultra- i infradźwięki

·         promieniowanie elektromagnetyczne

·         przyspieszenia

Hałas. Ultradźwięki, infradźwięki.

W medycznym ujęciu hałas to wszelkiego rodzaju dźwięki i wibracje szkodliwe dla zdrowia; odgłosy nieprzyjemne lub drażniące z powodu nadmiernego natężenia lub nieodpowiedniego widma (wysokości). Hałas uszkadza nie tylko narząd słuchu, ale wpływa też niekorzystnie na psychikę. Szkodliwość ta objawia się zmęczeniem, trudnościami w koncentracji i nauce, zaburzeniami w orientacji, podwyższeniem ciśnienia, bólami i zawrotami głowy, trwałym lub czasowym uszkodzeniem słuchu. Wrażliwość na ten czynnik środowiska jest cechą indywidualną, zależną od czynników biologicznych (genów, stanu zdrowia, wieku) i środowiskowych. Najbardziej narażone są dzieci i ludzie młodzi, z powodu szerszego przedziału słyszalnego widma. Niedosłuch może pojawiać się we wczesnym okresie życia i pogłębiać się z wiekiem. Również wszelkie choroby uszu zwiększają wrażliwość na hałas.

Hałas przekraczający próg bólu , działający jednorazowo i krótkotrwale spowoduje ostry uraz akustyczny, wyrządzający jednak w długofalowej perspektywie mniejsze szkody niż przewlekły uraz akustyczny spowodowany długotrwałym narażaniem się na hałas , jak np. słuchanie głośnej muzyki przez słuchawki.

Osoby narażone na ciągłe działanie hałasu cierpią na bóle i zawroty głowy, bezsenność. Występują u nich zaburzenia wzroku, węchu i słuchu. Wysuwane są hipotezy, że hałas może być przyczyną chorób nowotworowych i chorób sercowo-naczyniowych.

Istnieją również dźwięki, których ucho ludzkie nie słyszy, a które mogą wpłynąć na upośledzenie słuchu lub szumy uszne oraz inne dolegliwości poza układem słuchu i równowagi. Zalicza się do nich ultradźwięki  oraz infradźwięki .

Ultradźwiękami nazywamy fale mechaniczne rozchodzące się w ośrodkach gazowych, ciekłych i stałych mające charakter fal dźwiękowych, o częstotliwościach wyższych od górnej granicy słyszalności ucha ludzkiego (powyżej 16 kHz). Oddziaływanie ultradźwięków może powodować efekt termiczny, co przy wysokim natężeniu (wyższym niż 10 kW/m2) może prowadzić do oparzeń oraz uszkodzeń tkanek i narządów. Stwierdzono również, że ultradźwięki zwiększają dyfuzję przez błonę półprzepuszczalną, powodują jonizację roztworów wodnych i rozpad cząsteczek białkowych.

Infradźwięki mają taką samą naturę jak ultradźwięki, lecz zakres częstotliwości niższy od dolnej granicy słyszalności ucha ludzkiego (poniżej 16 Hz). Infradźwięki oddziałują na człowieka podobnie jak wibracje, powodując rezonans organów wewnętrznych. Wywołują bóle głowy, mdłości, bezsenność, obniżenie nastroju, trwogę i nerwice. Przy dużych natężeniach mogą powodować omdlenia, krwotoki, a nawet zatrzymanie akcji serca.

Temperatura i ciśnienie

Organizm ludzki ma duże zdolności do przystosowania się do danych warunków termicznych. Proces termoregulacji umożliwia zachowanie równowagi bilansu cieplnego.

Temperatura powietrza jest odbierana przez termoreceptory, czyli wyspecjalizowane komórki nerwowe, reagujące na zmiany temperatury. Wysoka temperatura wzmaga czynność gruczołów potowych, powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych skórnych w celu wypromieniowania ciepła z organizmu. Niska temperatura wywołuje zwężenie naczyń krwionośnych, co powoduje zmniejszenie utraty ciepła. Optymalną dla człowieka temperaturą środowiska jest 21⁰C. Nadmierne przegrzanie organizmu może prowadzić do hipertermii, czyli poważnego stanu zaburzenia systemu termoregulacji. Hipertermię możemy podzielić na sztuczną, wywołaną przez człowieka w terapii (np. zwalczaniu nowotworów) i naturalną, jak np. udar cieplny. Schorzeniem niejako przeciwstawnym jest hipotermia, o której możemy mówić, gdy temperatura ciała spadnie poniżej 35⁰C. Następuje najczęściej na skutek przedłużonego kontaktu z bardzo zimną wodą lub powietrzem lub zahamowania procesów przemiany materii.  Niebezpieczeństwo zgonu pojawia się , gdy temperatura spada poniże 25⁰C.

Ciśnienie atmosferyczne również wywiera ogromny wpływ na stan zdrowia człowieka . Większe różnice ciśnienia atmosferycznego mogą powodować występowanie dolegliwości lub nasilenie się objawów niektórych już istniejących schorzeń, m.in. w chorobach serca. Niskie ciśnienie może powodować senność, apatię, bóle mięśniowe, bóle głowy, rozdrażnienie, problemy z krążeniem i oddychaniem oraz złe samopoczucie. Wśród dolegliwości związanych z ciśnieniem możemy wyszczególnić dwie choroby: chorobę kesonową i górską.

Choroba kesonowa, inaczej choroba dekompresyjna, aeroembolizm, często towarzyszy nurkom i robotnikom pracującym w kesonach. Powodowana jest gwałtownymi zmianami ciśnienia atmosferycznego w głębszych partiach wód. Gdy nurek zbyt szybko się wynurza (i jednocześnie zbyt szybko obniża się ciśnienie) gazy w jego organizmie( we krwi, w tkance tłuszczowej) tworzą pęcherzyki i powodują zatory w najdrobniejszych naczyniach krwionośnych. Objawy są zależne od umiejscowienia zatorów i mogą to być, m.in.: bóle stawów, porażenia mięśni, bóle zamostkowe, zapaść. Choroba ta może prowadzić nawet do śmierci.

Chorobą górską nazywamy zespół objawów towarzyszących przebywaniu na dużych wysokościach. Przyczyną tego jest spadek ciśnienia atmosferycznego wraz ze wzrostem wysokości , co wywołuje spadek ciśnienia cząstkowego tlenu we wdychanym powietrzu, co może prowadzić do niedotlenienia organizmu. Wszystkie objawy choroby górskiej wynikają z braku tlenu lub jego niedostatku; są to: bóle i zawroty głowy, apatia, duszności, zaburzenia łaknienia i snu, zmęczenie. Objawy choroby górskiej, które pojawiają się na wysokościach poniżej 3000m n. p. m. zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu tygodnia przebywania w zmienionych warunkach atmosferycznych. Przebywanie w ekstremalnych warunkach prowadzi do ostrej choroby górskiej: niedotlenienie może prowadzić  do utraty przytomności  lub skończyć się zgonem. Nawet przy ustąpieniu choroby mogą pojawić się powikłania, takie jak obrzęk mózgu i obrzęk płuc, śpiączka.

Promieniowanie jonizujące i elektromagnetyczne

Promieniowanie towarzyszy nam od początków świata.  Na takie promieniowanie, zwane naturalnym, składa się: promieniowanie kosmiczne, promieniowanie gleby i zawartych w niej pierwiastków promieniotwórczych, promieniowanie roślin i zwierząt ( w tym ludzi). Jak wszystkie poprzednio omówione czynniki, promieniowanie nie jest groźne dla człowieka, dopóki jego natężenie nie przekroczy bezpiecznej granicy. Granice te są różne zależnie  dawki promieniowania od rodzaju promieniowania.

Promieniowanie jonizujące powoduje wzbudzanie i jonizacje atomów, które z kolei mogą prowadzić do zmian czynnościowych i morfologicznych. Jednak nie wszystkie zmiany w budowie i funkcjonowaniu materiału genetycznego organizmu ujawniają się natychmiastowo. Zwykle aby zaobserwować zmiany trzeba określonego odcinka czasu. Poniżej przedstawiona jest tabela, pokazująca, jak pogarsza się stan zdrowia wraz ze wzrostem dawki promieniowania.

Promieniowanie niejonizujące powstaje w wyniku działania zespołów sieci i urządzeń elektrycznych , urządzeń elektromedycznych do badań diagnostycznych i zabiegów fizykochemicznych, stacji nadawczych, urządzeń energetycznych, telekomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Negatywny wpływ energii elektromagnetycznej przejawia się tak zwanym efektem termicznym, co może powodować zmiany biologiczne (np. zmianę właściwości koloidalnych w tkankach), a nawet doprowadzić do śmierci termicznej. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych. Może powodować wystąpienie zaburzeń funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układów: rozrodczego, hormonalnego, krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Ludzie pracujący w obrębie działania takiego pola są szczególnie podatni, co potwierdzają badania lekarskie, na "chorobę radiofalową" zwaną także "chorobą mikrofalową". Zespól ten charakteryzuje się następującymi objawami:

·         pieczenia pod powiekami i łzawienie

·         bóle głowy

·         drażliwość nerwowa

·         wypadanie włosów

·         suchość skóry

·         oczopląs

·         impotencja płciowa

·         zaburzenia błędnika

·         osłabienie popędu płciowego

·         arytmia serca

·         objawy nerwicowe

Przyspieszenia

Oddziaływanie przyspieszeń związane jest z występowaniem sił bezwładności oddziałujących w całej objętości ciała na każdy jego punkt. Zwykle wyraża się je w m/s2 lub jako wielokrotność przyspieszenia ziemskiego g. Skutek działania przyspieszeń zależy od wartości, czasu ich występowania i kierunku działania względem ciała. Możemy je podzielić na krótkotrwałe, o średniej długości i o dużej długości.

W przypadku krótkotrwałych przyspieszeń wszystko zależy od siły; gdy oddziaływanie jest słabe, mogą nie wystąpić żadne skutki, jednak silne przyspieszenie nawet w ciągu kilku ułamków sekundy może nieodwracalnie zniszczyć organy wewnętrzne człowieka.

Jeśli chodzi o przyspieszenia o średnim i długim czasie trwania główne znaczenie ma kierunek. Przyspieszenia podłużne, równoległe do osi długiej ciała powodują przede wszystkim przemieszczanie krwi i narządów wewnętrznych. W takiej sytuacji możemy mówić o czerwonej lub czarnej zasłonie. Gdy następuje przyspieszenie w kierunku głowy pojawiają się zaburzenia widzenia i utrata przytomności – czarna zasłona. Przyspieszenie w kierunku stóp powoduje gwałtowny ból głowy, zaburzenia czynności serca, krwotoki i utratę przytomności - czerwona zasłona.

Poniższa tabela ilustruje wytrzymałość człowieka na przeciążenia podłużne:

Przyspieszenia poprzeczne: przód-tył lub na boki są lepiej znoszone od podłużnych, ale powyżej 12 g może dojść do zatrzymania oddechu.

Niektóre z powyżej wymienionych czynników, jak promieniowanie czy ultradźwięki, służą powszechnie w diagnostyce. Nie jest to jednak jedyne medyczne zastosowanie tych czynników. Prawie wszystkie czynniki wymienione tu jako chorobotwórcze są stosowane w fizjoterapii.

Fizykoterapia

Fizykoterapia jest jedną z metod fizjoterapii, w której na organizm oddziałuje się rozmaitymi czynnikami fizykalnymi - zarówno naturalnymi, jak i wytworzonymi sztucznie, dzięki którym w tkankach zostaje pobudzony proces biologiczny.

W fizjoterapii wykorzystuje się do leczenia bodźce fizykalne, takie jak:

·         prąd

·         pole magnetyczne

·         ultradźwięki

·         bodźce termiczne (ciepło, zimno)

·         światło (laser, sollux)

·         wodę

Najbardziej klasycznym obszarem zastosowania fizykoterapii jest ortopedia, czyli ta część medycyny, która zajmuje się chorobami narządu ruchu oraz traumatologia, zajmująca się stanami pourazowymi i powypadkowymi. Inne obszary zastosowania fizykoterapii to chirurgia, choroby kobiece, medycyna wewnętrzna, neurologia, psychiatria, pediatria, medycyna sportowa i geriatria.

Fizykoterapia może być stosowana jako leczenie uzupełniające lub jako podstawowa forma leczenia (choć brak jest naukowych dowodów na skuteczność fizykoterapii jako samodzielnej metody leczniczej). Stosuje się ją również jako przygotowanie do zastosowania innych form terapii, na przykład rozgrzanie tkanek przed masażem lub krioterapia przed ćwiczeniami czyli kinezyterapią.

Laseroterapia jest stosunkowo młodą metodą leczenia, stosowaną obecnie w niemal wszystkich dziedzinach medycyny. Polega na doprowadzeniu energii do tkanek głęboko osadzonych (nawet do kilku centymetrów od powierzchni skóry) za pośrednictwem promieni lasera. Wiązka światła laserowego wnika w tkankę, a następnie ulega częściowemu rozproszeniu, absorpcji i dalszej transmisji. Podczas zabiegu dochodzi do częściowego odbicia promienia laserowego, stąd też zarówno fizjoterapeuta jak i pacjent używają specjalnych okularów ochronnych. Działanie laseroterapii:

·         przeciwzapalne

·         przeciwbólowe

·         przeciwobrzękowe

·         rozkurczowe

·         przeciwkrwotoczne

·         immunologiczne

Wskazania: stłuczenia, skręcenia, zwichnięcia, uszkodzenia wiązadeł, zespoły bólowe (np. "bolesnego barku", "łokcia tenisisty", "łokcia golfisty"), dyskopatie kręgosłupa, zapalenie okołostawowe, zapalenie ścięgna Achillesa, ostroga piętowa, chondropatia rzepki, entezopatie, ostre i przewlekłe mięśniobóle, nerwobóle nerwów obwodowych, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, gojenie pooperacyjne w obrębie jamy brzusznej, leczenie krwiaków, wylewów krwi, blizn, ...